مرثیه بر پیکر فروریخته موسیقی

یادداشتی درباره تخریب خانه بنان

خبر ویرانی خانه بنان، شکایت از ضعف حافظه تاریخی مدیران و سیاستگذاران کلان فرهنگی کشور، تاسف خوردن بر نابود شدن آرشیوهای شخصی در پستوهای خانه‌ها، سخن راندن از بی‌سرانجامی و دربدری میراث‌داران فرهنگی (به ویژه هنرمندان موسیقی) همه و همه قصه تراژیک نسل سوخته دوستداران موسیقی است و دیگر هیچ...

قصد از نگاشتن این یادداشت خواندن مرثیه بر پیکر فروریخته موسیقی است و بس... هر چند که با تکرار این نوع رجزخوانی‌ها ارزش و کارکرد آنها نیز از بین رفته است...

سال ۱۳۷۴ برای نخستین‌بار با لطف زنده‌یاد احمد قائمی (از شاگردان رضا ورزنده و از دوستان نزدیک پرویز یاحقی) به خانه استاد یاحقی راه پیدا کردم...

عده‌یی از دوستان من همان موقع از ایران رفتند ولی من ماندم... می‌خواستم بمانم و کار کنم... به کمک یکی از دوستانم تجهیزات ضبط موسیقی را از کشور آلمان وارد کردم و در خانه خود مشغول به ادامه کار شدم... علی تجویدی، جلیل شهناز، حسن کسایی، احمد عبادی، ایرج، ادیب خوانساری و... که حالا دیگر افسرده و خانه‌نشین بودند را تشویق کردم تا به خانه من بیایند و مثل سابق به کار موسیقی ادامه بدهیم... خیلی هم کار راحتی نبود مخصوصا در آن روزهای جنگ و بمباران که حمل و نگهداری آلات موسیقی جرم بزرگی به حساب می‌آمد... این چند صد ساعت‌نواری که می‌بینی یادگار همان روزها است»...

اینها حرف‌های اسطوره و نابغه ویولن ایران است... همان پرویز یاحقی که به دلایل معلوم و نامعلوم نه چندان منطقی در اوج قدرت نوازندگی از ادامه کار موسیقی به صورت رسمی منع شد. پرویز یاحقی در آستانه ۷۰ سالگی از دنیا رفت و آن آرشیو که نشان از یک دوره مهم تاریخی موسیقی داشت نیز به سرنوشتی نامعلوم دچار شد، البته بگذریم که وارثان او مدعی هستند آن را از خود او هم بهتر نگه خواهند داشت...

استاد حبیب‌الله بدیعی دیگر هنرمندی است که آرشیو بسیار منظم و دقیقی را طی سال‌های کار هنری جمع‌آوری کرده بود. بعد از مرگ او آرشیو به قیمت بسیار ناچیزی به یک کلکسیونر فروخته شد و تا امروز آن آثار فاخر در پستوی خانه آقای کلکسیونر خاک می‌خورد...

شادروان احمد مهران شخصیت برجسته فرهنگی که دوستی و همراهی او را در جریان ضبط برنامه «گلها» کسانی چون عبدالوهاب شهیدی خوب به خاطر دارند نیز یکی دیگر از کسانی است که با تلاش و کوششی عاشقانه ساعت‌ها نوازندگی کسانی چون مرتضی و رضا محجوبی و... را ضبط و ثبت کرد که اگر بود امروز مرجع ارزشمندی برای محققان موسیقی به شمار می‌آمد... با مرگ او این مجموعه نفیس به غارت رفت...

خانه حسن خان یاحقی که در کوچه یاحقی نرسیده به چهارراه قصر زمانی محل آمد و شد صبا، محجوبی‌ها، کسایی، تجویدی، داریوش رفیعی، بنان، قوامی و... بود نیز از کلنگ بساز بفروش‌ها در امان نماند.

سال ۱۳۷۶ همسر استاد صبا خواستار کمک مدیران فرهنگی برای صیانت از ۱۰۰ ساعت نوار منتشر شده برجای مانده از ابوالحسن صبا شد. گفت: «من پیر شده‌ام و دیگر نمی‌توانم از این آثار نگهداری کنم. بعد از صبا شاگردانش آمدند و این نوارها را پالایش کردند. محمد بهارلو و فرامرز پایور ساعت‌ها روی آنها کار کردند. این نوارها بیش از ۴۰ سال است که نزد من محفوظ است. تا زنده‌ام بیایید و آنها را به سرانجام برسانید...»

