این داروها برای دندان ضرر دارند

در بدن ما بافت استخوانی و سلول های آن مانند سایر سلول ها دایم در حال ریزش و رویش هستند تمام استخوان های بدن در حال گذاشت و برداشت هستند

اخیرا در مقاله‌ها و مطبوعات علمی، صحبت‌های زیادی درباره عوارض استفاده از داروهای ضدپوکی‌استخوان در دندان‌پزشکی شنیده می‌شود... در این باره با دکتر سیدمهدی جعفری، متخصص جراحی دهان و فک و صورت و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی به گفت وگو نشسته ایم.

▪ آقای دکتر! داروهای ضدپوکی استخوان برای سالمندان دردسر ایجاد می کنند؟

- یک گروه دارویی موسوم به «بیس‌فسفونات‌ها» که به‌طور عمده در درمان یا پیشگیری از عوارض پوکی‌استخوان به کار می‌روند، باعث ایجاد عوارض جدی در التیام زخم‌های استخوان‌های فکین و ناحیه دهان می‌شوند و همین امر باعث بروز نگرانی‌هایی برای دندان‌پزشکان یا سایر پزشکان که در این ▪ مثلا چه عوارضی و علت آن چیست؟

- در بدن ما بافت استخوانی و سلول‌های آن مانند سایر سلول‌ها دایم در حال ریزش و رویش هستند. تمام استخوان‌های بدن در حال گذاشت و برداشت هستند. جالب است بدانید که در هر ۱۸ ماه، تقریبا ۳۰ درصد استخوان‌های بدن از نو زاده می‌شوند و استخوان‌های پیر و قدیمی از بین می‌روند. در این میان نقش استئوکلاست‌ها یا سلول‌های تحلیل برنده استخوان و سلول‌های استئوبلاست یا سازنده و زاینده استخوان، بسیار حیاتی است و فعالیت‌های این دو باید در تعادل کامل باشند. حال اگر به هر دلیلی هریک از این دو گروه سلولی فعالیتی بیش از دیگری نشان دهد، یک حالت مرضی در استخوان به وجود می‌آید. مثلا فعالیت بیشتر استئوبلاست‌ها باعث بیماری استخوان مرمری و متراکم شدن بیش از حد استخوان می‌شود و فعالیت بیشتر استئوکلاست به پوکی‌استخوان و کاهش تراکم آن می‌انجامد. گروه دارویی موسوم به بیس‌فسفونات‌ها در عمل جلوی فعالیت استئوکلاست‌ها را می‌گیرد و به‌طور مصنوعی تراکم استخوان را افزایش می‌دهد اما در عمل متابولیسم و فیزیولوژی طبیعی رویش سلولی بافت استخوانی را نیز مختل می‌کنند.

▪ این دارو‌ها در چه مواردی تجویز می‌شوند؟

- معمولا در درمان پوکی‌استخوان ناشی از افزایش سن ولی در موارد دیگری که مثلا بیمار در اثر استفاده از استروئید‌ها یا هورمون‌های آنتاگونیست استروژن یا خطر متاستاز از یک تومور بدخیم به استخوان در معرض خطر تخریب بافت استخوانی از جمله خطر شکستگی‌های خودبه‌خودی استخوان‌هاست، از این مواد استفاده می‌شود.

▪ حالا کجای این مساله به دندان‌پزشکی مربوط می‌شود؟

- اتفاقا مشکل اصلی این داروها در دندان‌پزشکی نمایان می‌شود. بیمارانی که تحت درمان با داروهای ضد‌پوکی‌استخوان هستند، به دلیل اختلال در روند طبیعی التیام در بافت استخوانی در معرض خطر جدی نوعی زخم مقاوم به التیام در استخوان‌های فکین و در نتیجه عفونت استخوانی و نکروز و مرگ یک قسمت یا تمام استخوان فک خواهند بود که به آن استئونکروز فکی ناشی از بیس‌فسفونات‌ها گفته می‌شود.

▪ این زخم‌ها به‌طور خودبه‌خود ایجاد می‌شوند؟

- گاهی، ولی به‌طور عمده در اثر ایجاد زخم ناشی از کشیدن دندان یا جراحی نوک ریشه یا قرار دادن ایمپلنت در داخل استخوان فک روی می‌دهند که با درد بسیار شدید و خروج چرک در دهان و دفع ایمپلنت و عوارض عمومی عفونت و در نهایت از دست رفتن قسمتی از استخوان فک همراه هستند.

▪ حالا سوال اصلی را مطرح می‌کنیم، چه باید کرد؟

- خیلی کارها، اولا باید در صورت صلاحدید پزشک، داروی بیس‌فسفونات را قطع کرد یا دوز آن را کاهش داد. در موارد خوراکی البته این کار چندان موثر نیست ولی در موارد تزریقی بسیار موثر است و حداقل باید تا ۳ ماه دارو را قطع کرد تا فیزیولوژی استخوان و روند التیام زخم آن به حالت طبیعی برگردد. در مواردی که پزشک قصد دارد بیمار را با این داروها تحت‌درمان قرار دهد، بهتر است تمام درمان‌های دندان‌پزشکی قبل از شروع درمان با بیس‌فسفونات‌ها به‌طور کامل انجام شده باشند. باید توجه داشت که تاثیر این گروه دارویی بر روند مرگ و زایش سلولی در بافت استخوانی گاهی تا ۱۰ سال هم باقی می‌ماند ولی بیشترین توجه دندان‌پزشکان به بیمارانی است که از ۳ سال پیش تاکنون تحت درمان مداوم با این گروه دارویی بوده‌اند و در معرض خطر جدی نکروز استخوان‌های فکی قرار دارند.

▪ و کلام آخر، اگر این زخم‌ها در دهان ایجاد شوند، چگونه آنها را درمان می‌کنید؟

- فرآیند درمان این نواحی مرده استخوانی بسیار پیچیده و طولانی هستند. گاهی در انواع ساده یا زخم‌های محدود، درمان فقط تجویز دهانشویه‌های دارویی است ولی در انواع پیشرفته و جدی باید اقدام‌‌‌های جراحی وسیعی برای بیمار انجام شود.

دکتر گلرخ ثریا