وضعیت صنعت نرم افزار

در طی ۱۰ سال گذشته نقش کلیدی که کاربرد فن آوری اطلاعات و ارتباطات می تواند در توسعه اجتماعی و اقتصادی کشورها ایفاء نماید, مشخص و قطعی شده است این امر باعث شده تا میزان توسعه یافتگی کشورها از اهمیت برخوردار شده و مدیران هر کشور و طرف های تجاری و سرمایه گذاران در کشورها مایل باشند تا به طور شفاف از وضعیت کاربرد فن آوری اطلاعات و ارتباطات مطلع شوند

در طی ۱۰ سال گذشته نقش کلیدی که کاربرد فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند در توسعه اجتماعی و اقتصادی کشورها ایفاء نماید، مشخص و قطعی شده است. این امر باعث شده تا میزان توسعه‌یافتگی کشورها از اهمیت برخوردار شده و مدیران هر کشور و طرف‌های تجاری و سرمایه‌گذاران در کشورها مایل باشند تا به طور شفاف از وضعیت کاربرد فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات مطلع شوند. در پاسخ‌گویی به این نیاز از یک طرف سازمان‌ها و مؤسسات تحقیقاتی روش‌ها و شاخص‌های مختلفی را برای تعیین میزان پیش‌رفته بودن کاربرد فن‌اوری اطلاعات تعریف نموده با اتکای به آن کشورهای مختلف دنیا را طبقه‌بندی نمایند. از طرف دیگر کشورها خود نیز با جد و جهد در تلاش بوده‌اند تا وضعیت «رقومی» خود را هرچه بیش‌تر شفاف نمایند.

گزارشی که در پیش رو دارید گامی است در جهت شفاف‌تر کردن وضعیت کاربرد فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در ایران یا به عبارت ساده‌تر «وضعیت رقومی ایران». به منظور مستند و قابل اتکا نمودن گزارش، تمهیدات زیر در تهیه آن به کار گرفته شده‌اند:

▪ تا حد امکان اطلاعات از منابعی اخذ شده‌اند که متولی امور مربوطه بوده‌اند.

▪ در مواردی که در مورد یک قلم اطلاعاتی آمارهای مختلفی وجود داشته است، سعی شده تا با مقایسه اطلاعات با یک‌دیگر و مشورت با خبرگان تا حد امکان صحیح‌ترین اطلاع در گزارش آورده شود.

▪ در تهیه بخش‌های مختلف گزارش از کمک کارشناسان برجسته در زمینه‌های مرتبط با موضوع استفاده به عمل آمده است.

برای هرچه قابل کاربردی‌تر کردن نتیجه کار، این گزارش به بخش‌های مختلفی تقسیم شده و تلاش شده تا هر بخش به طور مستقل تا حد امکان قابل استفاده باشد. این امر باعث شده در موارد معدودی بعضی اطلاعات در دو بخش گزارش تکرار شوند.

● شاخص‌ها

در این بخش قبل از پرداختن به سایر موارد، با استفاده از شاخص‌ها تصویری کلی از وضعیت جمعیتی، اقتصادی و رقومی ایران در اختیار خواننده محترم قرار داده شده است. اگر چه در ایران از دیرباز مرکز آمار ایران مسئولیت تهیه آمارهای مورد نیاز کشور را بر عهده داشته و در همین ارتباط سرشماری‌ها و مطالعات مختلفی را انجام داده و هر ساله کتاب آمار ایران را چاپ نموده است، لیکن جدید بودن مباحث مرتبط با ICT و تغییرات سریع در حوزه آن باعث شده تا نظام موجود آماری کشور قادر به پاسخ‌گویی به نیازهای اطلاعاتی موجود نباشد. برای حل این مشکل و به‌روزنگه‌داری دائمی آمارهای مورد نیاز برنامه‌ریزان کشور، چند سالی است که دولت ایجاد یک نظام جامع اطلاعاتی (اعم از آماری و غیرآماری) را مد نظر قرار داده است. در همین ارتباط مطالعات اولیه انجام شده و بر اساس آن به زودی مرکزی به نام مرکز ملی اطلاعات ایجاد خواهد شد.

● زیرساخت‌های مخابراتی ایران

▪ خطوط تلفن

ظرفیت شبکه مخابرات ایران در سال ۱۳۷۴ بالغ بر ۵ میلیون خط بوده که این رقم در سال ۱۳۷۹ به ۸/۹ میلیون خط افزایش یافت و امروزه بالغ بر ۲/۱۵ میلیون خط تلفن ثابت می‌باشد. به این ترتیب ضریب نفوذ تلفن ثابت در ایران برای هر ۱۰۰ نفر جمعیت ۲/۲۳ برآورد می‏شود. علاوه بر این در طی این دوره شبکه تلفن ثابت کشور دچار تغییرات عمده زیر نیز شده است:

۱. شبکه آنالوگ در بسیاری از مناطق و شهرها به دیجیتال تبدیل شده است.

