تفاوت خوش خلقی با چاپلوسی

برخی افراد ناآگاه, حسن خلق و رفتار نیکو را با تملّق و چاپلوسی اشتباه می گیرند به همین دلیل, به ناحق, به مدح و ستایش صاحبان زور و زر می پردازند و در برابر آنان کرنش می کنند و شخصیت و ارزش والای انسانی خود را پایمال می سازند اینان با کمال وقاحت, نام این رفتار ناشایست را حسن خلق و مدارا می گذارند

برخی افراد ناآگاه، حسن خلق و رفتار نیکو را با تملّق و چاپلوسی اشتباه می‌گیرند. به همین دلیل، به ناحق، به مدح و ستایش صاحبان زور و زر می‌پردازند و در برابر آنان کرنش می‌کنند و شخصیت و ارزش والای انسانی خود را پایمال می‌سازند. اینان با کمال وقاحت، نام این رفتار ناشایست را حسن خلق و مدارا می‌گذارند. چنین افرادی وقتی به افراد عادی و تهیدست می‌رسند، گشاده‌رویی و نرمخویی را فراموش می‌کنند و چهره‌ای عبوس و خشن به خود می‌گیرند. چاپلوسی، نه تنها ارزش نیست، که گناهی بزرگ است و موجب خشم خداوند می‌شود. رسول خدا (ص) دراین‌باره فرمود: «اذا مُدِحَ الفاجِرُ اهْتَزَّ الْعَرْشُ وَغَضِبَ الرَّبُّ » (بحارالانوار، ج ۳۵، ص ۸۹)؛ «هرگاه ستمگری ستایش شود، عرش الهی می‌لرزد و خداوند خشمگین می‌شود». باید در برخوردهای اجتماعی، رفتار پسندیده را از چاپلوسی بشناسیم و افراد متخلّفی را که در صددند با چرب زبانی و چاپلوسی، حق و باطل را بر ما مشتبه کنند برانیم و خود را از نیرنگ آنان ایمن سازیم.

● حسن خلق یا بی‌اعتنایی

از نظر اسلام، حسن خلق، هرگز به معنای تساهل در برابر گناهکاران و زشتکاران نیست. حسن خلق به این معنا نیست که اگر با منکری روبه‌رو شدیم، سکوت کنیم، لبخند بزنیم یا در برابر رفتار زشت دیگران واکنش منفی نشان ندهیم؛ زیرا برخورد منفی و تند، زمانی ناپسند است که اهانت یا بی‌اعتنایی به دین و ارزش‌های والای آن در میان نباشد. بنابراین، رنجاندن نزدیک‌ترین افراد به انسان نیز اگر به دلیل حفظ ارزش‌های دینی و اخلاقی و پایبندی به آن باشد، نه تنها زشت نیست، که در ردیف مهم‌ترین وظایف شرعی و از مراتب نهی از منکر است. علی(ع) می‌فرماید: اَمَرنا رَسُولُ اللهِ(ص) اَنْ نَلْقَی اَهْلَ الْمَعاصی بِوُجُوهٍ مُکفَهِرَّةٍ.( وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۴۱۳) پیامبر خدا (ص) به ما دستور داده است با معصیت‌کاران با چهره‌ای خشن و روی ترش، روبه‌رو شویم.

● آثار دنیوی خوش اخلاقی

حُسن ‌خلق افزون بر آنکه دارای پاداش اخروی است، آثار دنیوی بسیاری برای انسان به همراه دارد. خوش‌خلقی، پیوندهای دوستی را محکم و پایدار می‌کند. پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: «حُسْنُ الْخُلْقِ یثْبِتُ الْمَوَدَّةَ» (بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۱۵۰)؛ « خُوش‌خویی، دوستی را پایدار می‌کند.» گشاده‌رویی همچنین سبب آبادی سرزمین‌ها و طول عمر می‌گردد. امام صادق(ع) دراین‌باره می‌فرماید: «اِنّ الْبِرَّ وَحُسْنَ الْخُلْقِ یعْمُرانِ الدِّیارَ وَیزِیدانِ فِی الاعمار» (همان، ص ۳۹۵)؛ «نیکوکاری و خوش‌خلقی، سرزمین‌ها را آباد می‌کند و بر عمرها می‌افزاید.» امام علی(ع) نیز خوش‌خلقی را سبب وسعت روزی می‌داند و می‌فرماید: «فی سَعَةِ الاَخْلاقِ کنُوزُ الاَرْزاقِ» (همان، ج ۷۸، ص ۵۳)؛ «گنجینه‌های روزی در نرم‌خویی و گشاده‌رویی است ».از سوی دیگر، خوش خلقی، موقعیت اجتماعی انسان را ارتقا می‌دهد و او را محبوب می‌سازد. حضرت علی(علیه السلام) دراین‌باره می‌فرماید: «کمْ مِنْ وَضیعٍ رَفَعَهُ حُسْنُ خُلْقِهِ» (شرح غررالحکم، ج ۴، ص ۵۵۸)؛ «چه بسیار فرد بی‌مقداری که خوشرویی او را برتری بخشیده است».حُسن خلق، مشکلات و ناهمواری‌های زندگی را برای آدمی هموار می‌گرداند. امام علی(ع) در کلامی دیگر می‌فرماید: «مَنْ حَسُنَ خُلْقُهُ سَهُلَتْ لَهُ طُرُقُهُ» (همان)؛ «هرکس خلقش نیکو شد، راه‌های زندگی برایش هموار می‌گردد ».روزی، علی(علیه‌السلام) از سوی پیامبر(ص) مأمور شد تا با سه نفر که برای کشتن ایشان هم پیمان شده بودند، پیکار کند. آن حضرت، یکی از آن سه نفر را کشت و دو نفر دیگر را اسیر کرد و خدمت پیامبر خدا ( صلّی الله علیه وآله و سلّم ) آورد. پیامبر، اسلام را بر آن دو عرضه کرد و چون نپذیرفتند، فرمان اعدام آنان را به جرم توطئه صادر کرد. در این هنگام، جبرئیل بر رسول خدا ( ص) نازل شد و عرض کرد: خدای متعال می‌فرماید: یکی از این دو نفر را که مردی خوش‌خلق و سخاوتمند است، عفو کن. آنگاه پیامبر(ص) از قتل او صرف نظر کرد. وقتی آن فرد دانست که به سبب داشتن این دو صفت نیکو، مورد عفو الهی قرار گرفته است، شهادتین گفت و اسلام آورد. رسول الله (ص) درباره وی فرمود: «او از کسانی است که خوش‌خویی و سخاوتش، او را به سمت بهشت کشانید» (بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۳۹۰).

