اسپند و اهریمن

اسپند (سپنته مینیو) یا خرد مقدس و یا به عبارت ساده تر قوه نیکی، از آن اهورامزدا است. در مقابل آن انگره مینیو، خود خبیث و یا قوه زشتی می باشد . در هر جای گاتاها که صحبت از اهریمن (انگره …

اسپند (سپنته مینیو) یا خرد مقدس و یا به عبارت ساده تر قوه نیکی، از آن اهورامزدا است. در مقابل آن انگره مینیو، خود خبیث و یا قوه زشتی می باشد . در هر جای گاتاها که صحبت از اهریمن (انگره مینیو) شده است آن را در مقابل سپنته مینیو می بینیم نه در مقابل اهورامزدا. در گاتاها به هیچ وجه صحبت از منازعات هرمزد و اهریمن نیست. در سراسر گاتاها اهورامزدا یگانه آفریدگار جهان مینوی و مادی و سرچشمه همه نیکیها و خوبیهاست. در مقابل او آفریدگار و یا فاعل شری وجود ندارد. انگره مینیو یا خرد خبیث که بعدها به مرور ایام اهریمن شد و زشتیهای جهانی از قبل اوست در مقابل اهورامزدا نیست بلکه در مقابل سپنته مینیو است در یسنا ۴۵ – قطعه دوم می گوید: «من می خواهم سخن بدارم از آن دو گوهری که در آغاز زندگانی بوده اند از آنچه آن یکی مقدس به دیگری خبیث گفت که فکر و تعلیم و خرد و آرزو و گفتار و کردار و روح ما با هم یگانه و یکسان نیست.» به جز واژه انگره مینیو، واژه های دیگری نیز برای قوه شر استعمال شده است. برای نمونه واژه اکو (آک) و واژه دروگ (دروغ) هر دو به معنی قوه خبیث و شریر است. سپنته مینیو صفت اهورامزدا است نه خود او، این مسأله از یسنا ۳۳، ۱۲ و یسنای ۴۳، ۲ و یسنا ۴۴، ۷ فهمیده می شود. مثلاً در یسنای ۳۴ قطعه ۱۲، زرتشت بخشایش و رحمت اهورامزدا را توسط سپنته مینیو و فرشتگانش درخواست نموده و می گوید: «ای اهورامزدا خود را به نموده، به دستیاری آرمیتی توانائیم بخش، توسط سپنته مینیو نیرویم ده، توسط اشه از پاداش نیک بهره مندم ساز و به دستیاری وهومنه توانایم کن. (پورداوود، بی تا، ص ۷۱-۷۲)

در هر شش قطعه یسنای ۴۷ به طور صریح و آشکار از سپنته مینیو سخن به میان رفته است و انگره مینیو در مقابل آن است. در مقابل سایر صفات اهورا مزدا نیز صفت زشتی وجود درد مثل ترماتی (ترمنش) که به معنای خیره سری و خودستایی است و در مقابل آرمیتی است و همچنین آکم ماتو (آک منش) که به معنی زشت نهاد و بد منش است در مقابل وهومنه است که به معنی پاک منشی و نیک سرشتی است این دو لغت هر دو در یسنا ۳۳ بند ۴ آمده است. (پور داوود، بی تا، ص ۷۲-۷۳)

انگره مینیو و اهورامزدا غالباً در ثنویت قبل از اسلام در دین زرتشتی به عنوان دو قطب متقابل تلقی می شوند. در حالیکه چنانچه در تعالیم زرتشت در گاتاها دیدیم، این دو ر مقابل یکدیگر نیستند. اهورامزدا بر تقابل میان دو اصل اشه، راستی (کیهانی، اخلاقی، آئینی، اجتماعی، برابرریتا ودایی) و دروج، دروغ، تفوق یافت. صورت ابتدایی این تقابل در دو پسر دوقلوی اهورامزدا، سپنته مینیو وانگره مینیو، ارائه می شود که به ترتیب راستی و دروغ را بر می گزیدند. انتقال ثنویت اولیه زرتشتی به ثنویت بعدی که در شکل اورمزد در مقابل اهریمن بیان می شود، در زروانیسم رخ داد.(Ency. Elaide.vol. I. P. ۱۵۸ & Zoehner, R.C. ۱۹۷۵, P ۲۱۳)

×

‹›