یکشنبه, ۲۳ دی, ۱۴۰۳ / 12 January, 2025
بررسی اثر بکلوفن در سم زدایی بیماران وابسته به تریاک در یک کارآزمایی بالینی با روش دو سوکور
نتایج بسیاری از مطالعات مؤید تأثیر احتمالی بکلوفن به عنوان آگونیست رسپتور گابا در سم زدائی از تریاک است. پژوهش حاضر مطالعه ای است که به منظور تعیین اثربخشی درمان کمکی با بکلوفن در سم زدایی از تریاک انجام شده است.
مواد و روش تحقیق: پژوهش حاضر مطالعه ای از نوع کارآزمایی بالینی با روش دو سو کور است. از بین کلیه بیماران مراجعه کننده با ملاک های وابستگی به تریاک براساس
DSM-IV TR تعداد ۵۲ بیمار ضمن مطابقت با ملاک های شمول مورد نظر به صورت تصادفی و یک در میان در دو گروه درمانی جداگانه قرار گرفتند. علاوه بر رژیم ثابت درمانی در هر دو گروه به گروه اوّل بکلوفن به میزان ۴۰ میلی گرم و به گروه دوّم دارونما با ملاحظات دقیق پژوهشی و به صورت سرپایی و برای مدت دو هفته تجویز گردید. در هر دو گروه فرم کوتاه پرسشنامه ترک اعتیاد و پرسشنامه های خود ساخته سایر نشانه های جسمی و نیز نشانه های روانی ترک اعتیاد در روزهای ۰، ۲، ۴، ۷، ۱۴ پژوهش تکمیل گردید.
یافته ها: در مقایسه دو گروه، بکلوفن اثربخشی نسبی بالاتری نسبت به دارونما در درمان علائم ترک وابستگی به تریاک نشان داد ولی این تفاوت ازنظر آماری معنادار نبود.
بحث و نتیجه گیری: در مجموع به نظر می رسد اضافه کردن بکلوفن به رژیم درمانی سرپایی بیماران وابسته به تریاک شاید تا حد قابل قبولی در تخفیف نشانه های جسمی و تا حدی روانی ترک اعتیاد کمک نماید، گرچه تأکید بر این امر مستلزم کارآزمایی های تکمیلی بعدی است.
● مقدمه
بسیاری از پیامدهای منفی در زندگی معتادان به مواد مخدر نظیر مشکلات قانونی، فشارهای خانوادگی و اجتماعی، آسیب‌های جسمانی مثل ابتلا به بیماری‌های عفونی، هپاتیت و ایدز و نیز افزایش مخارج تهیه مواد و به دنبال آن احساس خسته شدن از مصرف مواد مخدر، حداقل تعداد زیادی از معتادان را به فکر اقدام به ترک اعتیاد انداخته است.(۲،۳،۴)
با وجود احساس نیاز به ترک، یکی از دلایل برخورد توأم با شک و تردید معتادان با پدیده ترک اعتیاد و سم‌زدایی از موادمخدر، داشتن احساس نگرانی از علایم ترک به خصوص علایم جسمانی آن است. این دودلی علاوه بر تأثیر قابل ملاحظه بر ورود بیماران به پروسه ترک اعتیاد، بر تکمیل درمان سم‌زدایی و در نهایت ورود به مرحله درمان طولانی مدت روان‌شناختی ـ اجتماعی نیز تأثیر می‌گذارد. لذا برای طراحی یک برنامه درمانی موفق، از یک طرف توجه به حداقل ناراحتی جسمی و روانی و از طرف دیگر انجام ملاحظاتی برای افزایش تعداد افراد تکمیل کننده مرحله درمان و نیز بیماران وارد شده به مرحله دراز مدت ضروری به نظر می‌رسد.(۵،۶،۷)
با توجه به هزینه بالای درمان بستری جهت سم‌زدایی و همچنین اجبار به ترک منزل و قطع فعالیت شغلی، متقاضی استفاده از خدمات سرپایی سم‌زدایی در بین معتادان بیشتر است. به همین دلیل حرکت به سوی موفقیت هر چه بیشتر درمان سم‌زدایی با روش سرپایی براساس ملاک‌های ذکر شده، قدمی بهینه و مثبت در برخورد با خیل عظیم معتادان متقاضی ترک اعتیاد است.(۸،۹،۱۰،۱۱،۱۲)
