۱۰ کیلوگرم افزایش وزن در ۲ سال

۲ سال قبل متوجه شدم به دیابت نوع یک مبتلا هستم اما با وجود پرهیزهای غذایی که متخصص تغذیه به من داد, دچار ولع شدید به غذا و پرخوری شدم و نتوانستم رژیم غذایی ام را رعایت کنم

«۲ سال قبل متوجه شدم به دیابت نوع یک مبتلا هستم اما با وجود پرهیزهای غذایی که متخصص تغذیه به من داد، دچار ولع شدید به غذا و پرخوری شدم و نتوانستم رژیم غذایی‌ام را رعایت کنم...

شاید باور نکنید اما طی ۲ سال، ۱۰ کیلوگرم وزن اضافه کردم و چاق شدم. مشکل من این است که در مقابل شیرینی و شکلات کنترل خودم را از دست می‌دهم، پرخوری می‌کنم و وقتی قند خونم بالا می‌رود، بیشتر از حدی که پزشک توصیه کرده انسولین تزریق می‌کنم.» اینها بخشی از صحبت‌های خانم ف. ر از شهرستان بجنورد است. این خانم ۲۴ ساله با قد ۱۵۰سانتی‌متر و وزن ۶۰ کیلوگرم که از رفتارهای غذایی نادرستش رنج می‌برد، از متخصصان «سلامت» خواسته تا او را برای کنترل بیماری و رعایت رژیم غذایی راهنمایی کنند.

خانم ف.ر که طی ۲ سال ۱۰ کیلوگرم وزن اضافه کرده، می‌گوید:

در مقابل شیرینی و شکلات نمی‌توانم خودم را کنترل کنم!

▪ چطور متوجه شدید به دیابت مبتلا هستید؟

مدتی سوزش ادرار داشتم و خون در ادرارم می‌دیدم اما موضوع را جدی نمی‌گرفتم تا اینکه ماه رمضان ۲سال قبل خیلی به من سخت گذشت، نزدیک افطار دچار تپش قلب می‌شدم، فکر کردم به خاطر گرمای هواست اما بعد از آن مشکل عفونت ادرارم شدید شد. به پزشک مراجعه کردم و نتایج آزمایش‌ها نشان داد قندخونم بالا (قند خون ناشتایم ۴۰۰ بود) و مبتلا به دیابت نوع یک هستم. از همان موقع تزریق انسولین را شروع کردم.

▪ وقتی متوجه شدید مبتلا به دیابت هستید چه احساسی داشتید؟ چطور با این موضوع برخورد کردید؟

پدر من پرستار است و درباره بیماری برایم توضیح داد. توضیح‌های او باعث شد خیلی از این نظر اذیت نشوم و درمان را شروع کنم اما از طرفی دوست ندارم دیگران متوجه بیماری‌ام بشوند و این موضوع باعث افسردگی‌ام شده است.

▪ علاوه بر درمان دارویی و تزریق انسولین، برنامه غذایی‌تان هم تغییر کرد؟

بله، پزشک محدودیت‌هایی برایم قرار داد اما وقتی سر سفره غذا می‌نشینم، با خوردن مقدار غذایی که پزشک برایم توصیه کرده است سیر نمی‌شوم. در خانواده ما سابقه ابتلا به دیابت وجود ندارد. وقتی می‌بینم دیگران هر چقدر می‌خواهند غذا می‌خورند با خودم می‌گویم چرا من مریض شده‌ام و نمی‌توانم مانند دیگران غذا بخورم؟ بعد عصبی می‌شوم و بیشتر می‌خورم. قبلا پرخوری نمی‌کردم اما از وقتی متوجه شده‌ام دیابت دارم، بیشتر می‌خورم، مثلا وقتی از کنار ساندویچ‌فروشی رد می‌شوم، تمایل شدید به خوردن پیدا می‌کنم و چند ساندویچ می‌خورم. قبل از تزریق انسولین وزنم ۵۰ کیلوگرم بود و بعد از آن بالا رفت و چاق شدم. خودم فکر می‌کنم از نظر روانی دچار مشکل شده‌ام و علت پرخوری‌ام همین است. مشکل من این است که اشتهایم خیلی زیاد است و خیلی غذا می‌خورم. در مقابل شیرینی و شکلات نمی‌توانم خودم را کنترل کنم و وقتی پرخوری می‌کنم و قندخونم بالا می‌رود (مثلا مقدار زیادی شیرینی یا ۲ بشقاب برنج می‌خورم و قندخونم به ۵۰۰ می‌رسد) مجبور می‌شوم انسولین بیشتری مصرف می‌کنم. البته متخصص غدد دلیل این موضوع را افت قندخون تشخیص داده است.