● آثار اُخروی خوش‌اخلاقی

گشاده‌رویی نه تنها آثار دنیوی، که فواید اخروی فراوانی به دنبال دارد. از آن جمله، می‌توان گفت: گشاده‌رویی موجب رسیدن به مراتب عالی معنوی می‌گردد. پیامبر اکرم ( ص) می‌فرماید: اِنَّ الْعَبْدَ لَیبْلُغُ بِحُسْنِ خُلْقِهِ عَظیمَ دَرجاتِ الآخِرَةِ وَ أَشْرَفَ الْمَنازِلِ وَ اِنَّهُ ضَعیفُ الْعِبادَهِ (محجة البیضاء، فیض کاشانی، ج ۵، ص ۹۳). بنده در سایه خوش اخلاقی، به مراتب بزرگ و مقام‌های والایی در آخرت می‌رسد؛ اگرچه عبادتش ضعیف است. همچنین حسن خلق، حساب قیامت را آسان می‌سازد. حضرت علی(ع) بدین‌گونه بر این امر صحه می‌گذارد: «حَسِّنْ خُلْقَک یخَفِّفِ اللهُ حِسابَک» (بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۳۸۳)؛ «اخلاقت را نیکو کن تا خداوند حسابت را آسان کند ».آمرزش گناهان از دیگر آثار اخروی گشاده‌رویی است. امام صادق(علیه السلام) در این باره می‌فرماید: «اِنَّ الْخُلْقَ الْحَسَنَ یمِیثُ الْخَطیئَةَ کما تَمِیثُ الشَّمْسُ الْجَلیدَ.» (همان، ص‌۳۷۵)؛ «اخلاق نیکو، لغزش‌ها را ذوب می‌کند، همان‌گونه که آفتاب یخ را ».مزاح نباید برای انسان به صورت عادت درآید، به گونه‌ای که همواره دنبال بهانه‌ای برای شوخی با کسی باشد؛ زیرا این صفت، تصویر زننده‌ای از انسان، در ذهن مردم ایجاد می‌کند؛ به گونه‌ای که مردم، او را دلقک و بذله‌گو تصور می‌کنند و میان شوخی‌ها و موضع‌گیری جدّی او فرقی نمی‌گذارند. امیرمومنان علی(ع) می‌فرماید: «مَنْ جَعَلَ دَیدَنَهُ الْهَزلَ لَمْ یعْرَفْ جِدُّهُ»(شرح غرر الحکم، ج ۵، ص ۱۲۷)؛ «هر کس شوخی را عادت خود قرار دهد، موضع جدّی او [از شوخی‌هایش باز] شناخته نمی‌شود ».شوخی بیش از حد، نور ایمان را از دل می‌برد و خنده زیاد، آدمی را از یاد خدا و آخرت غافل می‌سازد. امام کاظم(ع) فرمود: «اِیاک وَالْمِزاحَ فَاِنَّهُ یذْهَبُ بِنُورِ ایمانِک»؛ «از شوخی بپرهیز که نور ایمان را از دلت می‌برد.» کلام آخر اینکه، زیاده‌روی در مزاح، شخصیت آدمی را خدشه‌دار می‌کند. امام علی(ع) در هشداری ارزنده می‌فرماید: «آفَةُ الْهَیبَةِ الْمِزاحُ » ؛ «شوخی، آفت هیبت و شخصیت و بزرگی است».