از سلامت تا کار

برخی زندگی می کنند که کار کنند برخی نیز کار می کنند تا زندگی کنند, اما هیچ کس نباید به خاطر کار از زندگی محروم شود اما این اتفاقی است که بسیار رخ می دهد آنقدر زیاد تا سرانجام برخی به فکر افتادند روزی را برای حفظ جان و سلامت کارگران اختصاص دهند

برخی زندگی می‌کنند که کار کنند برخی نیز کار می‌کنند تا زندگی کنند، اما هیچ‌کس نباید به خاطر کار از زندگی محروم شود اما این اتفاقی است که بسیار رخ می‌دهد؛ آنقدر زیاد تا سرانجام برخی به فکر افتادند روزی را برای حفظ جان و سلامت کارگران اختصاص دهند.

سلامت زیستن در محیط کار، حق اولیه هر انسان است. این شعار روز جهانی بهداشت حرفه‌ای در سال ۲۰۰۹ بود، اما آمارها چیز دیگری می‌گویند.

در جهان بیشتر مخاطرات محیطی از صنعت، کشاورزی و حمل‌ونقل ناشی می‌شود. استاندارد نبودن محیط کار و رعایت نکردن اصول ایمنی و بهداشت حرفه‌ای یکی از مهم‌ترین عواملی است که سلامت کارگران را به خطر می‌اندازد.

متاسفانه این موضوع در کشورهای در حال پیشرفت شدیدتر است، به طوری که مرگ‌های شغلی در کشورهای در حال توسعه ۵ برابر کشورهای صنعتی است.

بیش از ۵۰ درصد افراد بزرگسال در محیط کار خود به نحوی در معرض یکی از عوامل زیان‌آور شیمیایی، فیزیکی، بیولوژیک، ارگونومیک یا استرس‌های روانی و فشار کار بیش از حد قرار دارند، بنابراین اعمال بهداشت حرفه‌ای می‌تواند نقش اساسی در تامین یک زندگی سالم و بارور را برای جوامع فراهم کند. در کشور ما به دلیل رعایت نشدن اصول ایمنی و بهداشت حرفه‌ای، مخاطرات زیادی سلامت کارگران را تهدید می‌کند.

در هر ۱۵ ثانیه ۱۶۰ کارگر در جهان دچار حادثه شغلی می‌شوند و هر ۱۵ ثانیه یک کارگر بر اثر حوادث ناشی از کار در کل دنیا جان خود را از دست می‌دهد.

براساس آمار سازمان جهانی بهداشت، هر ساله حدود ۱۶۰ میلیون بیماری شغلی جدید گزارش می‌شود که خسارات ناشی از آنها ۵۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است و نیز ۶۸ تا ۱۵۷ میلیون مورد بیماری شغلی بر اثر تماس‌های شغلی، سلامت جهان را به مخاطره می‌اندازد. بار مالی ناشی از جبران خسارت‌ها، خدمات درمانی و سلامت، خدمات توانبخشی و از کارافتادگی بسیار سنگین است که این بار مالی تنها برای حوادث ناشی از کار معادل ۴ درصد تولید ناخالص داخلی جهانی است. در کشورهای در حال توسعه، این میزان به بیش از ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی می‌رسد.

● بدن‌های بیمار

صداهای بلند، بخار مواد شیمیایی، پرتوها، گرما و سرمای محیط، مواد رادیواکتیو، امواج مغناطیسی، مواد حساسیت‌زا و عوامل متعدد دیگر که در محیط کار وجود دارند می‌توانند سلامت کارگران را به خطر اندازند. این عوامل می‌توانند مشکلات مختلفی ازجمله سرطان‌ها، کاهش شنوایی، بیماری‌های تنفسی، اسکلتی ـ عضلانی، قلبی ـ عروقی، تولیدمثلی و ناراحتی‌های پوستی و روانی را برای فرد ایجاد کنند. دستگاه تنفسی یکی از نقاطی است که در معرض آسیب‌های شدید ناشی از محیط کار ناسالم قرار دارد. در دنیا حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد مردان (۶۴ ـ ۱۵ ساله) در طول زندگی کاری خود در معرض آسم و سرطان‌های ریوی هستند که شایع‌ترین سرطان شغلی محسوب می‌شود. تنفس دائمی ذرات معلق موجود در محیط‌های بسته که اکثرا در فضای کارخانه‌ها رخ می‌دهد، دومین علت بروز بیماری‌های تنفسی است.

کمردرد یکی دیگر از مشکلات شایع ناشی از کار است. بیشتر شاغلان حدود ۸ ساعت یا یک‌سوم اوقات روز خود را به کار اختصاص می‌دهند. از آنجا که معمولا طی این مدت وضعیت بدنی ثابت و یکنواختی دارند یا به طور دائم در معرض آلاینده‌های محیطی هستند، پس از چند سال مستعد ابتلا به انواع بیماری‌ها می‌شوند. به همین دلیل است که کمردرد شایع‌ترین بیماری شغلی است و تقریبا ۸۰ درصد کارمندان ادارات و ۴۵ درصد کارگران مبتلا به این مشکل هستند.

