کویت

کویت با نزدیك به ۱۰۰ میلیارد بشکه ذخیره نفت خام, بیش از ۸ درصد از ذخایر نفت خام جهان را در اختیار دارد در منطقه بی طرف میان عربستان وکویت نیز نزدیك به ۵ میلیارد بشکه ذخیره نفت وجود دارد که نیمی از آن متعلق به کویت است

کویت با نزدیك به ۱۰۰ میلیارد بشکه ذخیره نفت خام، بیش از ۸ درصد از ذخایر نفت خام جهان را در اختیار دارد. در منطقه بی طرف میان عربستان وکویت نیز نزدیك به ۵ میلیارد بشکه ذخیره نفت وجود دارد که نیمی از آن متعلق به کویت است. بخش عمده ذخایر نفت این کشور در حوزه عظیم بورغان قرار دارد. این حوزه که میدان های بورغان مگوا و احمدی را در بر می گیرد، حدود ۷۰ میلیارد بشکه نفت خام را در خود جای داده است.

● موقعیت جغرافیایی

کویت کشوری کوچک در خاورمیانه است و با ۸/۱۷ هزار کیلومتر مربع مساحت در شمال غربی خلیج فارس قرارگرفته و از شمال غربی و جنوب با عربستان سعودی هم مرز است. کویت از ۹ جزیره کوچک در خلیج فارس تشكیل شده است که بزرگ ترین آن جزیره بوبیان و پرجمعیت ترین آن، جزیره فایلاکا است. بخش وسیعی از این کشور بیابان و دارای آب و هوای گرم و شرجی است. جمعیت این کشور ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر اعلام شده است که بیش از نیمی از این جمعیت، مهاجر و غیر بومی هستند.

● پیشینه تاریخی

کویت بخشی از مستعمره های امپراتوری عثمانی به شمار می آمد که از قرن شانزدهم به تصرف این امپراتوری درآمد. در اواسط قرن هیجدهم گروهی از اعراب از قبیله انیزه شبه جزیره عربستان در آن ساکن شدند. بخشی از قبیله انیزه از عربستان امروزی بودند. خاندان صباح در آخرین سال های تسلط امپراتوری عثمانی، حاکمیت آن را به دست گرفتند. در همان هنگام نیز به حکومتی نیمه مستقل دست یافتند. از سال ۱۷۵۶ تاکنون ۳۰ پادشاه از خاندان صباح در کویت فرمانروایی کرده اند. در سال۱۸۹۹ کویت با امضای پیمانی، مستعمره انگلستان شد و با پایان جنگ جهانی اول، تسلط امپراتوری عثمانی برکویت پایان یافت. در ۱۹ ژوئن ۱۹۶۱ این كشور با موافقت انگلستان استقلال رسمی یافت و در جولای همان سال به اتحادیه عرب پیوست. كویت در سال ۱۹۶۳ به عضویت سازمان ملل درآمد و همان سال نیز نخستین انتخابات قانون گذاری در این کشور انجام شد. شیخ عبدالله، امیر کویت نخستین مجلس ملی را در ۲۹ فوریه ۱۹۶۳ برپا کرد.

کویت یکی از موسسان شورای همکاری خلیج(GCC) شامل كشورهای عربستان سعودی، کویت، بحرین، قطر و امارات متحد عربی است. انتخابات مجلس این کشور در سال ۱۹۹۹ برگزار شد که به قدرت های قانون گذار محدود می شود. در می ۱۹۹۹ امیر کویت مجلس ملی را به دلیل مشاجره میان دولت و مجلس منحل کرد. امروز کویت با تکیه برمنابع غنی نفت، وسعت و جمعیت کم،کشور چهل ساله ای است که دل به آرزوهای بزرگ بسته است.

● چشم انداز عمومی

کویت یکی از تولید کنندگان بزرگ نفت است که اقتصاد آن وابستگی شدیدی به درآمدهای نفتی دارد. افزایش سریع قیمت نفت در اواخر سال ۱۹۹۹ رونق اقتصادی را برای این کشور به همراه آورد، اما در سال ۱۹۹۹ این شاخص حدود ۱/۲ رشد داشت.

پایین بودن قیمت نفت در سال ۱۹۹۸ و اوایل سال ۱۹۹۹ دولت کویت را واداشت تا از میزان یارانه های دولتی بکاهد. به طور سنتی ۹۳ درصد از شهروندان کویت در ادارات و شرکت های دولتی مشغول به کار هستند، از این رو در جریان خصوصی سازی توجه به وضع شغلی این افراد ضروری می نماید. دولت تلاش می کند که از دخالت خود در اقتصاد بکاهد و با کاهش یارانه ها و افزایش درآمد،کسری بودجه را از بین ببرد.

