بارکد و کاربردهای آن

بار کد که در فارسی به آن رمز میله, کد میله ای و رمزینه گفته می شود, نوعی نمایش تصویری اطلاعات بر روی سطوح است که اطلاعات آن را می توان توسط ماشین بازخوانی کرد

بار کد که در فارسی به آن رمز میله، کد میله ای و رمزینه گفته می شود، نوعی نمایش تصویری اطلاعات بر روی سطوح است که اطلاعات آن را می توان توسط ماشین بازخوانی کرد.

بارکدهای اولیه اطلاعات در قالب عرض و فاصله خطوط موازی چاپ و ذخیره شده و به صورت یک دسته از خطوط مستقیم موازی دیده می شدند اما امروزه بارکدها ممکن است - بسته به نوع- به شکل یک دسته نقطه، یک دسته دایره هم مرکز و یا به صورت مخفی شده در تصاویر نیز ظاهر شوند. بارکدها توسط یک اسکنر نوری که دستگاه بارکد خوان نامیده می شود بازخوانی می شوند و اگر در تصاویر مخفی شده باشند توسط نرم افزار خاصی از آن بیرون کشیده می شوند. بارکد ها به صورت گسترده ای در پیاده سازی سیستم های جمع آوری خودکار اطلاعات شناسه ها که سرعت و دقت ورود اطلاعات را بالا می برند کاربرد دارند.

کدهای بین المللی محصول، یا UPC از اولین کاربردهای بارکد در شناسایی محصولات است که برای اولین بار در خرده فروشی ها و فروشگاه های زنجیره ای داخلی آمریکا در اوایل دهه هشتاد مورد استفاده قرار گرفت. این پدیده از آن رو شکل گرفت که هزینه ارزیابی دوباره محصولات به نیروی کار بسیار زیاد و همچنین زمان بسیار طولانی نیاز داشت که با به وجود آمدن بارکد زمان کنترل ورودی و خروجی به سرعت تحول یافت و پیشرفت قابل ملاحظه ای پیدا کرد. کمپانی آی بی ام برای اولین بار موفق شد بارکدهای نوع UPC را ارایه دهد که شامل پنج نوع می شد که بجز برآوردن نیازهای آن روز می توانست به عنوان معیاری بین المللی برای شناسایی کالاها مورد استفاده قرار گیرد. این پنج بارکد UPC شامل بارکدهای نوع A B C D و E می شد.

بسیاری از محصولات شرکت های تولیدی، در سراسر دنیا قابل فروش هستند، با توجه به این مسئله وجود بارکدهای منحصر به فردی که آنها را از یکدیگر متمایز سازد ضروری به نظر می رسد. تبدیل اعداد به بارکد و خواندن بارکد نیاز به استاندارد مشخصی دارد. در حال حاضر در دنیا چند استاندارد برای تولید و استفاده از بارکد وجود دارد که معتبرترین آنها استاندارد EAN/UCC است که۱۰۳ کشور در دنیا از آن تبعیت می کنند و حدود۹۰ درصد تجارت دنیا را پوشش می دهد.

در ایران به علت ضرورتی که بنا به توسعه صدور کالاهای غیرنفتی ایران به بازارهای جهانی به وجود آمد در سال۱۳۷۴ سازمانی با عنوان »مرکز ملی شماره گذاری کالا و خدمات« زیر نظر مؤسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی تاسیس شد و پس از انجام مطالعات لازم با انتخاب استاندارد EAN/UCC ، کشور ما نیز به عضویت مؤسسه بین المللی EAN International درآمد. تاکنون بیش از۵ هزار شرکت که بیشتر آنها شرکت های تولیدکننده محصولات غذایی و شیمیایی هستند، به عضویت این مؤسسه درآمده و برای کالاها و محصولات خود بارکد دریافت کرده اند.

بارکد محصولات،۱۲ رقمی است. البته در برخی از کشورها به دلایل مختلف بارکد۱۳ رقمی نیز وجود دارد.۱۲ رقم بارکد به شرح زیر معنی دار می شود:

این بارکد مربوط به دستمال کاغذی۲۰۰ برگی یکی از شرکت های تولیدی است.

عامه مردم درباره بارکد، نظرات متفاوتی دارند. خیلی ها فکر می کنند بارکد نمایانگر قیمت کالاست. برخی دیگر نیز بارکد را علامت استاندارد وعده ای بارکد را شماره مجوز کالا می دانند.

