نیاز مشترک سالمندان

بیشتر آنها زودرنج می شوند و همه آنها به احترام, توجه و هم صحبتی نیاز دارند

سالمندی، فرایند عادی و طبیعی در زندگی هر فردی است که باعث تغییرهای بسیاری از نظر جسمی، روانی و اجتماعی در افراد می‌شود که هرکدام از این موارد با عنوان طب سالمندی قابل بررسی هستند....

این تغییرها ممکن است روی رفتارهای فرد سالمند تاثیر بگذارد و باعث بروز رفتارهای خاصی در او شود به‌گونه‌ای که نگرش اعضای خانواده را نسبت به وی تحت‌تاثیر قرار دهد. معمولا در این دوران، فرد سالمند معمولا به دلیل ضعف قوای جسمانی و آسیب‌پذیری در برابر بیماری‌ها به شدت نگران و مضطرب است که مبادا سلامتش به مخاطره بیفتد. از سوی دیگر به دلیل تغییر شرایط زندگی و از دست?دادن شغل و توانایی نسبت به گذشته‌ها، تا حدی دچار کاهش اعتمادبه‌نفس می‌شود، بنابراین معمولا در تلاش است تا به خود و اطرافیانش ثابت کند هنوز هم مانند گذشته است.

از مهم‌ترین عوامل موثر در بروز احساس یأس و سرخوردگی در سالمندی، افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های جسمانی مثل فشارخون، ‌دیابت، چربی خون، بیماری‌های قلبی- عروقی، مرگ عزیزان به‌خصوص همسر یا اعضای خانواده و حتی دوستان، تحلیل قوای جسمی، افزایش احتمال ابتلا به اختلالات روانی مثل افسردگی و اضطراب و همچنین ابتلا به سرطان و کاهش روابط اجتماعی به دلیل بی‌حوصلگی و مهاجرت فرزندان است که شادابی و نشاط را از آنها می‌گیرد. همه این علایم باعث کاهش صبر و تحمل در افراد سالمند و در نهایت، بروز حساسیت و زودرنجی در آنها می‌شود. هرچند با افزایش سن و تجربه‌های به‌دست?آمده، فرد این توانایی را به دست می‌آورد که بر خشمش غلبه کند و راهکاری برای کنترل رفتارش داشته باشد، اما مجموع تغییرها و مشکلات ایجادشده به‌خصوص احساس تنهایی در سالمندی باعث می‌شود کم‌حوصله و زودرنج‌تر به نظر برسد. اگر سالمندی به افسردگی، اضطراب، دیابت و... مبتلا باشد شدت این زودرنجی‌ها بیشتر است. معمولا آنها تحمل محیط‌های پرسروصدا را ندارند و اغلب اگر کسی با آنها بر سر مساله‌ای مخالفت یا برخلاف خواسته‌‌شان عمل کند، بیشتر پرخاشگر و ناراحت می‌شوند.

● آلزایمر و زودرنجی

ابتلا به آلزایمر از دیگر مواردی است که در بروز احساس زودرنجی در اغلب سالمندان موثر است. ممکن است سالمندی به دلیل اینکه فراموش کرده‌ کیف، جوراب یا حتی دارویش را کجا گذاشته احساس ضعف و ناامیدی کند بنابراین اگر شما این ضعف را به او یادآور شوید باعث بیشتر حساس‌شدن و زودرنج‌شدنش می‌شوید. از طرفی برخی از سالمندان ممکن است از شما توقعی درباره‌ رابطه با خود داشته باشند و اغلب آن را به زبان نیاورند درحالی که منتظرند اطرافیان این موضوع را بفهمند و انتظارشان را برآورده کنند. مثلا سالمندی که دیابت دارد، به‌علت روحیه‌اش برخی مسایل را رعایت نمی‌کند و خیلی اوقات به رفتار دیگران عکس‌العمل نشان می‌دهد تا توجه آنها را جلب کند؛ مثلا قرصش را نمی‌خورد تا کمی ناراحتی پیدا کند و به جلب توجه اطرافیانش منجر شود. اگر شما این احساس او را نادیده بگیرید، باعث رنجش‌خاطر بیشتر او خواهید شد.

بنابراین اگر شاهد زودرنجی، افسردگی، بی‌قراری، بی‌خوابی، تحریک‌پذیری و گاهی بی‌تفاوتی سالمندان هستید، این مساله را جدی بگیرید چراکه در میان این عوارض، افسردگی ناشی از بازنشستگی و احساس پوچی، سالمند را زیر فشار روانی قرار می‌دهد و باید با ایجاد فعالیت‌های اجتماعی آنها را برطرف کرد.