براساس قانون اساسی کویت، مالکیت خارجی ها برمنابع معدنی این کشور ممنوع است؛ با وجود این، دولت درصدد است که با تغییر نوع قراردادها، شرایطی فراهم آورد تا سرمایه گذاری خارجی در بخش بالادستی نفت مجاز شود. دولت پیشنهاد کرده است که به جای به کارگیری قراردادهای مرسوم به مشارکت در تولید، شرایطی اعمال شود که سهم شرکت های خارجی از محل فروش نفت تولیدی پرداخت شود. این پیشنهاد بحث و جدل های زیادی را در پی داشت و سرانجام نمایندگان مخالف -که تعداد آنها اندک نیست، این پیشنهاد را به حال تعلیق درآورند.

پس از تجاوز عراق به کویت، مسائل امنیتی منطقه ای در دستور کار وزارت خارجه و وزارت دفاع این کشور قرار گرفت و از سال ۱۹۹۱ تاکنون، همکاری های نظامی زیادی با کشورهای غربی تدارک دیده شده است. در اکتبر ۱۹۹۴ هنگامی که عراق ۷۰ هزار نیروی نظامی و تجهیزات زرهی خود را در مرز کویت مستقر کرد، نیروهای نظامی آمریکا، انگلیس و برخی دیگر از کشورهای غربی وارد کویت شدند. در نوامبر همان سال، عراق تمامیت ارضی و استقلال کویت و مرزهای تعیین شده از سوی سازمان ملل را به رسمیت شناخت. کویت از این اقدام عراق استقبال کرد، اما همچنان خواستار آزادی اسیران جنگی و تمدید تحریم های بین المللی عراق است.

● پیشینه صنعت نفت

در آغاز دهه ۱۹۳۰، شیخ احمد، امیر کویت که کشورش با بحران اقتصادی روبه رو بود، از فعالیت های اکتشافی نفت درکشورهای همسایه به شوق آمد و درصدد کشف نفت در کشور خود برآمد.

بحران اقتصادی اوایل دهه ۱۹۳۰ از یک سو و ابداع روش تولید مصنوعی مروارید از سوی دیگر، خسارت های سنگینی به اقتصاد کویت واردآورده بود. امیرکویت از رقابت شرکت های نفتی «گلف» و «انگلیس و ایران» برای کسب امتیاز اکتشاف نفت در کویت استفاده کرد و شرایط اعطای امتیاز را دشوارتر کرد. سرانجام در مارس ۱۹۳۴ قراردادی میان دولت و «شرکت نفت کویت» منعقد شد که براساس آن، انگلیسی ها مامور توسعه منابع نفت کویت شدند.

«بورغان»، نخستین میدان نفتی کویت (جنوب شرقی کویت) بود که در ۲۳ فوریه ۱۹۳۸ مقادیر عظیم نفت در آن کشف شد.

آغاز جنگ جهانی دوم، ارتقا و توسعه کامل ذخایر نفت را در کویت به تعویق انداخت و سرانجام پس از پایان جنگ، در سال ۱۹۴۶ اولین محموله نفت کویت صادرشد. بهره برداری از این میدان با تولید ۴۰ هزار بشکه در روز آغاز شد.

پس از آن میدان های «مگوا» در سال ۱۹۵۱ و «احمدی» در سال ۱۹۵۲ کشف شد، سپس اکتشاف و توسعه در میدان های «روضتین» (۱۹۵۵)، «صبریه» (۱۹۵۶ )، «مینا جیش» (۱۹۵۹ ) و «ام قدیر» (۱۹۶۳) صورت گرفت.

در سال ۱۹۲۲، منطقه مرزی بی طرف میان کویت و عربستان به گونه ای تعیین شد که در صورت کشف مقادیر تجاری نفت یا گاز، سهم هر دو کشور معادل ۵۰ درصد از منافع آن باشد. در سال های ۱۹۴۹-۱۹۴۸ امتیاز بهره برداری از مناطق خشکی نیز واگذار شد و در سال ۱۹۵۳ عملیات اکتشاف میدان «وفرا» صورت گرفت که به دنبال آن در سال ۱۹۶۲، میدان «فووایریس جنوبی» و در سال ۱۹۶۶، میدان «ام قدیرجنوبی» کشف شدند. در سال ۱۹۵۸ امتیاز دریایی منطقه بی طرف واگذار شد که در پی آن در سال ۱۹۶۰ میدان «خفجی» در امتداد میدان دریایی «صفانیه» عربستان و در سال ۱۹۶۹ میدان «حوت» شناسایی شد.