▪ روزانه چقدر انسولین تزریق می‌کنید؟

باید روزی ۱۵ تا ۲۰ واحد انسولین (۱۰واحد NPH و ۱۰ واحد رگولار) تزریق کنم اما وقتی قندخونم بالا می‌رود، این مقدار به ۳۵ واحد می‌رسد.

▪ به متخصص تغذیه مراجعه نکرده‌اید؟

چرا، گفتند باید ۸ تا ۱۰کیلوگرم وزن کم کنم و رژیم غذایی دادند اما نمی‌توانم آن را رعایت کنم. دوست دارم بیشتر بخورم. مثلا صبحانه یک لیوان شیر و یک خرما دارم اما دوست دارم ۴ خرما بخورم یا میان‌وعده یک سیب کوچک یا یک قاچ هندوانه دارم اما دوست دارم بیشتر از این مقدار بخورم و همین باعث می‌شود نتوانم رژیمم را رعایت کنم.

▪ مشکل جسمی ‌دیگری ندارید؟

یک بار متخصص غدد گفت گواتر خفیف دارم. ۲بسته قرص لووتیروکسین برایم تجویز کرد و گفت هفته‌ای یک قرص بخورم. در ضمن کمبود ویتامین D هم دارم. گاهی چشم‌هایم درد می‌گیرد. به متخصص مراجعه کرده‌ام اما شبکیه چشمم مشکلی نداشت. در مواقع افزایش قندخون دچار سردرد، سرگیجه، دل‌درد شدید و چشم درد می‌شوم. دفع ادرارم زیاد می‌شود و به کلیه و مثانه‌ام فشار می‌آید و عصبی می‌شوم. وقتی قندخونم پایین می‌آید سردرد و چشم دردم برطرف می‌شوند.

▪ ورزش می‌کنید؟

نه،‌ فعالیت بدنی ندارم. فارغ‌التحصیل رشته مدیریت دولتی و در حال حاضر در خانه هستم و برای کارشناسی ارشد می‌خوانم. گاهی باشگاه می‌روم اما به جای اینکه ورزش کنم، بیشتر پرخوری می‌کنم.

▪ سوال شما از متخصصان «سلامت» چیست؟

من در خانه دستگاه گلوکومتر دارم و قند خونم را اندازه گیری می‌کنم. چون شب‌ها زیاد انسولین می‌زنم، قندخون ناشتایم ۱۱۵ است، بعد از ناهار به ۴۰۰ می‌رسد و موقع خواب معمولا ۱۸۰ تا ۲۵۰ است. می‌خواستم بدانم چرا با اینکه نمی‌توانم دیابتم را خوب کنترل کنم اما نتیجه آزمایش A۱C که کنترل قندخون در ۳ ماه را نشان می‌دهد، زیر ۶ است؟

● نگاه متخصص تغذیه

توصیه دکتر محمدرضا وفا به سوژه «میزگرد تغذیه»

بهتر است در کلاس‌های آموزشی شرکت کنید

▪ وزن مناسب برای خانم ف‌.ر چقدر است و ایشان چقدر اضافه وزن دارد؟

اگر وزن ایشان ۸ تا ۱۰ کیلوگرم کمتر باشد، مناسب‌تر است.

▪ افراد مبتلا به دیابت نوع یک باید چه رژیم غذایی‌ای داشته باشند؟

رژیم غذایی افراد دیابتی شامل کلیات و جزییاتی است که جزییات آن به تاریخچه بیماری، شیوه زندگی، عادت‌های غذایی، نتایج آزمایش خون و مقدار (تعداد واحد) و نوع (کوتاه، میان و بلنداثر) انسولینی که مصرف می‌کند و همچنین زمان‌های تزریق بستگی دارد. همه این موارد روی الگوی غذایی تاثیر می‌گذارد و نمی‌توان بدون دانستن آنها درباره جزییات رژیم غذایی صحبت کرد اما کلیات رژیم غذایی افراد دیابتی (که در دیابت نوع یک و دو خیلی تفاوت ندارد) این است که رژیم غذایی‌شان باید متناسب با مقدار انسولین تزریقی باشد، تعداد وعده‌های غذایی‌ زیاد و مقدار غذا در هر وعده کم شود، کل کربوهیدرات رژیم غذایی براساس انرژی موردنیاز محاسبه و در ۶ یا ۸ وعده و میان‌وعده‌ای که دریافت می‌کنند، تقسیم شود. سهم عمده کربوهیدرات به وعده‌های اصلی صبحانه، ناهار و شام مربوط می‌شود و مقدار متناسبی به میان‌وعده صبح، میان وعده عصر و میان وعده قبل از خواب اختصاص پیدا می‌کند.

