تستی برای تشخیص افسردگی پس از زایمان

در افسردگی پس از زایمان, به صورت ضمنی برخی تغییرات ایجادشده در خلق مادر, به راحتی توجه اطرافیان را به خود جلب می نماید

در افسردگی پس از زایمان، به‌صورت ضمنی برخی تغییرات ایجادشده در خلق مادر، به‌راحتی توجه اطرافیان را به خود جلب می‌نماید.

اختلالات روانی و نابه‌سامانی‌های روحی، ازجمله مشکلات رایج دنیای کنونی است؛ مشکلاتی که هر روز ابعادی تازه‌تر می‌یابند. در میان اختلالات روانی، یکی از مهم‌ترین آن‌ها، اختلال روانی هیجانی ناشی از تولد نوزاد می‌باشد که البته هر کدام از مادران تازه وضع‌حمل‌نموده به‌نوعی، با درجه‌ای از آن برخورد داشته‌اند. در جدول طبقه‌بندی تشریحی اختلالات روانی، یکی از بیماری‌های رایج، اختلال افسردگی پس از زایمان یا «PND» است که بنا به اهمیت تشخیصی، عاطفی و روش‌های معالجه و هم‌چنین پژوهش‌های صورت‌گرفته، از اولویت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. اختلال افسردگی پس از زایمان همانند اختلال روانی ناشی از زایمان و اختلالات هیجانی می‌تواند حالت مزمن به خود گرفته و نیازمند تدابیر درمانی ویژه‌ای گردد.

پژوهش‌های انجام‌گرفته، میزان شیوع این اختلال را در مادرانی که دوران پس از زایمان را سپری می‌کنند، ۱۳درصد تخمین زده است. اساساً اختلال روانی پس از زایمان و آشفتگی‌های هیجانی ناشی از آن، تا ۶هفته پس از زایمان تشخیص داده می‌شود.

در افسردگی پس از زایمان، به‌صورت ضمنی برخی تغییرات ایجادشده در خلق مادر، به‌راحتی توجه اطرافیان را به خود جلب می‌نماید. در این‌‌خصوص، عوامل فیزیولوژیکی، بسیار اهمیت دارند و عوامل خلقی و هیجانی ایجادشده پس از زایمان، ناشی از ضعف قوای فیزیولوژیکی تشخیص داده شده است. ازجمله این عوامل می‌توان به تغییرات بیولوژیکی و هورمونی اشاره نمود که حتی می‌تواند بر کاهش میزان حسن‌جویی و خوش‌بینی فرد، تا ۳۰ الی ۸۰درصد تأثیر بگذارد و عموماً در روزهای اولِ بروز بیماری، قابل تشخیص است.

از علائم اولیه و بارز این اختلال می‌توان به گریه‌کردن، نوسانات روحی و خلقی، اختلال در خواب و تشویش دائمی اشاره کرد.

این علائم بعد از چند ساعت از به‌هوش آمدن، تا یک الی دو روز پس از زایمان، قابل تشخیص است و تا یک ماه پس از زایمان نیز می‌تواند تکرار شود. البته تغییرات خلقی در بیش‌تر مادران دیده می‌شود و نیاز به درمان روان‌شناسانه‌ نیست زیرا میزان نوسانات ذکرشده، عموماً کم و مادر قادر به کنترل آن‌ها می‌باشد. هرچند در صورت نیاز، چنین افرادی به درمان‌های حمایتی نیز بسیار خوب پاسخ می‌دهند اما برعکس در اختلال PND (افسردگی پس از زایمان)، بیمار به‌سختی به درمان پاسخ داده و در پذیرش تغییرات، مقاوم است و این به‌طور دقیق، وجه‌ تمایز این بیماری از سایر موارد می‌باشد.

افسردگی در مادران، تأثیر بارزی برجای می‌گذارد ازجمله بی‌قیدی و بی‌توجهی به رشد و آموزش نوزاد، در حالی‌که مادرانِ عاری از افسردگی، در مقایسه با مادران مبتلا، کودکان‌شان سریع می‌آموزند و فعال‌تر هستند و هم‌چنین در مقابل ابتلا به اختلالات خلقی، مقاوم‌ترند.