در اوایل دهه ۱۹۷۰، ظرفیت تولید کویت به حداکثر ۵/۳ میلیون بشکه در روز رسید، اما به دنبال ملی شدن صنعت نفت و کاهش تقاضای جهانی آن، ظرفیت تولید این کشور،کاهش یافت. با وجود این، پیش از تهاجم عراق به کویت، این کشور ظرفیت تولیدی نزدیك به ۳/۲ میلیون بشکه در روز داشت و از ۸۹۸ حلقه چاه، به استثنای منطقه بی طرف، حدود۹/۱ میلیون بشکه در روز نفت تولید می شد.

پس از تجاوز عراق به کویت در سال ۱۹۹۱ ظرفیت تولید این کشور به شدت کاهش یافت و هنگامی كه نیروهای عراقی مجبور به عقب نشینی شدند، ۷۴۲ حلقه چاه را منفجر و حدود ۴۰ حلقه چاه را در حال فوران رها کردند. با این همه در سال های ۹۳- ۱۹۹۲ بسیار سریع تر از انتظار، ظرفیت تولید این کشور احیا شد.

تا پیش از سال ۱۹۷۵، تولید نفت در کویت از طریق قراردادهای امتیازی نفت صورت می گرفت، اما در این سال دولت کویت کلیه دارایی های نفتی را که در سرمایه گذاری مشترک سال ۱۹۴۳ میان شرکت های «بی پی» انگلیس و «گلف اویل» آمریکا در اختیار «شرکت نفت کویت» بود، ملی اعلام کرد. در سال ۱۹۷۵، دولت ۴۰ درصد از سهمی را که پیش تر در اختیار «شرکت ملی نفت کویت» KNPC) ) بود، خریداری کرد. این شرکت در سال ۱۹۶۰ تاسیس شد. این شرکت در سال ۱۹۷۷، شرکت «امین اویل» را که مجموعه ای از چند شرکت نفتی مستقل آمریکایی بود، خرید و نام آن را به شرکت «رفرا اویل» تغییر داد که در سال ۱۹۷۸ با «شرکت نفت کویت» و «شرکت ملی نفت کویت» ادغام شد. اما قراردادهای واگذاری امتیازها در منطقه بی طرف به قوت خود باقی ماند، شرکت «تگزاکو» عربستان در خشکی و شرکت «نفت عرب»، شرکتی وابسته به شرکت تجارت نفت ژاپن، در دریا به عملیات می پردازند. کویت و عربستان هرکدام ۱۰ درصد سهم در شرکت «نفت عرب» دارند. شورای عالی نفت که بدنه اصلی تنظیم کننده سیاست هاتی نفتی کویت را به عهده دارد، در سال ۱۹۷۴ به دستور امیر کویت پایه ریزی شد.

● ذخایر نفت

کویت با نزدیك به ۵/۹۶ میلیارد بشکه ذخیره نفت خام، بیش از ۸ درصد از ذخایر نفت خام جهان را در اختیار دارد. در منطقه بی طرف میان عربستان وکویت نیز نزدیك به ۵ میلیارد بشکه ذخیره نفت وجود دارد که نیمی از آن متعلق به کویت است. بخش عمده ذخایر نفت این کشور در حوزه عظیم بورغان قرار دارد. این حوزه که میدان های بورغان مگوا و احمدی را در بر می گیرد، حدود ۷۰ میلیارد بشکه نفت خام را در خود جای داده است . به این ترتیب، میدان بورغان پس ازحوزه عظیم قوار، بزرگ ترین حوزه نفتی جهان به شمار می آید. میدان های روضتین صبریه و مینا جیش نیز از میدان های بزرگ این کشور هستند که ذخایر اثبات شده آنها به ترتیب ۶، ۸/۳ و ۲ میلیارد بشکه برآورده می شود و نفت آن از نوع سبک با درجه گرانرویAPI ۴۰-۳۵ است.

عراق و کویت برسر مالكیت حوزه نفتی «رتقه» كشمكش دارند. عراق مدعی است که این میدان بخشی از حوزه عظیم «رمیله» و متعلق به عراق است. در آگوست۱۹۹۰ که کویت در تصرف عراق بود، عراقی ها مدعی بودند که کویت میلیاردها دلار از نفت این حوزه را به سرقت برده و پیشنهاد مذاکره درباره چگونگی و مشارکت در بهره برداری از میدان های رتقه و رومیله را رد کرده است.