داروهای اساسی رایج در سم‌زدایی مواد مخدر شامل آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های موادمخدر و همچنین آگونیست‌های رسپتور آلفا - دو آدرنرژیک است که از سال‌ها پیش کاربرد دارند. پیشرفت علم عصب‌شناسی پایه در سطح رسپتوری و یافتن ارتباطات شیمیایی در تعاملات بین گیرنده‌های مرتبط با علایم مختلف ترک اعتیاد، امید رسیدن به موفقیت درمانی بالاتر را نوید می‌دهد.(۶،۷،۱۳)
در چند سال گذشته اثر تعاملی گیرنده‌های مواد مخدر و گابا بر پدیده درد در مطالعات مختلف به اثبات رسیده است. به عنوان مثال براساس تعدادی از مطالعات موجود بعضی از داروهای گاباارژیک به ویژه بکلوفن می‌تواند علایم ترک ناشی از وابستگی به تعدادی از داروها و مواد مخدر را بپوشانند. موفین و بکلوفن از طریق فعال کردن پروتئین‌های G باعث اثر ضددرد مرکزی می‌شوند. همچنین تجویز بکلوفن باعث کاهش آزاد شدن دوپامین در هسته آکومبنس می‌شود و علایم تقویت مثبت ماده مخدر مثل یوفوریا را کاهش می‌دهد. از طرف دیگر مدارک به دست آمده در یکسری مطالعات دیگر نشان دهنده اثربخشی بکلوفن بر کاهش علایم و نشانه‌های روانی ترک اعتیاد به مواد مخدر نظیر دیسفوریا، افسردگی و تحریک‌پذیری است.(۱۳،۱۴،۱۵،۱۶،۱۷،۱۸،۱۹)
تاکنون مطالعه مشخصی به صورت اختصاصی در مورد اثربخشی استفاده توأم بکلوفن و کلونیدین در مقایسه با کلونیدین به تنهایی صورت نگرفته است. باتوجه به مطالعات تئوریک ذکر شده در قسمت فوق در مورد اثرات داروهای یاد شده، به نظر می‌رسد در صورت تأیید اثر سینرژیسم این دو دارو بر علایم جسمی و روانی ترک اعتیاد در بالین بیمار و نیز با توجه به قابل دسترس بودن بکلوفن در بازار دارویی کشور و همچنین هزینه اندک استفاده از این دارو در بین معتادان، بتوان به ملاک‌های موفقیت درمان برای متقاضیان ترک اعتیاد نزدیک شد.
● مواد و روش تحقیق:
این مطالعه از نوع کارآزمایی بالینی با روش دو سوکور انجام شده است به طوری که پزشک و بیمار هیچ‌کدام از نوع مداخله اطلاع نداشتند. ملاک‌های ورود به مطالعه شامل موارد زیر بود:
جنسیت مرد، سن بین ۱۸ تا ۴۵ سال، اثبات اختلال وابستگی به تریاک براساس ملاک‌های DSM-IV TR ، مصرف تریاک به میزان حداکثر ۵/۴ گرم به صورت کشیدنی و یا ۲ گرم به صورت خوراکی در سه ماهه اخیر، سابقه وابستگی به تریاک کمتر از سه سال، عدم سابقه ترک اعتیاد با روش سم زدایی از طریق متادون و یا سم‌زدایی سریع و فوق سریع، فشار خون سیستولیک بالای ۹۰ و دیاستولیک بالای ۶۰ میلی‌متر جیوه، عدم وجود بیماری جسمی قابل ملاحظه و نیازمند مداخله طبی، عدم وجود سایکوز، مانیا، افسردگی عمده، اختلال شخصیت مرزی و ضد اجتماعی، عدم وجود عقب‌ماندگی ذهنی، عدم استفاده منظم از داروهای روان‌گردان، عدم وابستگی همزمان به هروئین و یا هر نوع ماده مخدر دیگر و الکل و در نهایت رضایت آگاهانه برای ورود به طرح پژوهشی. لازم به ذکر است که کلیه مراحل طرح از جمله مصاحبه و انتخاب یا رد بیمار برای ورود به مطالعه توسط روانپزشک صورت گرفته است.