من نوارها را در قفسه خانه دیده بودم... سال ۱۳۷۹ صبا در تصادف با اتومبیل جلوی در خانه‌اش جان خود را از دست داد. به اتفاق استاد همایون خرم برای سرسلامتی به خانه همسر استاد صبا رفتم... قفسه نوارها خالی بود... با استاد پایور تماس گرفتم و خبر نابودی میراث صبا را دادم... فقط یک جمله گفت: خدا کند دست اهل هنر بیفتد... پایور بعد از گفتن این جمله به گریه افتاد و من صدای چکیدن و چکه چکه شدن استاد را شنیدم...

خانه استاد کسایی به بهانه تعریض خیابان آذر تا چند وقت دیگر خراب می‌شود. این تصمیم را شهرداری اصفهان در زمان حیات استاد گرفته بود که با پیگیری خود استاد قرار شد این اتفاق به پس از مرگ او موکول شود. خانه یک طبقه و با صفای استاد تجویدی نیز رفت که به برجی چند طبقه در خیابان ملاصدرا تبدیل شود. البته از شما چه پنهان تابلوی کلاس استاد به همراه بخشی از اسباب شخصی او توسط همسرش به من سپرده شد...

سال ۱۳۵۳ استاد بنان ساکن خانه‌یی شد که امروز خبر تخریبش دل همه دوستداران صاحبان آن در همه جای دنیا را به درد آورده است. «پریدخت بنان» همسر همراه استاد همه این سال‌ها یک تنه و بدون تکیه بر کس و کسانی از هیچ تلاشی برای حفظ و نگهداری خانه و کاشانه بنان دریغ نکرد... همه کسانی که او را از نزدیک می‌شناسند بر این باورند که از جمله تنها بازماندگان استادان بزرگ موسیقی است که هنوز و درپی این همه سال خاموشی استاد، چراغ خانه‌اش را روشن گذاشته است. هرسال در آستانه خاموشی یا تولد استاد پذیرای دوستان و دوستداران او از همه جای دنیاست. برای زنده نگه داشتن یاد او دشواری سفر به شهرهای دور و نزدیک را می‌پذیرد... در همه مراسم ترحیم و آیین نکوداشت دوستان و همکاران استاد شرکت می‌کند... در خانه خود موزه کوچکی از آثار برجای مانده استاد درست کرده و به صورت شبانه‌روزی نگهبان و نگهدار آن میراث گرانبهاست...

تا همین چند سال پیش ساکن محله جمال آباد بود تا اینکه از فشارهای سازمان اوقاف (ملک خانه متعلق به سازمان اوقاف است) خسته شد... خانه هم که دوران سالخوردگی و فرسودگی را طی می‌کرد و ماندن در آن هزینه مخارج زیادی را بر دوش زن تنها گذاشته بود. همه اینها دست به دست هم داد تا بانوی بنان مجبور به ترک اجباری‌اش شود. حالا پری خانم در خانه تنها فرزندش زندگی می‌کند و با همه آنچه برسرش رفته همچنان مصمم پیگیر مطالبات خویش است...

پری بنان دلگیر است... دلگیر از سازمان‌ها و نهادهایی که ادعاهای قشنگ و حرف‌های شیرین می‌زنند... دلگیر است از مدیرانی که هرگاه او را در محفلی و مجلسی می‌بینند به احترام بنان کلاه از سر برمی‌دارند و تا کمر تعظیم می‌کنند ولی در همه سال‌های پس از بنان یک‌بار هم به او مراجعه نکردند تا ببینند این زن تنها بدون حمایت و پشتوانه چگونه زندگی استاد را نگه داشته است... پری بنان هنوز دلگیر است از متولیان گورستانی که استاد را به آنجا سپرده است... آنها بدون اجازه و حتی اطلاع او سنگ مزارش را تخریب کردند تا به قول خودشان سطح گور استاد با دیگر متوفیان یکسان باشد... اتفاقی که در هیچ کجایی دنیا نیفتاده است...

پری بنان دیشب به من گفت: با بنان چه کردند که بعد از او چه کنند؟...

موارد دیگری هم هست ولی فعلا همین‌ها را نوشتم تا شاید مدیران سازمان میراث فرهنگی، وزارت فرهنگ و ارشاد، سازمان صدا و سیما یا هر نهاد مرتبط دیگر بداند که در سال‌های خواب و غفلت آنها چه برسر میراث موسیقیایی ما آمده است...

فروغ بهمن‌پور