یکی از علت‌های اقدام به خودکشی در مادران مبتلا به PND، تصور مرگ نابه‌هنگام فرزند است که در شرایط بسیار مزمنِ روحی و روانی دیده می‌شود و خوشبختانه نادر است اما نتیجه‌ی به‌دست‌آمده حتی در کم‌ترین میزان، بسیار ناراحت‌کننده می‌باشد. به همین خاطر در تشخیص PND، تأکید بر حضور سریع و عملی و اجرای تدابیر درمانی در کوتاه‌ترین زمان در بخش درمان‌های روانی (اعصاب و روان)، ازجمله ضروری‌ترین اقدامات می‌باشد.

در سال‌های اخیر و در تهیه‌ی جدول پزشکی برای کمک به متخصصان در حوزه‌های زنان و زایمان، پزشک خانواده، ماماها و پرستاران، شرایطی برای تشخیص اولیه‌ی افسردگی پس از زایمان وضع گردیده است. ازجمله می‌توان به تهیه و تنظیم پرسش‌نامه‌ی «ادینبورگ» اشاره نمود که به‌صورت گسترده و به زبان‌های مختلف ترجمه و نشر یافته است. در برخی از کشورهایی که این آزمون در آن‌ها به اجرا درآمده، نتایج به‌دست‌آمده بسیار امیدوارکننده بوده است. ۱۸تحقیق مجزا، این جدول تشخیصی را از جهت کاربرد و نتایج کسب‌شده، تصدیق می‌نمایند.

تحقیقات صورت‌گرفته نشان‌می‌دهند مادرانی که نمره‌ای فراتر از حدود طبیعی افسردگی گرفته‌اند، در ۹۰درصد، درجات مختلفی از ابتلا به افسردگی پس از زایمان را تجربه نموده‌اند.

این جدول، شرایط روحی و خلقی یک هفته‌ی گذشته‌ی مادر را بررسی می‌کند که با سپری‌شدن دو هفته،‌ دوباره قابل تکرار می‌باشد. جدول افسردگی پس از زایمان «ادینبورگ»، یک جدول تشخیصی است و تنها می‌تواند بیمار مشکوک به افسردگی را مشخص نماید و به همین خاطر، صحت تشخیص، باید در شرایط کلینیکی انجام گیرد.

● شرایط لازم پیش از اجرای آزمون ادینبورگ

- مادر بایستی بنا به شرایط روحی هفته‌ی گذشته‌ی خود (۷روز گذشته)، گزینه‌ی مناسب را انتخاب نماید.

- پرسش‌نامه زمانی کامل و معتبر است که به تمام موارد، پاسخ داده شود. پاسخ‌دهی به تمام سؤالات، به‌منظور تکمیل آزمون، الزامی است.

- در طول پاسخ‌دهی به پرسش‌نامه، مادر بایستی تنها و بدون کمک آشنایان و اطرافیان به سؤالات پاسخ دهد.

- در صورت عدم توانایی مادر در خواندن سؤالات (بی‌سوادی)، می‌تواند از فرد دیگری برای خواندن و درج پاسخ‌‌ها استفاده نماید.

- جدول افسردگی پس از زایمان «ادینبورگ» را می‌توان در مدت بروز نشانه‌های افسردگی، تا ۶هفته مورد استفاده قرارداد. درصورتی‌که مادر در منزل وضع‌حمل نموده باشد (متناسب با شرایط کشورهای دیگر) و توان برخاستن و خروج از منزل را نداشته باشد، باز می‌تواند از این پرسش‌نامه استفاده نماید.

- این آزمون را می‌توان در شرایطی که علائم بارز نیست و حتی بدون علائم افسردگی نیز مورد استفاده قرار داد. در چنین شرایطی، علائم افسردگی، در کم‌ترین میزان نیز قابل ردیابی است.

پرسش‌نامه‌ی تشخیص افسردگی پس از زایمان «ادینبورگ»:

نام، نام خانوادگی... سن... شغل... سن نوزاد...

شما به‌تازگی مادر شده‌اید و ما تصمیم داریم روحیات شما را بیش‌تر بشناسیم؛ به این دلیل، از شما درخواست داریم شرایط روحی خود را طی ۷روز گذشته، با دقت و بدون شتاب، از بین پاسخ‌های ارائه‌شده انتخاب نمایید. پاسخ‌های انتخابی شما، نمایان‌گر شرایط روحی‌تان در طول‌ مدت پس از زایمان است.