پس از جنگ،گروهی به نمایندگی از سازمان ملل مرز میان عراق و کویت را به گونه ای نشانه گذاری کرد که تمام ۱۱ چاه موجود در حوزه رتقه در قلمرو کویت قرار گرفت. همچنین «شرکت نفت کویت» در جزیره بومیان، در همسایگی عراق، عملیات لرزه نگاری را آغاز کرده است.

● تولید و صادرات نفت

بخش اعظم تولید نفت کویت از حوزه خشکی بورقان صورت می گیرد و در مجموع روزانه نزدیك به ۶/۱ میلیون بشکه نفت از این حوزه برداشت می شود. تولید نفت از حوزه های روضتین، صبریه، مینا جیش و ام قدیر به ترتیب ۶۰،۱۶۰، ۲۵۰ و ۶۰ هزار بشکه در روز است.

ساخت مراکز جدید جمع آوری نفت، یکی از مهم ترین دغدغه های کویت برای افزایش ظرفیت بخش بالادستی است.

تا پیش از حمله عراق به کویت ۲۶ مرکز جمع آوری نفت با ظرفیت روزانه ۴ میلیون بشکه در این کشور وجود داشت که در جریان جنگ تمام این مراکز یا به کلی نابود شد و یا به شدت آسیب دید.

۱۸ مرکز تا سال ۱۹۹۳ تعمیر و راه اندازی شد و در ژانویه ۱۹۹۶ شرکت نفت کویت برای ساخت مراکز جدید جمع آوری نفت، قراردادی به ارزش ۳۹۰ میلیون دلار با شرکت نفتی مهندسی چین (CPECC) به امضا رساند.این اقدام گامی بزرگ برای افزایش ظرفیت تولید نفت به شمار می رفت. این شرکت به ساخت مراکزی در حوزه مینا جیش و ام قدیر مبادرت ورزید و می بایست این عملیات تا سال ۱۹۹۸ پایان یابد که تکمیل آن تا سال ۲۰۰۱ به تعویق افتاد.

در جولای ۲۰۰۰ کویت اعلام کرد که با هدف افزایش ظرفیت صادراتی خود، تا مرز روزانه ۳ میلیون بشکه،تا آخر سال جاری مناقصه ای برگزار شد و در این مناقصه طرح هایی برای ساخت دو اسکله بارگیری در مینا الاحمدی، مخازن ذخیره سازی و ایستگاه های فشار ارایه خواهد کرد.

بخش عمده ای از نفت کویت به آسیا به ویژه ژاپن و بقیه آن به آمریکا و اروپا صادر می شود. نفت صادراتی متوسط کویت از نوع شور با درجه گرانروی ۳۱ درجه API و بیش از ۲/۵ درصد ترکیبات سولفور است. تعمیرات مربوط به پایانه بندرالاحمدی، بزرگ ترین بندر صادراتی نفت کویت، به پایان رسیده است. همچنین پایانه صادراتی دیگری در بندرعبدالله شعیبیه و بندرسعود فعال هستند.

در آخرین سهمیه بندی تولید نفت، سهم کویت ۱۶۷/۲ میلیون بشکه در روز تعیین شده است این کشور می كوشد ظرفیت تولید خود را به ۵/۳ میلیون بشکه در روز افزایش دهد. کویت برای آسان سازی افزایش ظرفیت تولید، درصدد کسب مجوز سرمایه گذاری خارجی در بخش بالادستی است که این تلاش برخلاف اصول تصریح شده در قانون اساسی و روند سیاست دو دهه اخیر این کشور است.

براساس قانون خارجی که از سال ۱۹۷۵ به تصویب رسیده است، مشارکت شرکت های نفتی خارجی به ارایه خدمات فنی، تعمیرات و فعالیت های ساختمانی محدود می شود که در قبال آن هزینه ای ثابت دریافت می كنند.

در واقع قانون اساسی کویت اعطای امتیاز منابع معدنی به شرکت های خارجی را ممنوع کرده است. با وجود این، دولت همواره درصدد یافتن راهی است که از مشارکت شرکت های خارجی برای افزایش تولید بهره مند شوند و در همین حال قانون اساسی را نقض نکرده باشد. شورای عالی نفت در سال ۱۹۹۷ اصول همکاری با شرکت های خارجی در بخش نفت را به تصویب رساند، اما عده زیادی از اعضای مجلس کویت با نظر دولت مخالفت می کنند.

دولت شیوه ای با عنوان «قرارداهای خدماتی عملیاتی» پیشنهاد کرده است. در این روش برخلاف قراردادهای مشارکت در تولید، مالکیت منابع نفت به دولت تعلق دارد و طرف خارجی، سرمایه و حق الزحمه خود را از محل درآمد ناشی از فروش نفت دریافت می کند.

---