نوع کربوهیدرات نیز باید مورد توجه قرار بگیرد و لازم است این بیماران کربوهیدرات‌های کامل که عمدتا با فیبر و سبوس است، استفاده کنند. توصیه می‌شود افراد دیابتی از نان کامل، غلات کامل و میوه استفاده کنند. گروه سبزی و صیفی‌‌جات برگی سهم عمده‌ای در وعده‌های غذایی افراد دیابتی دارد و میوه‌های غیرشیرین مانند گوجه‌سبز، سیب، پرتقال و توت‌فرنگی نیز به مقدار کمتر در برنامه غذایی آنها قرار می‌گیرند. این افراد حتما باید لبنیات کم‌چرب به مقدار موردنیاز در برنامه‌غذایی‌شان داشته باشند؛ مثلا این خانم باید حداقل روزی ۲ لیوان ماست و شیر کم‌چرب بخورند. بهتر است گوشت‌قرمز و سفید (گوشت مرغ) بدون چربی استفاده کنند اما غذاهای دریایی مانند ماهی و میگو را می‌توانند آزادانه‌تر مصرف کنند.

▪ این خانم به متخصص تغذیه مراجعه کرده و رژیم کاهش وزن گرفته است اما مشکل اینجاست که نمی‌توانند رژیم غذایی‌شان را رعایت کنند. برای اینکه بتوانند رژیم غذایی مناسب برای کاهش وزن را رعایت کنند، چه راه‌حلی وجود دارد؟

برای تنظیم یک رژیم غذایی درست، باید عادت‌های غذایی فرد را دانست و رفتارهای تغذیه‌ای، شرایط زندگی و مسایل اقتصادی و اجتماعی او را در نظر گرفت. متخصص تغذیه هنگام تنظیم برنامه غذایی باید به این موضوع که فرد توانایی مالی تهیه و اجرای رژیم را دارد یا نه، توجه داشته باشد. نکته مهم دیگر، پیگیری خود فرد است. فردی که مبتلا به دیابت است، فرصتی پیدا کرده تا منظم‌تر زندگی کند. این خانم باید از شب قبل برنامه غذایی روز بعد را در ذهنش تنظیم و سر ساعت وعده‌ها و میان‌وعده‌هایش را مصرف کند. مشخص است فردی که صبحانه و میان‌وعده صبح نمی‌خورد، در وعده ناهار با مقدار مشخص غذا سیر نمی‌شود، برنامه غذایی‌اش را رعایت نمی‌کند و کاهش وزن نخواهدداشت.

▪ خانم ف.ر از وقتی متوجه شده به دیابت مبتلاست، میل شدیدی به مصرف شیرینی، شکلات و غذا پیدا کرده‌اند و بعد از پرخوری وقتی قندخونشان بالا می‌رود، بیشتر از مقداری که پزشک توصیه کرده، انسولین مصرف می‌کنند. این کار چه عوارضی دارد؟

انسولین راه اصلی درمان دیابت نیست. هرچه واحدهای مصرف انسولین بیشتر شود، مشکلات متابولیک بیشتر می‌شود. در حال حاضر بدن ایشان به دلیل سن کمی‌ که دارند مقاومت بهتری دارد اما ۵ تا ۱۰سال بعد نمی‌تواند شیرینی بیشتر بخورد و انسولین بیشتر بزند. این خانم با تزریق هر یک واحد انسولین بیشتر، به خودش ظلم می‌کند و باید با رفتار غذایی مناسب، نیاز به انسولین را پایین بیاورد. ایشان باید آموزش‌های لازم برای بیماران دیابتی را دریافت کنند و در کلاس‌های آموزشی انجمن‌های مربوط به بیماران دیابتی شرکت کنند. در این دوره‌های آموزشی، رفتاردرمانی و انتخاب نوع کربوهیدرات به بیماران آموزش داده می‌شود. نکته دیگر اینکه حس چشایی حالت سازشی دارد و هر چه فرد بیشتر شیرینی بخورد، ذائقه‌اش به شیرینی بیشتر عادت می‌کند و باید مقدار بیشتری شیرینی مصرف کند. عکس این موضوع هم صادق است و اگر به‌تدریج مصرف شیرینی را کم کنند، بدنشان به مقدار کم شیرینی عادت می‌کند.