بارکد شامل یک سری عدد و تعدادی خطوط موازی سیاه رنگ با ضخامت های مختلف در زمینه سفید است که از طریق دستگاه پویشگر (Scanner) توسط امواج مادون قرمز قابل خواندن و انتقال به رایانه است. هر یک از این میله ها مانند یک بیت ارزشی معادل صفر و یک دارند. هر یک از این کدها در بانک اطلاعاتی مربوط، دارای اطلاعات کاملی شامل شرح، مشخصات دقیق و فنی، موجودی، اطلاعات ورود و خروج برای استفاده کنندگان ذی ربط هستند.

استفاده از بارکد فقط به محصولات تولیدی شرکت ها محدود نمی شود. در کارخانه ها و مؤسسات تولیدی به منظور ردیابی مداوم اطلاعات کالاهای تولیدی در خطوط مختلف تولید، قطعات مصرفی موجود در انبارها، بارکدهای منحصر به فردی ایجاد و با این سیستم ردیابی می شود. سیستم بارکد کمک می کند تا تغییر اطلاعات را توسط سیستم بارکد به بانک های اطلاعاتی منتقل شده و همواره اطلاعات موجودی به روز نگه داشته شود. در واقع بارکد به عنوان یک ترمینال ورودی کمک می کند تا تغییر یا ثبت اطلاعات با حداقل خطای اطلاعاتی به رایانه منتقل شود.

در فروشگاه های بزرگی که روزانه مقدار زیادی کالای ریز و درشت به آنها وارد و یا خارج می شود و مسئولین برای کنترل موجودی های خود همواره به اطلاعات سطوح موجودی نیاز دارند، استفاده از بارکد بسیار ضروری است. در غیر اینصورت باید هراز گاهی با تعطیلی فروشگاه اقدام به شمارش و کنترل موجودی کرد. این کار نه تنها بسیار دشوار و طاقت فرساست بلکه امکان بروز اشتباه در آن نیز زیاد است.

در حال حاضر در کشورما از بارکد برای جمع آوری و ثبت اطلاعات مختلف، استفاده های متنوعی می شود. از کارت های حضور و غیاب پرسنلی گرفته تا قبوض آب و برق و تلفن، اطلاعات خطوط تولید و ردیاب محصولات، موجودی های انبار، کتب جهت ثبت شماره استاندارد بین المللی کتاب (شابک) و از همه بیشتر برای کالاهای تولیدی شرکت ها که در فروشگاه ها ارایه می گردد.

برای راه اندازی سیستم های مبتنی بر بارکد، به تجهیزاتی مانند نرم افزار تولید بارکد، چاپگر چاپ بارکد، پویشگر (Scanner) و برچسب های ویژه نیاز هست. به طور کلی توسعه و پیشرفت در زمینه بارکد نیز مانند سایر علوم و فن آوری ها به سرعت در حال وقوع است.

● ایران کد چیست؟

به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و ماده۹۷ قانون تجارت الکترونیکی مصوب۱۳۸۲، وزارت بازرگانی موظف شده است نسبت به ایجاد نظام ملی طبقه بندی کالا و خدمات شناسه کالا و خدمات (شامل تامین و توسعه بستر اطلاعاتی زنجیره تامین ملی کالا، استانداردها، روش ها، ابزار و دستورالعمل های طبقه بندی و کدگذاری کالا جهت دستیابی به زبان مشترک ملی کالا و اطلاعات پایگاه مرکزی داده ها و نیز تامین ساز و کار لازم برای طبقه بندی و کدگذاری خدمات برای رسیدن به درگاه - پرتال - اطلاع رسانی ملی کالا و خدمات) اقدام کند.

طرح پیشنهادی کد ملی که توسط مرکز ملی شماره گذاری کالا و خدمات ایران به هیات وزیران ارایه شده بود در سال۱۳۸۵ به تصویب رسید و اجرای آن به مرکز ملی شماره گذاری کالا و خدمات ایران ابلاغ شد.

● تعریف کد ملی

سیستم ملی طبقه بندی و کدگذاری کالا سیستمی است که اطلاعات پایه زنجیره تامین در حوزه کالا را تحت کنترل درآورده و به عناصر سیستم تزریق می کند.

این سیستم با استفاده از ابزار خبره طبقه بندی و کدگذاری کالا، زبان مشترک و مفاهیم مشترکی را در سطح ملی ایجاد کرده و کلیه اطلاعات اعتباری قلم کالا از قبیل مراجع عرضه کننده، مشخصات فنی و استانداردهای ملی و بین المللی را ثبت و ذخیره می کند.

● هدف از راه اندازی کد ملی

کمک به شکل گیری بازار شفاف، روان و کارآمد، ایجاد امکان عرضه مستقیم کالا، تحقق تامین حداکثر نیازها از منابع داخلی، ایجاد شفافیت اقتصادی، سلامت اقتصادی و حل معضل قاچاق کالا در کشور است.