از بین کلیه بیماران مراجعه کننده با ملاک‌های وابستگی به تریاک از مهرماه ۱۳۹۱ لغایت تیرماه ۱۳۸۳ جهت درمان سم‌زدایی به صورت سرپایی، تعداد ۵۲ بیمار ضمن مطابقت با ملاک‌های شمول ذکر شده وارد مطالعه شدند. از همان ابتدا بیماران به صورت تصادفی و یک در میان در دو گروه درمانی جداگانه قرار گرفتند. طول مدت ارزیابی برای هر بیمار چهارده روز در نظر گرفته شد.
در گروه اول از بکلوفن به میزان ۱۰ تا ۴۰ میلی گرم و در گروه دوم از دارونما استفاده شد. برای جلوگیری از سوگیری درمانگران، ابتدا قرص‌های بکلوفن ۱۰ میلی‌گرمی موجود در بازار ایران به صورت کپسول‌های دست‌ساز درآورده شد و در گروه دوم نیز از دارونما در کپسول‌های دست‌ساز استفاده گردید. لازم به ذکر است، با توضیح کافی در خصوص نوع و روش مطالعه برای بیماران، هیچ مشکل جدی در مصرف دارو بوجود نیامد. در ضمن حداقل با دو داروساز در این مورد مشورت گردید که هیچ منعی برای استفاده از این روش توسط آنان عنوان نگردید.
نحوه تجویز بکلوفن بدین صورت بود ه با ۱۰ میلی گرم در روز شروع شد و به تدریج تا روز چهارم به ۴۰ میلی‌گرم در روز رسید، سپس از روز پنجم تا دهم با همین میزان ادامه یافت و بعد از روز یازدهم هر روز ۱۰ میلی‌گرم کم شد تا در نهایت در روز چهاردهم قطع گردید.
داروهای مشترک مورد استفاده در هر دو گروه درمانی شامل موارد زیر بود:
ـ آمی تریپتیلین به میزان ۲۵ تا ۷۵ میلی‌گرم در روز
ـ کلر پرومازین به میزان ۲۵ تا ۵۰ میلی‌گرم در روز
ـ هیدروکسی زین به میزان ۱۰ تا ۵۰ میلی‌گرم در روز
ـ ایبوبروفن به میزان ۴۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی‌گرم در روز
ـ هیوسین به میزان ۲۰ تا ۴۰ میلی‌گرم در روز
ـ تمامی این داروها از ابتدای مطالعه با حداقل میزان ممکن شروع شد و بسته به مورد به حداکثر مورد نیاز رسید.(۴،۵،۹،۲۰،۲۱)
کلونیدین داروی مشترک دیگر بود که با توجه به نقش ویژه آن در سم‌زدایی مواد مخدر به صورت کاملاً یکسان در هر دو گروه درمانی تجویز گردید. این دارو به میزان ۱/۰ میلی‌گرم و یک بار در روز شروع گردید و به تدریج تا روز چهارم به ۱ میلی گرم رسانده شد و سپس از روز پنجم تا دهم با همین میزان ادامه یافت و بعد از روز یازدهم هر روز ۲/۰ میلی‌گرم کم شد تا قطع گردید. لازم به ذکر است دوز شبانه آخر از همه کم شد و در تعدادی از موارد قطع دارو تدریجی‌تر صورت گرفت. بدین ترتیب تنها تفاوت در دو گروه درمانی، استفاده از بکلوفن در گروه اول بود که سوال اصلی طرح پژوهشی ما نیز می‌باشد.