● زودرنجی و رفتارهای کودکانه

گاهی برخی سالمندان به دلیل سیر طبیعی بالارفتن سن، رفتارهایی لجبازانه و مقاومت توام با اصرار، بی‌نظمی یا خودمداری از خود نشان می‌دهند. در هر صورت باید دانست بسیاری از این حالت‌ها به دلیل تغییرهای طبیعی سالمندی نمایان شده است. سالمندی بیماری نیست، ولی می‌تواند به نوعی بیماری منجر شود و دوره‌‌ای به نام پیری را ایجاد کند که در آن نیازمندی به مراقبت‌های متعدد پرستاری یک ضرورت تلقی شود. شناخت روحیه‌های سالمندان کمک می‌کند تا نحوه برخورد با آنها اصلاح شود. باید با سالمندان مشورت کرد تا هویتشان حفظ شود.

● وظایف خانواده و اطرافیان سالمند

با توجه به بروز تغییرهای عاطفی در سالمندان و نیاز آنها به برخورداری از احترام به این نکته‌ها توجه کنید:

۱. وجود حالت‌های ویژه دوران سالمندی نباید باعث بی‌اعتنایی نسبت به آنها یا تحقیرشان شود. مهم‌ترین نیاز مشترک تمام سالمندان، توجه، احترام و هم‌صحبتی است.

۲. دلایلی که باعث بروز رنجش بیشتر سالمندان می‌شود را بشناسید. نگویید که او مدام غر می‌زند، پرتوقع شده یا... اگر بدانید چه بیماری یا علتی باعث بروز این رفتار شده، بهتر می‌توانید با او ارتباط برقرار کنید. اگر بداخلاقی سالمندان عارضه پیری باشد مثلا در اثر بیماری‌های این دوران یا معلول احساس بی‌کفایتی به دلیل از دست دادن کار و همکاران یا به دلیل احساس مزاحمت و سربار بودن و...، با فراهم آوردن شرایط بهتر و با تلقین مفید بودنشان در خانواده می‌توانید چاره‌ای برای بدخلقی‌هایشان بیندیشید.

۳. بسیاری از این تغییرات با افزایش سن به وجود می‌آید، بنابراین سازش و مدارا امری ضروری است و باید آنها را در هر حالتی پذیرا باشید. در صورت بروز هر بیماری‌ای از پزشک مربوطه کمک بگیرید.

۴. برای تقویت احساس مفیدبودن در فرد سالمند کمی خلاقیت به خرج بدهید مثلا ممکن است تجربه‌های سالمند در زمینه تزیین اتاق به کارتان نیاید اما در آشپزی این‌گونه نیست. پس از توانایی‌هایی آنها در این زمینه کمک بگیرید.

۵. جایگاه اصلی سالمندان در خانه خودشان است، جایی که در آن رشد یافته، زندگی کرده و شاهد بزرگ‌شدن فرزندانشان بوده‌اند. پس آنها را از محیط خانه دور نکنید. این مساله به‌خصوص در مبتلایان به آلزایمر بسیار حیاتی است. هرچند شاید به نظرتان حضور فرد سالمند تنها در خانه فرزندانش بهتر است، اما سالمندان در خانه خود احساس آرامش بیشتر و استرس کمتری دارند. از سوی دیگر ممکن است به دلیل سروصدای بچه‌ها و کم‌حوصلگی، دلخوری‌های بیشتری بین شما و مادر یا پدر سالمندتان پیش بیاید بنابراین تا جایی که امکان دارد اجازه دهید در خانه خودشان زندگی کنند. درست است که نگهداری از سالمندان با توجه به مشکلات و دغدغه‌های امروزی کمی دشوار است، اما می‌توانید از افراد خبره در این کار کمک بگیرید.

۶. اغلب سالمندان به دلیل کاهش توانایی در این دوران با مشکلات مالی روبرو هستند و خود را وابسته به شما می‌دانند بنابراین ممکن است، رفتاری از سوی شما باعث ناراحتی و رنجش بیشتر آنها شود، پس مراقب رفتارتان باشید.

دکتر حامد محمدی کنگرانی

روان‌پزشک، مشاور خانواده و ازدواج، عضو کمیته رسانه و کمیته آموزش انجمن روان‌پزشکان ایران