۱) من هم‌چنان تجربه‌ی خندیدن و شاد بودن را دارم.

الف) بله، بیش‌تر اوقات

ب) گاهی‌اوقات

ج) نه‌چندان زیاد

د) به هیچ‌وجه

۲) من از زندگی لذت می‌برم.

الف) بله، مانند همیشه

ب) گاهی‌اوقات

ج) نه‌چندان زیاد

د) به هیچ‌وجه

۳) هر اتفاقی که بیفتد، من بدون دلیل، خودم را مقصر می‌دانم.

الف) بله، بیش‌تر اوقات ب) گاهی‌اوقات ج) نه‌چندان زیاد د) به هیچ‌وجه

۴) من بدون دلیل دچار تشویش و هیجان می‌گردم.

الف) به هیچ‌وجه

ب) نه‌چندان زیاد

ج) گاهی‌اوقات

د) بله، در بیش‌تر اوقات

۵) من بدون دلیل ترسیده و به هراس می‌افتم.

الف) بله، بیش‌تر اوقات

ب) گاهی‌اوقات

ج) نه‌چندان زیاد

د) به هیچ‌وجه

۶) از دست من هیچ‌کاری برنمی‌آید.

الف) بله، بیش‌تر اوقات حس می‌کنم که هیچ نمی‌دانم و بی‌مصرفم.

ب) بله، گاهی‌اوقات از عهده‌ی انجام کارهای خودم برنمی‌آیم.

ج) خیر، بیش‌تر اوقات در صورت نیاز، از عهده‌ی کارهای خودم برمی‌آیم.

د) خیر، من از عهده‌ی کارهای خودم برمی‌آیم.

۷) من خودم را غمگین و افسرده احساس می‌کنم.

الف) بله، بیش‌تر اوقات

ب) گاهی‌اوقات

ج) نه‌چندان زیاد

د) به هیچ‌وجه

۸) من خودم را به‌حدی افسرده احساس می‌کنم که حتی نمی‌توانم به خواب بروم.

الف) بله، بیش‌تر اوقات

ب) گاهی‌اوقات

ج) نه‌چندان زیاد

د) به هیچ‌وجه

۹) احساس افسردگی، من را وادار به گریه می‌کند.

الف) بله، بیش‌تر اوقات ب) گاهی‌اوقات ج) نه‌چندان زیاد د) به هیچ‌وجه

۱۰) به فکر آسیب‌رساندن به خودم هستم.

الف) بله، بیش‌تر اوقات

ب) گاهی‌اوقات

ج) نه‌چندان زیاد

د) به هیچ‌وجه

● کلید آزمون

به تمام پاسخ‌های «الف»، ۳ امتیاز، «ب»، ۲ امتیاز، «ج»، ۱ امتیاز و «د»، صفر امتیاز بدهید. حال امتیازات به‌دست‌آمده را با هم جمع کنید تا رقم کلی آزمون به‌دست آید.

● نتیجه‌گیری

برای تعیین مرز افسردگی، لازم است حدودی را مشخص نمایید. به‌عنوان مثال، مرز افسردگی پس از زایمان می‌تواند ارقام ۱۲ و ۱۳ را شامل گردد، در حالی‌که مرز ورود به افسردگی شدید، ارقام ۱۴ و ۱۵ می‌باشد. برای تشخیص افسردگی پس از زایمان در کشورهای مختلف، ارقام مختلفی جهت تعیین حدود افسردگی وجود دارد که گستره‌ی عددی ۹ تا ۱۳ را دربرمی‌گیرد. بدین منظور، برای تعیین حدود ذکرشده در هر کشوری، لازم است پژوهش‌های متعدد و جداگانه‌ای انجام گیرد اما مرز تحقیقی معین برای تشخیص PND، ارقام ۱۴ و ۱۵ می‌باشد.

با این‌حال، لازم است متوجه برخی عوامل مؤثر بر نتایج آزمون باشید:

- فراموشی موجود در مادران افسرده، به‌خصوص بیماران مبتلا به افسردگی پس از زایمان

- زایمان اول

- مشکلات خانوادگی

- اجتماعات سنتی و محدود

- آسودگی مادر از نتیجه‌ی عمل و جنسیت کودک