آشنایی با فرش

فرشهای قدیمی به دم بخش عمده تقسیم بندی می شوند ۱ـ تخت باف یا نمونه پرده ای ۲ـ فرشهای پرز دار از فرشهای تخت باف نویسندگان یونان قدیم و رم نیز نام برده اند

فرشهای قدیمی به دم بخش عمده تقسیم بندی می شوند : ۱ـ تخت باف یا نمونه پرده ای ۲ـ فرشهای پرز دار . از فرشهای تخت باف نویسندگان یونان قدیم و رم نیز نام برده اند .

فرشهای پرزدار در حدود هزار سال قبل از میلاد در اطراف مغولستان بوجود آمده اند و پس از آن توسط كوچ عشایر به خاور میانه ( بویژه ایران و تركیه ) آورده شده اند . صادرات فرش پرزدار به طرف غرب اروپا و ورود آن به شهر مورز در اسپانیا نتیجه جنگهای صلیبی در قرن ۱۱ تا ۱۳ و سفرهای ماركوپولو و بازرگانان ونیزی به شرق در قرن ۱۳ به بعد بود .

تولیدات فرشهای پرزدار در اروپا در قرن ۱۲ در اسپانیا شروع شد و مقدار كمی از آن نیز تا قرن ۱۷ باقی ماند تا زمانیكه پلند ، رومانی ، ایتالیا ، سوئد ، انگلیس و فرانسه توسعه صنعتی یافتند . از مراكز اصلی فرشبافی در فرانسه میتوان Savonneire و Aubusson و در انگلیس ، Wilton و Axminster را نام برد . فرشهای تخت نیز در شمال آمریكا بوسیله بومیان آمریكایی در قرن ۱۶ و بعدها بوسیله مهاجرین اروپایی بافته شد . توایدات صنعتی فرشهای پرزدار از نیمه دوم قرن ۱۹ در ایالات متحده شروع شد .

دار قالیبافی

فرشهای تخت و فرشهای پرزدار هر دو روی دستگاهی كه در طی قرنهای متمادی قاعده كلی آن كمی تغییر پیدا كرده بافته میشوند . چار چوب اكثر دارهای عمودی چوبی هستند كه تارهای عمودی فرش را تحت كشش نگه میدارند . این دستگاه به بافنده اجازه میدهد روی تخته ای ( نیمكت ) در جلوی دار بنشیند . تارهای افقی از زیر و روی تارهای عمودی عبور كرده و گره ها روی آنها بافته میشوند .در بافتن از پائین به بالا بافنده میتواند تخته ای را كه بر روی آن نشسته بهسمت بالا حركت دهد .

دار افقی دوقسمت دارد كه توسط میخ به زمین كوبیده میشود و همچنین به آسانی نیز حمل می گردد ، بنابراین توسط عشایر چادرنشین جابجا میشود . بافندگان (معمولا دو نفر ) روی قسمت بافته شده و در امتداد بافت می نشینند .

در طی انقلاب صنعتی روشهای قدیمی بافت فرشها بر روی دارهای دستی از میان رفت و در بسیاری از مراكز اصلی بافندگی این كار توسط اختراعات بزرگ كه در ابتدا بوسیله انرژی الكتریسیته كار می كردند صورت گرفت .

فرشهای تخت باف قدیمی

فرشهای تخت باف به دو بخش اصلی تقسیم می شوند كه شامل گلیم و سوماك می باشند . مراكز اصلی بافندگی گلیم تركیه و ایران میباشند . گلیم ها بوسیله تارهای افقی در جلو و تارهای عمودی به صورت یكسان در عقب بافته شده و توسط شانه به پائین كوبیده می شوند . مركز اصلی بافندگی سوماك نیز شمال غربی ایران و قفقاز می باشد . در بافت سوماك تارهای افقی از روی دو تار عمودی می گذرند و قبل از اینكه دور تار جفت بچرخند به دور آنها می گردند .