۲. با توجه به افزایش شدید تعداد تلفن‌های ثابت، در طی این مدت شماره تلفن‌های موجود در کشور که در شهرهای مختلف متفاوت بود، یک‌نواخت شده و اکنون تمامی تلفن‌های کشور دارای شماره ۷ رقمی می‌باشند.

بر طبق برنامه موجود تعداد تلفن‏های ثابت در ایران تا دو سال آینده (۱۳۸۴) به ۲۰ میلیون خط خواهد رسید. بر اساس برنامه پنج ساله چهارم توسعه تا سال ۲۰۱۰ میلادی ضریب نفوذ تلفن ثابت در کشور باید به ۵۰% برسد. ضمناً در راستای سیاست خصوصی‌سازی و مقررات‌زدایی، با اعطای مجوز فعالیت به شش اپراتور خصوصی، از سال گذشته در گسترش خطوط تلفن‌ ثابت بخش خصوصی نیز فعال شده است.

● سیستم‏های تلفن هم‌راه

سیستم تلفن هم‌راه در ایران از نسل دوم و از نوع سیستم GSM می‌باشد. بر اساس آمار موجود تعداد تلفن هم‌راه واگذار شده در ایران از سوی شرکت مخابرات ایران تا پایان سال ۱۳۸۰ حدود ۸/۱ میلیون خط و در ابتدای سال جاری (۱۳۸۳) برابر با ۴/۳ میلیون خط می‌باشد. بدین ترتیب در طی دو سال تعداد خطوط تلفن هم‌راه تقریباً دو برابر شده و ضریب نفوذ تلفن هم‌راه در ایران به ۲/۵% افزایش یافته است. بر اساس برنامه پنج‌ ساله چهارم توسعه تا سال ۲۰۱۰ میلادی ضریب نفوذ تلفن هم‌راه کشور به ۳۵% خواهد رسید.در این میان بخش خصوصی عهده‌دار تأمین ۵ میلیون خط خواهد بود. توسعه سریع شبکه تلفن هم‌راه باعث شده تا کیفیت خدمت‌دهی این شبکه کاهش یابد. در همین راستا برای افزایش کیفیت این شبکه برنامه‏های مختلفی در دست اجرا است.

● زیرساخت ارتباطی- شبکه ملی دیتا

براساس اطلاعات موجود خطوط ارتباطی فیبر نوری به‏طور گسترده‏ای در شهر تهران و برخی شهرهای بزرگ و نیز در ارتباط بین شهرها مورد استفاده قرار گرفته است. به ‏طوری که در حال حاضر ارتباطات بین مراکز مخابراتی در داخل شهر‏های بزرگ عمدتاً از طریق فیبر نوری برقرار می‏شود. برنامه‏هایی نیز برای توسعه استفاده از خطوط فیبر نوری در دست اجرا است که برخی از آنها به بهره‏برداری رسیده و مابقی نیز در آینده نزدیک مورد بهره‏برداری قرار می‏گیرد. از آن جمله می‏توان موارد زیر را نام برد: طرح شبکه فیبر نوری چند منظوره در ۲۵ استان کشور، خط شمال‌جنوبِ تهران به اصفهان و یزد به بندرعباس و خط شرقی‌غربی و خط فجیره جهت ارتباطات بین‏المللی به شبکه فیبر نوری FLAG، که ایران را از غرب به فرانکفورت در آلمان و از شرق به شانگهای در چین متصل می‏کند.

وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات با درک اهمیت حیاتی وجود شبکه‏های ارتباطی، برنامه‏های گسترده‏ای جهت ایجاد و گسترش زیرساخت‏های لازم برای شبکه ملی دیتا آماده و دردست اجرا دارد. در این راستا شبکه ملی دیتا که در سال ۱۳۸۱ در حدود ۸۵ شهر و ۲۱۰ مرکز با ظرفیت ۲۰۰۰ پورت سرعت بالا، نصب و راه‏اندازی شده بود، و تا انتهای سال ۱۳۸۱ به ۰۰۰,۲۰ پورت افزایش یافت، در انتهای سال ۱۳۸۳ بالغ بر بیش از ۰۰۰,۶۰ پورت خواهد شد. به این ترتیب ظرفیت طراحی شده قابل بهره‏برداری به کاربران انتهایی تا انتهای برنامه پنج‏ساله سوم توسعه به بیش از ۱۵ میلیون کاربر می‏رسد.