▪ متخصص غدد علت ولع و میل شدید به غذا در ایشان را افت قندخون می‌داند. برای رفع این حالت و پیشگیری از افت قندخون چه باید کرد؟

افزایش تعداد وعده‌ها و میان‌وعده‌ها و کاهش مقدار غذا در هر وعده غذایی نکته کلیدی پیشگیری از افت قندخون است. توجه به نوع غذای مصرفی در هر وعده نیز بسیار مهم است. مثلا اگر فرد در وعده صبحانه نان و پنیر می‌خورد، باید نان کامل مانند نان سنگک و پنیر کم‌چرب استفاده کند و در کنارش مقدار زیادی کاهو، هویج، خیار و گوجه‌فرنگی هم بخورد که هم میل به خوردن را آرام می‌کند (آرام غذا خوردن به حفظ سیری کمک می‌کند)، هم مقدار زیادی فیبر دارد که هم باعث سیری می‌شود، هم ویتامین و املاح به بدن می‌رساند و هم از بالا رفتن ناگهانی قندخون جلوگیری می‌کند.

▪ نتایج آزمایش‌ها نشان داده است خانم‌ ف.ر دچار کمبود ویتامین D هستند. در این مورد چه توصیه‌ای دارید؟

کمبود ویتامین D که در دختران و خانم‌ها شایع‌تر است، روی کنترل قند خون نیز اثر منفی دارد بنابراین حتما باید با توجه به نتایج آزمایش‌هایشان، از یک مکمل با دوز مشخص و برای دوره مشخص استفاده کنند تا کمبود این ویتامین به مشکلشان دامن نزند.

● نگاه فوق‌تخصص غدد و متابولیسم

نگذارید قند خون‌تان نوسان کند

دکتر محمدرضا مهاجر تهرانی

عضو هیات علمی ‌دانشگاه علوم پزشکی تهران

رژیم غذایی در درمان دیابت نوع ۲ اهمیت زیادی دارد و در این نوع دیابت معمولا درمان با رژیم غذایی و داروهای خوراکی انجام می‌شود. در دیابت نوع یک هم رژیم غذایی اهمیت دارد اما دست ما بازتر است و فرد با تغییر دوز انسولین می‌تواند قندخونش را کنترل کند اما در این بیماران نیز لازم است رژیم غذایی رعایت شود. ولع شدید به غذا و احساس نیاز به مواد غذایی که این خانم از آن شکایت دارند، ممکن است به این علت باشد که در برخی ساعت‌ها دچار حمله‌های افت قندخون می‌شوند. وقتی قندخون پایین می‌آید، فرد میل شدید به مصرف مواد غذایی شیرین و حاوی نشاسته پیدا می‌کند و درنتیجه غیرقابل کنترل مواد غذایی را به مقدار زیاد مصرف می‌کند. درنتیجه ممکن است قندخونش بالا برود و مثلا به ۴۰۰ برسد. اینکه آزمایش A۱C ایشان که شاخصی برای کنترل قندخون طی مدت ۳ ماه است، پایین است این موضوع را تایید می‌کند. عدد پایین A۱C می‌تواند به علت نوسانان قندخون یعنی پایین آمدن قندخون به دلیل افت قندخون و بالا رفتن قندخون بعد از خوردن

غیرقابل کنترل مواد قندی که معدل آن به صورت طبیعی دیده می‌شود، ایجاد شود.

ایشان باید قندخونشان را مکرر و قبل و بعد از هر وعده غذا با گلوکومتر اندازه‌گیری کنند و اجازه ندهند دچار نوسان و افت قندخون شوند. برای پیشگیری از حمله‌ها و نوسانات شدید قندخون، ۳ بار در روز (صبح، بعدازظهر و قبل از خواب) میان‌وعده‌هایی مانند یک میوه، لقمه‌ای نان و پنیر یا یک لیوان شیر و ۲ بیسکویت ساده مصرف کنند.