شدت علایم جسمی ترک تریاک در هر دو گروه درمانی توسط فرم کوتاه پرسشنامه ترک اوپیوئیدی سنجیده شد. این پرسشنامه ۱۰ ماده‌ای که بارها روایی و اعتبار آن در مطالعات مختلف مورد تأکید قرار گرفته است، ده نشانه جسمی ترک اعتیاد را شامل کرامپ‌های شکمی، اسپاسم یا کشش‌های ناگهانی عضلانی، احساس سرما در بدن، احساس ضربان قلب، تنش یا سفتی عضلانی، دردهای بدنی، خمیازه، اشک ریزش، بی‌خوابی یا اختلالات خواب و تهوع مورد ارزیابی قرار می‌دهد. لازم به ذکر است در برخی از این فرم‌ها نشانه تهوع وجود ندارد ولی در اکثر موارد مورد مطالعه قرار گرفته، نشانه تهوع به عنوان یکی از نشانه‌ها در فرم گنجانده شده است.(۲۰،۲۱،۲۲)
در مورد نشانه‌های روانی ترک اعتیاد نیز از یک پرسشنامه پنج ماده‌ای شامل اضطراب، بی‌قراری، میل به مصرف، تحریک‌پذیری و کج‌خلقی استفاده شد که نشانه‌های عمده روانی ترک اعتیاد در اکثر مطالعات و کتب معتبر است.
با توجه به این که کلیه علایم ترک اعتیاد در فرم کوتاه پرسشنامه ترک نیامده است، از هفت نشانه جسمی دیگر ترک شامل اسهال، استفراغ، آبریزش از بینی، تعریق، احساس گرما، سیخ شدن موها و ضعف که به صورت نسبتاً شایع جزئی از نشانه‌های ترک هستند نیز پرسشنامه‌ای تهیه گردید.
تمام پرسشنامه‌ها براساس شدت نشانه‌ها از صفر تا سه نمره‌گذاری شدند، بدین صورت که نمره صفر تا سه به ترتیب به معنای عدم وجود علامت و علامت با شدت خفیف، متوسط و شدید در نظر گرفته شدند.(۲۰،۲۱،۲۲)
تمامی پرسشنامه‌ها در روزهای صفر، دوم، چهارم، هفتم و چهاردهم مورد ارزیابی قرار گرفتند. بیمارانی که برنامه درمانی را کامل نکردند از مطالعه حذف شدند و تنها مواردی که نتیجه آزمون ادراری مواد مخدر آنها منفی بود، به عنوان تکمیل کننده درمان در فهرست تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند.(۲۳)
● یافته‌ها:
یافته‌های حاصل از ارزیابی توسط پرسشنامه‌های یاد شده، جهت مقایسه بین دو گروه درمانی به صورت سه نمودار جداگانه، تنظیم گردید. در نمودار اول و دوم به ترتیب نمرات حاصل از فرم کوتاه پرسشنامه ترک و پرسشنامه نشانه‌های روانی ترک مورد مقایسه قرار گرفته است و در نمودار سوم مجموع نمرات هر سه پرسشنامه ذکر شده (شامل هر دو پرسشنامه فوق و پرسشنامه سایر نشانه‌های جسمی ترک) مقایسه شده است.
جهت بررسی توزیع نرمالیتی داده‌ها بر روی نمرات آزمون‌های به کار گرفته شده در مطالعه، در هر دو گروه آزمون کولموگروف ـ اسمیرنوف مورد استفاده قرار گرفت. این آزمون در روزهای ۲،۴،۷و۱۴ مورد پذیرش قرار گرفت. بدین ترتیب مجوز اجرای آزمون t-test جهت تعیین ارتباط بین تغییرات میانگین نمرات آزمون‌ها در روزهای مورد تأیید بدست آمد. همان‌گونه که در هر سه نمودار رسم شده ملاحظه می‌شود، میانگین نمرات به دست آمده در گروه اول کمتر از گروه دوم است و این اثر در روز چهارم ارزیابی به خصوص در مورد فرم کوتاه پرسشنامه ترک اوپیوئیدی، تفاوت بارزتری را نشان می‌دهد. معهذا در هیچ یک از روزها ارزیابی در دو گروه درمانی، تفاوت معناداری از نطر آماری بین میانگین نمرات پرسشنامه‌ها وجود ندارد، هرچند این تفاوت در مورد فرم کوتاه پرسشنامه ترک و در روز چهارم ارزیابی به سطح معنادار بسیار نزدیک شده است. ۰۵/۰ P> ، ۸۸/۱= P value ،۴۴/۵= ۲ S ،۴۱/۴= ۱ S
جهت تعیین اثر عامل زمان در اثربخشی درمانی، از طریق تحلیل اندازه تکراری، ارزیابی آماری به عمل آمد که نتیجه آن عدم تعامل معنادار بین نوع درمان و زمان درمان بود.