گوش‌ها نیز از آسیب‌های شغلی در امان نیستند. قرار گرفتن در معرض صداهای بلند و دنباله‌دار به مدت طولانی باعث از دست دادن شنوایی می‌شود. در محیط‌های کار باید از صداهای بلندتر از ۸۵ دسی‌بل دوری کرد. جالب است بدانید لازم نیست حتما در کارخانه‌ای صنعتی این موضوع رخ دهد، حتی در کشاورزی نیز این مساله پیش می‌آید. تراکتورهای بدون محفظه کاهش‌دهنده صدا اغلب نزدیک ۱۰۰ دسی‌بل صدا ایجاد می‌کنند. این در حالی است که تراکتورهای قدیمی بدون حفاظت‌کننده‌های مناسب در مقابل صدا هستند و معمولا سطح صدا و لرزش را افزایش می‌دهند.

البته مشکلات صدای بلند تنها به گوش‌ها ختم نمی‌شود. انواع صدایی که از ماشین‌های خط تولید ناشی می‌شود تنها به گوش آسیب نمی‌رسانند بلکه اثرات نامطلوبی روی اندام‌های مختلف بدن انسان وارد می‌کنند. عوارضی مانند زیاد شدن ضربان قلب، بالا رفتن مصرف اکسیژن بدن، زیاد شدن تنفس، ناراحتی‌های گوارشی، اختلالات عصبی و روانی، برهم زدن تمرکز فکری و کاهش بازدهی کار، همگی از عوارضی است که صداهای بلند می‌توانند ایجاد کنند.

● علم در خدمت کارگران

افزایش حوادث و بیماری‌های ناشی از شغل که منجر به تهدید سلامت کارگران می‌شود، موجب گسترش رشته‌ای تخصصی در علم پزشکی به نام طب کار شد. در علم طب کار فقط فرد کارگر مورد نظر نیست، بلکه اعضای خانواده او نیز باید تحت پوشش درمانی قرار گیرند. حیطه فعالیت طب کار بسیار وسیع بوده و ماحصل آن سلامت نیروی کار و افزایش بهره‌وری و در نتیجه افزایش تولید است.

زنده ماندن و سالم زندگی کردن اولین نیاز و حق هر انسانی است، اما هنوز هر ساله میلیون‌ها نفر انسان اعم از زن و مرد به علت حوادث و بیماری‌های ناشی از کار از حقوق خود محروم می‌شوند

متخصصان علم طب کار، پس از طی کردن ۷ سال دوره پزشکی عمومی، با گذراندن آزمون دستیاری، مشابه دیگر رشته‌های تخصص پزشکی وارد دوره دستیاری شده و ۳ سال کامل با انواع مشاغل و پروسه‌های کاری و عوامل زیان‌آور فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، روانی و ارگونومی در محیط‌های کاری و بیماری‌های ناشی از آنها، پیشگیری و درمان آن بیماری‌ها و نیز مباحثی چون آمار و اپیدمیولوژی، آموزش بهداشت و... به صورت تئوری و عملی آشنا می‌شوند. از سال ۱۳۷۳ رشته طب کار نیز در دانشگاه علوم پزشکی تهران جای داده شد، اما بیشتر این فارغ التحصیلان به دلیل نیاز آموزش در دانشگاه، جذب دانشگاه شدند و مابقی نیز به دلیل ابهام در تعریف ردیف شغلی سرگردان هستند. در حال حاضر قوانین، حمایت کافی از پزشکان طب کار ندارند. به همین دلیل پزشکان طب کار اگر در کارخانه‌ای مشغول کار شوند، دچار تضاد شغلی هستند.

پزشک بنابر وظیفه شغلی و انسانی خود موظف به حمایت از کارگر است. از سوی دیگر او حقوق خود را از کارفرما می‌گیرد و اگر رضایت او تامین نشود امکان ادامه کار میسر نیست. این تضاد موجب می‌شود هم کارگر و هم کارفرما نسبت به حقوق خود ناآگاه بمانند.

● روزی برای کار سالم

زنده ماندن و سالم زندگی کردن اولین نیاز و حق هر انسانی است، اما هنوز هر ساله میلیون‌ها نفر انسان اعم از زن و مرد به علت حوادث و بیماری‌های ناشی از کار از حقوق خود محروم می‌شوند. فوت و آسیب‌های ناشی از کار هزینه‌های سنگینی را بر دوش دولت‌ها می‌گذارد؛ بویژه در کشورهای در حال توسعه که تعداد زیادی از کارگران در مشاعل پرخطر از قبیل کشاورزی، استخراج معدن و... کار می‌کنند.