نقش مایه ها و واگیره ها هر دو بوسیله روشهای مختلف بافت و رنگهای گوناگون تار و پود خلق می شوند . مدلهای مختلف گلیم و سوماك با پشم بافته میشوند ، البته در بعضی از موارد با پنبه و ابریشم نیز تولید میگردند .

فرشهای پرزدار قدیمی

فرشهای پرزدار توسط كشش تارهای عمودی به صورت موازی روی دار تولید میشوند . تكه های نخ نیز از عرض فرش روی تارهای جفت گره زده می شوند . پس از تكمیل یك ردیف گره در عرض فرش پود را از زیر و روی تارهای عمودی می گذرانیم و قبل از اینكه ردیف بعدی پرزها را ببافیم به وسیله شانه ( دفه ) آن را می كوبیم . اندازه یك پرز معمولا پس از هر گره كوتاه می شود و دوباره بعد از تكمیل یك ردیف گره نیز این كار را انجام می دهیم .

در فرشهای پرزدار نقش سایه ها و واگیره ها توسط استفاده از پود در بافت و رنگ كردن یك یا چند لا از خامه ها و ترتیب قراردادن گره ها با رنگ های مختلف درجاهای مختلف خلق می شوند گره ها به سه قسمت عمده تقسیم می شوند : ۱ـ گره تركی ۲ـ گره فارسی (سنه)۳ـ گره جفتی ، به شرح در صفحه ۱۶۶

پایان گلیم ، ریشه و نخهای اطراف

معمولا پایان كار فرشهای تخت و فرشهای پرزدار مانند پایان گلیم شناخته شده اند . در فرشهای تخت بافت بخش اصلی فرآیند پایان در این است كه به جهت سر ریشه ها یا منگوله ویا گیس باف كردن پس از بافت تارهای عمودی بیشتر از پود ها امتداد می یا بند.

ریشه ها فقط به جهت تزئینات فرش نمی باشند بلكه از دست بافته و پرزهای فرش محافظت می كنند. كناره (شیرازه ) فرش نیز توسط نخهای اطراف فرش را تزئین كرده محكم نگه می دارد. معمولا كناره عبارت اند از بستن یك یا چند نخ تار توسط پودها . (اگر بیش از یك تار باشد نخها به دور آن می پیچند) . ترتیب قرار گرفتن پودها نیز به صورت یك در میان و پیچیدن به ور تارهای عمودی در بافت به شكل ۸ (هشت) می باشد كه بصورت جداگانه از میان تارهای جفت عبور می كنند .

مواد رنگها‌

تا قرن ۱۹ همه نخها توسط جوهر گیاهان و حیوانات رنگ می شدند . به عنوان مثال : قرمز دانه رنگ قرمز ، گیاه جوشانده رنگ سبز ، پوست درخت بلوط رنگ قهوه ای ، نیل رنگ آبی و برگ مو رنگ زرد را شامل می شدند .

همه می توانند برای به دست آوردن طیف وسیع رنگها آنها را با یكدیگر تركیب كنند . مزیت اصلی این مواد رنگزا زیبایی خوشایند و آهنگ ملایم آنها است .

رنگهای ثابت نیز در بیشتر موارد در مقابل كم رنگ شدن دوام زیادی دارند ولی این مواد رنگزا با اختراعی مبنی بر ارزانی مواد رنگ زای آنیلینی در سال ۱۸۵۶ با تركیب قطران زغال سنگ كنار گذاشته شدند . اكثر مواد رنگزای آنیلینی ثبات ندارند و بعد از مدتی رنگ آنها اساسا عوض می شود آنها همچنین نسبت به رنگهای گیاهی و حیوانی همتای خود در ظاهر بسیار تند و زننده هستند .

مواد رنگزای آنیلینی نیز در سال ۱۹۲۰ با ثبات مواد رنگزای كروماتیك از میان رفتند ولی اخیرا مواد رنگزای گیاهی به دلیل بی نظیر بودن در ملایمت و شفافی رنگ به مقدار زیادی احیاء شدند .

---