مزایای داشتن کد ملی- ایجاد زبان مشترک در شناسایی کالا و تسهیل ارتباط در سطح

● بنگاه های اقتصادی و بازار

- زمینه سازی جهت ایجاد حافظه اجتماعی و بستر اطلاعاتی به منظور انسجام عناصر مدیریت زنجیره تامین کالا و خدمات

- زمینه ساز حضور در عرصه تجارت الکترونیک

- ایجاد قابلیت ارتباط با سیستم های کدینگ بین المللی

- معرفی و شناسایی منابع ساخت و توزیع کالا

- زمینه ساز توزیع گسترده برای تولیدکنندگان و توزیع کنندگان

- زمینه ساز معرفی و تبلیغ گسترده منطقه ای و جهانی کالاها

- کاهش هزینه های توزیع، فروش و عملیات

- افزایش بهره وری سازمان ها

● وظیفه مرکز ملی شماره گذاری کالا و خدمات ایران

سیاست گذاری، پشتیبانی، علمی و عملی از اجرای مصوبه کد ملی در زمان تعیین شده و نظارت بر چگونگی اجرای قرارداد تولید کد ملی است.

● سیستم های کد میله ای

سرعت و صحت داده جمع آوری شده یکی از پارامترهای مهم تاثیرگذار در کارآمدی سیستم هایی نظیر ERP (برگرفته شده از Enterprise Resource Planning) و زنجیره تامین است. صرفنظر از منبع و نوع داده، فرآیند جمع آوری داده می بایست کامل، صحیح، به موقع و مقرون به صرفه انجام شود. امروزه از فناوری های متعددی به منظور جمع آوری داده استفاده می شود تصاویر چند نمونه از دستگاه های مختلف جمع آوری داده را نشان می دهد.

سیستم های کد میله ای یکی از روش های موجود به منظور جمع آوری داده است که می توان آنان را به سه گروه عمده محاوره ای، دسته ای و ترکیبی تقسیم کرد.

سیستم های محاوره ای یا فعل و انفعالی (Interactive) ، شامل یک و یا چندین دستگاه قابل حمل است که به صورت بی درنگ به یک کامپیوتر متصل می شوند. در سیستم های فوق، مدیریت جمع آوری داده و بررسی آن به موازات ورود اطلاعات توسط کامپیوتر مرکزی انجام می شود.

سیستم های دسته ای (Batch) ، شامل یک و یا چندین دستگاه قابل حمل است که پس از جمع آوری و ذخیره داده، امکان انتقال داده به کامپیوتر را در زمان دلخواه فراهم می کند. سیستم های دسته ای متداول ترین و مقرون به صرفه ترین سیستم های قابل حمل هستند. فرآیند بررسی صحت داده در این نوع سیستم ها در ابعاد محدودتری نسبت به سایر سیستم ها انجام می شود.

سیستم های ترکیبی (Hybrid) ، ترکیبی از دو سیستم اشاره شده است. در ادامه با برخی از ویژگی های سیستم های فوق بیشتر آشنا می شویم.

● سیستم های محاوره ای

سیستم های محاوره ای دارای مزایای متعددی نسبت به سیستم های دسته ای می باشند. تقریباً تمامی سیستم هایی که در آن سخت افزار کد میله ای در یک مکان ثابت نصب شده است را می توان در این گروه قرار داد.

برخی از مزایای سیستم های محاوره ای عبارتند از:

▪ بررسی سریع صحت داده: همزمان با ورود اطلاعات، کامپیوتر قادر به بررسی صحت داده و ارایه پاسخ مناسب به کاربر است.

▪ بررسی صحت داده در ابعاد گسترده تر: یک سیستم محاوره ای قادر است فرآیند بررسی صحت داده را با تعداد متغیر بیشتری انجام دهد. به عنوان مثال، یک سیستم محاوره ای قادر است وضعیت یک شماره قطعه را براساس تمامی اطلاعات موجود در یک سیستم انبار بررسی نماید (در هر لحظه). این در حالی است که در یک سیستم دسته ای صرفاً امکان بررسی وضعیت شماره قطعه براساس آخرین شماره قطعات ارسالی به دستگاه قابل حمل (دستی) وجود دارد.

▪ تعامل با کاربر: سیستم های محاوره ای قادر به ارایه بازخورد مناسب تر به کاربر در صورت بروز هرگونه خطا می باشند. با توجه به توان سیستم در بکارگیری تعداد متغیر بیشتر برای ارزیابی صحت داده، کاربران می توانند از پاسخ های هوشمندانه تری برای رفع خطا استفاده کنند.