● بحث و نتیجه گیری :
یافته‌های فوق حداقل تقویت اثر درمانی با بکلوفن را در سم‌زدایی موارد نسبتاً خفیف وابستگی به تریاک نشان می‌دهد، زیرا اولاً تمام ملاک‌های شمول مورد نظر در مطالعه مبین نوع تقریباً خفیف وابستگی به تریاک است و ثانیاً در تمام موارد ارزیابی، نمرات نشانه‌های ترک در گروهی که از بکلوفن استفاده کرده بودند، کمتر از گروه دیگر بود. گرچه هیچ‌کدام از تفاوت‌های موجود در آزمون‌های سنجش نشانه‌های ترک، از نظر آماری معنادار نبود ولی پایین‌تر بودن نمرات آزمون‌های فوق در گروه اول، لااقل می‌تواند نشان دهنده هماهنگی این مطالعه با اطلاعات به دست آمده از مطالعات تئوریک قبلی در مورد اثر آگونیست‌های گیرنده گابا مثل بکلوفن و تعاملات رسپتوری آنها و در نتیجه مهار بیشتر نشانه‌های ترک اعتیاد به تریاک باشد.
در مطالعه‌ای که توسط ابهری و همکاران در سال ۱۳۸۱ انجام شد کلونیدین و بکلوفن هر دو در تخفیف نشانه‌های جسمی و روانی ترک اعتیاد مؤثر بودند ولی این اثربخشی درمانی به خصوص در مورد علایم روانی ترک در گروهی که از بکلوفن استفاده کرده بودند قابل ملاحظه‌تر بود. در مطالعه دیگری که توسط زرین دست و همکاران در سال ۱۹۹۹ صورت گرفت اثر داروهای محرکت سیستم گاباارژیک در موش‌های آزمایشگاهی به اثبات رسید.(۱،۲۴،۲۵،۲)
در این مطالعه با توجه به محدودیت‌های قائل شده برای گزینش بیماران جهت ورود به مطالعه و به منظور به حداقل رساندن احتمال مداخله عوامل ایجاد کننده تورش، تعداد بیماران تکمیل کننده مرحله درمانی نسبتاً کم بود. به همین دلیل شاید یکی از دلایل عمده عدم تفاوت معنادار در ارزیابی‌های بین دو گروه درمانی، تعداد معدود جامعه آماری مورد مطالعه باشد. لذا نیاز به انجام بررسی‌هایی با حجم نمونه بالاتر وجود دارد تا تحلیل یافته‌ها و بحث و نتیجه‌گیری با پشتوانه محکم‌تری ارائه گردد. براین اساس مطالعه حاضر هنوز ادامه خواهد داشت.
تأکید چندین مطالعه قبلی مبنی بر اثربخشی بکلوفن در کاهش نشانه‌های ترک تریاک، پایین‌تر بودن میانگین نمرات نشانه‌های جسمی و روانی ترک تریاک در گروهی که از بکلوفن استفاده کرده بودند نسبت به گروه مصرف کننده دارونما در این مطالعه، عدم وجود عارضه دارویی شدید در فهرست عوارض جانبی بکلوفن براساس منابع موجود و ارزیابی بالینی ثبت نشده در این مطالعه، سهل‌الوصول و ارزان بودن بکلوفن در بازار دارویی کشور، به نظر می‌رسد دلایل نسبتاً قابل توجهی در ارائه پیشنهاد جهت استفاده از بکلوفن در درمان سرپایی موارد تقریباً خفیف اختلال وابستگی به تریاک (که به نظر می‌رسد درصد قابل ملاحظه‌ای از معتادان کشور را تشکیل می‌دهد) وجود داشته باشد. این پیشنهاد تنها براساس یافته‌ها و نتایج یاد شده صورت گرفته است، لذا بدیهی است تأکید بر استفاده از بکلوفن در زمینه کاربردی فوق نیازمند کارآزمایی‌های تکمیلی با حجم نمونه بالاتر است.
دکتر گلناز فیض‌زاده
استادیار دانشگاه علوم بهزیستی‌و توانبخشی
دکتر آرش میراب‌زاده
استادیاردانشگاه‌علوم‌بهزیستی‌وتوانبخشی
منابع
۱ـ احمدی ابهری، سیدعلی. باکلوفن و کلوئیدین در سم زدایی مواد افیونی، فصنامه اندیشه و رفتار، ۱۳۸۱، شماره ۳۱، صفحات ۳۵-۲۶.