● نگاه روان‌پزشک

بهترین برخورد با بیماری

دکتر محمدرضا خدایی

عضو هیات علمی‌ دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

برخی افراد در مواجهه با بیماری‌های مزمن واکنش‌های دفاعی نابالغ نشان می‌دهند به این صورت که بیماری را انکار می‌کنند یا در ظاهر انکار نمی‌کنند اما به صورت عملی این انکار را نشان می‌دهند. این واکنش به این معنی است که فرد هنوز بیماری‌اش را نپذیرفته است. رعایت نکردن دستورهای پزشک و توصیه‌های گروه درمانی نشان می‌دهد بیمار هنوز نتوانسته است به خودش بقبولاند بیمار است و باید با این شرایط کنار بیاید. به نظر می‌رسد در خانم ف‌.ر نیز چنین حالتی وجود دارد؛ هنوز در شوک شنیدن خبر بیماری هستند، مکانیسم‌های تطابقی‌شان فعال نشده و با شرایط جدید کنار نیامده‌اند. این حالت می‌تواند بیماری‌شان را شدیدتر و با عوارض بیماری مواجه‌شان کند.

البته این موضوع را نباید نادیده گرفت که معمولا میل به مصرف موادقندی و کربوهیدرات در افراد مبتلا به دیابت بیشتر از افراد عادی است. ایشان در مرحله اول بیمار باید بپذیرد مبتلا به این بیماری است، سپس درصدد حل مشکل برآید و به دستورات پزشکان عمل کند. در این صورت بیماری عوارض چندانی نخواهد داشت و کنترل می‌شود. در غیر این صورت، نوسان قند می‌تواند روی اشتها هم تاثیر منفی بگذارد و عوارضی ایجاد کند. نکته دیگر اینکه افسردگی در بیماران مبتلا به دیابت بیشتر دیده می‌شود که این موضوع می‌تواند به دلیل خود بیماری، داروهایی که برای درمان مصرف می‌شود یا استرس درباره بیماری و آینده‌ای که فرد برای خودش تصور می‌کند، ایجاد شود. به این بیماران توصیه می‌شود:

۱. توجه داشته باشند که هر فردی ممکن است دچار بیماری شود. پس باید قبول کنند مبتلا به بیماری شده‌اند و با این موضوع کنار بیایند.

۲. برای درمان حالت‌های افسردگی از روان‌پزشک کمک بگیرند. این کار به کنترل بهتر قندخون و کاهش استرس کمک می‌کند.

● نگاه متخصص تربیت بدنی

قبل و بعد از پیاده‌روی

قند خونتان را اندازه بگیرید

دکتر فریده گنجوی

عضو هیات علمی ‌دانشگاه آزاد اسلامی

فعالیت بدنی نظیر پیاده‌روی برای این خانم کمک‌کننده است اما همان‌طور که مقدار و نوع داروهای مصرفی‌شان برنامه خاصی دارد و برنامه غذایی‌شان طبق الگوی ویژه‌ای است، برنامه تمرینی‌شان هم باید حساب شده و متناسب با ویژگی‌های فردی‌شان باشد.

خانم ف.ر به دیابت نوع یک مبتلا هستند و گاهی دچار افت قندخون می‌شوند و این موضوع در فعالیت بدنی‌شان تاثیرگذار است. ما به بیماران دیابتی توصیه می‌کنیم قبل و بعد از تمرین، قندخونشان را اندازه‌گیری کنند و در روزهای تمرین متناسب با نوع برنامه تمرینی‌شان، مقدار انسولین را تغییر دهند. به طور کلی، برنامه تمرینی مناسب باید با توجه به شرایط،‌ ویژگی‌های فیزیکی و وضعیت بدنی فرد و دقیق برنامه‌ریزی شود. مقدار و نوع تمرین‌ها باید متناسب و برنامه تمرین‌های هوازی و قدرتی به گونه‌ای باشد که بیمار دچار افت قندخون نشود بنابراین برای این خانم برنامه ورزشی حتما باید به‌وسیله یک متخصص تنظیم شود و باید مربی ورزش را از بیماری و شرایط جسمی‌شان آگاه کنند.

فرزانه فولادبند

«میزگرد تغذیه» درباره اضافه وزن و بیماری خانم ف.ر. با حضور دکتر محمدرضا وفا متخصص تغذیه و رژیم درمانی دکتر محمدرضا مهاجرتهرانی فوق‌تخصص غدد و متابولیسم دکتر محمدرضا خدایی روان‌پزشک دکتر فریده گنجوی متخصص تربیت بدنی