استاندارد نبودن محیط کار و رعایت نکردن اصول بهداشت حرفه‌ای، سلامت کارگران را با خطر مواجه می‌کند، به طوری که مرگ‌های شغلی در کشورهای در حال توسعه ۵ برابر کشورهای صنعتی است. سلامت شاغلان به عنوان اقشار آسیب‌پذیر و ارکان مهم سلامت کشور باید مورد توجه خاص قرار گیرد. سیاستگذاری درست دولت‌ها می‌تواند باعث استفاده صحیح از این خدمات و رفع نیازمندی مردم در این زمینه شود.

از سال ۲۰۰۳ میلادی، ۲۷ آوریل مصادف با ۸ اردیبهشت توسط سازمان بین‌المللی کار، به عنوان روز جهانی ایمنی و سلامت محیط کار اعلام شده است. این روز فرصت مناسبی است تا اذهان عمومی نسبت به موضوع ایمنی محیط کار حساس شوند و این مقوله در جراید و رسانه‌ها به چالش کشیده شود. در این روز ضمن ارج نهادن به زحمات قشر زحمتکش کارگر می‌توان به فراهم آوردن زمینه‌های علمی، پژوهشی و کاربردی برای شناسایی مخاطرات شغلی، اجرای روش‌های صحیح کنترل و ارتقای سطح سلامت نیروی انسانی اقدام کرد.

این روز فرصت مناسبی برای، تبادل نظرات و بهره‌گیری از تجربیات و مطالعات صاحبنظران در این خصوص است.

● سلامت شاغلان، انگیزه شغلی

سلامت شاغلان به عنوان ارکان مهم سلامت کشور باید مورد توجه خاص همه مدیران، کارفرمایان و سازمان‌ها قرار گیرد. پیشگیری از حوادث و بیماری‌های شغلی، جلوگیری از کاهش منابع مادی و انسانی را در بردارد. از سوی دیگر، این اقدام موجب کاهش فشارهای روانی و در نتیجه استفاده بهینه از نیروی انسانی موجود می‌شود. فراموش نکنیم ایجاد انگیزه، نشاط و سلامت نزد نیروی کار به افزایش کیفیت محصولات، بهره‌وری و فرآیند مدیریت منجر می‌شود. به کارگیری فناوری‌های ایمن‌تر در فرآیند تولید، معمولا با مصرف انرژی کمتر همراه می‌شود که این مساله تولید آلودگی کمتر و مواد زاید کمتر را در بردارد و از سوی دیگر سلامت شاغلان نیز کمتر مورد مخاطره قرار می‌گیرد.

از سوی دیگر حضور متخصصان بهداشت حرفه‌ای در صنعت، می‌تواند مخاطرات ناشی از مسائل شغلی را به حداقل برساند.

● ضرورت توانمندسازی

در حوادث شغلی، عامل انسانی مهم‌ترین نقش را در بروز حادثه دارد و حدود ۸۵ درصد حوادث در نتیجه مستقیم خطاها و اشتباهات انسانی به‌ وقوع می‌پیوندد. به همین سبب سازمان‌های جهانی معتقدند اولین گام در مقابله با مخاطرات محیط کار، آگاه نگه داشتن کارگران است. در کشور ما ۷۰‌درصد نیروی کار کشور غیرماهر است. بر اساس آمار، ۸۵ درصد جویندگان کار هم مهارت لازم را ندارند. این مساله خود موجب افزایش بروز حوادث حین کار می‌شود. بر اساس ماده ۹۳ قانون کار در کارگاه‌های بیشتر از ۲۵ نفر کارگر، کارفرما مکلف به تشکیل کمیته‌ای به نام کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار در کارگاه است. مسوول حفاظت فنی ‌باید ترجیحا از فارغ‌التحصیلان رشته حفاظت فنی و ایمنی کار و مسوول بهداشت حرفه‌ای از فارغ‌التحصیلان بهداشت حرفه‌ای مورد تایید مرکز بهداشت شهرستان باشد.

شاید این اقدامات در نگاه اول برای کارفرما تنها ایجاد هزینه باشد اما با سرمایه‌گذاری در بخش ایمنی با نگاه ویژه به‌ قشر کارگر می‌توان هزینه، ضرر و زیان کشور به واسطه حوادث و مشکلات را کاهش داد. در کشورهای پیشرفته صنعتی، ایمنی، یک سرمایه‌گذاری پرسود و با سود برگشتی زیاد تلقی می‌شود؛ به طوری که معمولا ۴ تا ۵ درصد تولید ناخالص ملی این کشورها به مقوله ایمنی اختصاص دارد.این موضوع باعث شده تا هزینه این کشورها در حوادث به مراتب پایین‌تر از سایر کشورها باشد.

علی اخوان بهبهانی