● سیستم‏های ماهواره‏ای و ایستگاه‏های زمینی

یکی از بزرگ‌ترین مراکز مخابراتی ماهواره‏ای در سطح خاورمیانه در شهر بومهن واقع در ۳۵ کیلومتری شمال تهران قرار دارد. این مرکز خدماتی را به ۱۲۵۰ کانال تلفن ارائه می‏دهد و ارتباطات تلفن بین‏المللی را با اروپا، آفریقا و آسیا برقرار کرده است. طبق آمار موجود، ایران از خدمات تعدادی از سیستم‏های ماهواره‏ای مثل NOAA-AVHRR, و سه ایست‏گاه زمینی ماهواره‏ای (intelsat) در اقیانوس آرام و inmarsat-A در اقیانوس هند استفاده می‏کند و طرح ماهواره ارتباطی مستقل زهره را نیز در دست بررسی دارد.

● اینترنت

به دلیل وجود اولویت‌های دیگر در توسعه کشور، مشکلات اقتصادی، و هم‌چنین انحصار دولتی در زمینه ارائه خدمات مخابراتی، ایران در زمینه توسعه زیرساخت‌های لازم برای دست‌رسی عموم به اینترنت از رشد چندانی برخوردار نشده است. لیکن در طی سال‌های اخیر توجه دولت به طور جدی به این نقیصه جلب شده و در جهت رفع آن اقدامات جدی و وسیعی را آغاز نموده است. از یک طرف توسعه دست‌رسی ساده و ارزان عمومی به اینترنت مد نظر دولت قرار گرفته است، به طوری که یکی از اهداف لایحه برنامه پنج ساله چهارم کشور آن است که ضریب نفوذ اینترنت در کشور از ۲/۵% فعلی به ۳۰% برسد. این امر به معنای دست‌رسی قریب به ۲۰ میلیون نفر به اینترنت در پایان این برنامه (سال ۱۳۸۸) است. از طرف دیگر به سرعت بر تدوین قوانین و مقررات مورد نیاز برای اینترنت و محیط الکترونیکی کار شده و قوانین مختلفی در این زمینه تدوین و تصویب شده است. علاوه بر این، به انحصار بلامنازع شرکت مخابرات ایران نیز پایان داده شده و به بخش خصوصی در همه زمینه‌ها امکان سرمایه‌گذاری و فعالیت داده شده است. با انجام این اقدامات به نظر می‌رسد دست‌یابی به اهداف پیش‌بینی شده در برنامه امکان‌پذیر ‌باشد.

معرفی تکنولوژی DSL کـه به وسیله آن با استفاده از خطوط تلفن معمولی امکان دریافت پهنای باندهای بـالا تا mbps ۲ برای کاربران فراهم می‌گردد و قانون‌مند شدن نحوه ارائه این سرویس در کشور و صدور پروانه موسوم بـه PAP برای سیزده شرکت و صدور ۳۲ موافقت اصولی (تا انتهای سال ۸۲) که براساس پروانه صادره هر یک موظف‌اند ظرف مدت یک سال ۰۰۰,۲۰ پورت اینترنتی را در بیست شهر کشور فعال نمایند، از یک طرف میزان دست‌رسی پرسرعت به اینترنت را به شدت افزایش خواهد داد و از طرف دیگر باعث تنوع یافتن انواع خدمات و کاربردهای اینترنت در کشور خواهد شد. براساس لایحه برنامه چهارم ۳۰% از مجموع پهنای باند مورد نیاز در انتهای برنامه سال (۱۳۸۸) می‌بایست از طریق خطوط DSL تأمین شود. لازم به ذکر است که دارندگان مجوز PAP تنها مجاز به توزیع پهنای باند و یا ایجاد شبکه‌های اختصاصی (Private Network) برای مشتریان خود بوده و باید خدمات اینترنتی خود را از شرکت دیتای مخابرات و یا یکی از شرکت‌های مجاز ICP دریافت نمایند. هم‌چنین محدودیت‌های مربوط به فرکانس در ارتباطات رادیویی و نیز خطوط استیجاری (موسوم بـه Leased Line) که در انحصار دولت بوده و به دلیـل مشکلات فنی و اجرایی موجود هم‌واره یکی از موانع مهم برای توزیع پهنای باند شرکت‌های ICP بوده است، با شروع فعالیت شرکت‌های PAP که موظفند ظرف سه روز ارتباط لازم را برای مشتریان خود برقرار نمایند، به زودی مرتفع شده و امکان ارائه خدمات توسط شرکت‌های ICP بـه مشتریان با سرعت و کیفیت بالا فراهم خواهد شد.

بر اساس ساختار و قوانین جدید سلسله مراتبی از شرکت‌های فعال در زمینه ارائه خدمات اینترنتی به وجود آمده است.

---