▪ کاهش خطا: دستاورد تمامی مزایایی که در پاراگراف های قبل به آنان اشاره گردید، کاهش بروز خطا در یک سیستم محاوره ای را بدنبال خواهد داشت (نظیر هزینه نیروی انسانی به دلیل تصحیح اطلاعات نادرست)

▪ پیکربندی ساده: سیستم های محاوره ای از روش های استاندارد

برنامه نویسی و بررسی خطا استفاده می نمایند. در این نوع سیستم ها امکان پردازش هر تراکنش و بررسی صحت داده به صورت بی درنگ وجود دارد. در سیستم های دسته ای از روشی خاص به منظور پردازش داده به صورت گروهی و مکانیزم هایی خاص برای تصحیح خطا پس از پردازش داده، استفاده می گردد.

● سیستم های دسته ای

این نوع سیستم ها معمولاً به همراه دستگاه های کد خوان، کد میله ای قابل حمل استفاده می گردند. در مواردی که لازم است فرآیند جمع آوری داده حتی با بروز مشکل در کامپیوتر مرکزی ادامه یابد، استفاده از سیستم های فوق توصیه شده است. با این که سیستم های محاوره ای نسبت به سیستم های دسته ای دارای پتانسیل به مراتب بیشتر و مزایای مختص به خود هستند.

مقرون به صرفه برای دستگاه های قابل حمل استاندارد: از دستگاه های قابل حمل می توان در برنامه های بی درنگ و برنامه های دسته ای استفاده کرد. برنامه های بی درنگ نیازمند یک شبکه گران امواج رادیویی (RF) می باشند. هزینه راه اندازی و آماده سازی سیستم های دسته ای به مراتب کمتر از هزینه سیستم های امواج رادیویی است.

قابل اطمینان در موارد بحرانی: با توجه به این که ماحصل پردازش اولیه در سیستم های دسته ای، ارسال داده جمع آوری شده برای دستگاه های مستقل است، عملیات وابسته به کامپیوتر مرکزی نخواهد بود. در صورت بروز اشکال در یکی از واحدهای مستقل می توان آن را در اسرع وقت جایگزین کرد.

در صورتی که کامپیوتر مرکزی با مشکل مواجه گردد، فرآیند جمع آوری داده می تواند، همچنان ادامه یابد.

● سیستم های ترکیبی

در برخی سیستم ها، از ویژگی های سیستم های محاوره ای و دسته ای بطور ترکیبی استفاده می شود. سیستم های فرکانس رادیویی و ترکیبی (محاوره ای و دسته ای) دو نمونه متداول در این زمینه می باشند.

سیستم های فرکانس های رادیویی: از سیگنال های RF برای اتصال دستگاه های قابل حمل به کامپیوتر مرکزی به صورت محاوره ای استفاده می شود. سیستم های فوق علاوه بر این که از مزایای یک سیستم محاوره ای استفاده می نمایند، دارای قابلیت حمل نیز می باشند.

امروزه از سیستم های فرکانس های رادیویی مختلفی استفاده می شود:

الف) ساده ترین نوع دستگاه کد میله ای RF ، یک اسکنر قابل حمل است که با استفاده از یک دریافت کننده با کامپیوتر و یا ترمینال ارتباط

برقرار می کند.

ب) نوع دیگر سیستم های RF ، یک دستگاه قابل حمل را به یک شبکه کامپیوتری از طریق یک نقطه تماس RF متصل می نماید. این نوع سیستم ها دارای مزایای متعددی می باشند. قابلیت رومینگ از یک نقطه تماس به نقطه تماس دیگر نمونه ای در این زمینه است.

▪ سیستم های ترکیبی: از پردازش محلی دسته ای ترکیب شده با یک لینک محاوره ای به یک کامپیوتر مرکزی استفاده می شود. عملکرد پیش فرض این نوع سیستم ها به صورت محاوره ای است ولی در صورت بروز مشکل برای کامپیوتر مرکزی، می توانند عملیات خود را بطور مستقل در یک دوره زمانی و بدون وقفه ادامه دهند. استفاده از این نوع سیستم ها در مواردی که فرآیند جمع آوری داده می بایست بدون وقفه ادامه یابد، توصیه می گردد.

▪ سیستم های محاوره ای چندگانه: بیش از یک سیستم محاوره ای را به یک شبکه متصل می نمایند. در صورتی که یک کامپیوتر با مشکل مواجه گردید، کامپیوتر دیگر قادر است مسئولیت مدیریت اجزای حیاتی سیستم را برعهده گیرد.