۲-Kuntze MF, Muller-Spahn F, Ladewig D, Bullinger AH: Basic and clinical science of opioid addiction, Bibl psychiatr, ۲۰۰۳,No ۱۷۰, PP ۲۰-۲۴.
۳-Brown B: ۵۰ strategies for substance abuse treatment, Health & human ser, ۱۹۹۷.
۴-Brien C: Recent developments in the pharmacotherapy of substance abuse, J consult & clinic psycolog, ۱۹۹۶, No ۶۴, PP ۶۷۷-۸۶.
۵-Rawsno R.A., McCann M.J., Hasson A.L: Pharmacotherapies for substance-abuse treatment, J counselor, ۲۰۰۰, No ۱, PP ۱۸-۲۴.
۶-Kaplan H, Sadock B: Synopsis of psychiatry, ۹ th , Baltimore, Williams & Wilkins, ۲۰۰۳, PP ۳۸۰-۴۶۸.
۷-Kaplan H, Sadock B: Comprehensive text book of psychiatry, ۷ th , Baltimore, Williams & Wilkins, ۲۰۰۰.
۸-Simoens S, Matheson C, Inkster K, Ludbrook A, Bond C: The effectiveness of treatment for drug users: An international systematic review of the evidence, Edinburgh, Scottish executive, ۲۰۰۰, PP ۵۳-۶۱.
۹-Mikuria H: Medicalization of drug abuse control, Addict and trat, ۱۹۹۷.
۱۰-Carroll K: Integrating psychotherapy and pharmacotherapy to improve drug abuse outcomes, Addict behave, ۱۹۹۷, No ۲۲, PP ۲۳۳-۴۵.
۱۱-Griffit J.D., Rowan-Szal G.A., Roark R.R., Simpson D.D.: Contigency management in outpatiets methadone treatment: A meta-analysis, Drug & alcohol depedence, ۲۰۰۰, No ۵۸, PP ۵۵-۶۶.
۱۲-Gruber K, Chutuape M.A., Stitzer M.L: Reinforcement-based intensive outpatient treatment for inner city opiate abuser: a short term evaluation, Drug & alcohol depend, ۲۰۰۰, No ۵۷, PP ۲۱۱-۲۳.
۱۳-Nilson P, The use of opioids in the management of opioid dependence: First ed, Health Canada, ۱۹۹۲, ۱-۱۱.
۱۴-Addolorato G, Caputo F, Capristo E, Colombo g, Gessa G, Gasbarrini G: Ability of Baclofen in reducing alcohol craving and intake, Alcohol clini & exper research, ۲۰۰۰, No ۲۴, PP ۶۷-۷۱.
۱۵-Cousins M.S., Roberts D.C., wit H: GABA receptor agonists for the treatment of drug addiction: a review of recent finding, Drug & alcohol depend, ۲۰۰۲, No ۶۵, PP ۲۰۹-۲۰.
۱۶-Brebner K, Phelan R, Roberts D.C.: Effect of Baclofen on cocaine self-adminstration in rats reinforced under fixed-ratio and progressive ratio schedules, Psychopharmacology, ۲۰۰۰,No ۳, PP ۳۱۴-۲۱.
۱۷-Roberts D.C., Andrews M.M., Vickers G: Baclofen attenuates the reinforcing effects of cocaine in rats, Neuropsychopharmacology, ۱۹۹۶, No ۱۵, PP ۴۱۷-۲۳.
۱۸-Xi Z.X., Stein E.A: Baclofen inhibits heroin self-adminstration behavior and mesolimbic dopamine release, J pharmacol exp ther, ۱۹۹۹, No ۲۹۰, PP ۱۳۶۹-۷۴.
۱۹-Bexis S, ong J, White J: Attenuation of morphine withdrawal signs by GABA (B) receptor agonist Baclofen, Life sci, ۲۰۰۱, No ۷۰, PP ۳۹۵-۴۰۱.
۲۰-Rawsno R.A. McCann M.J., Hasson A.L.: Addictive medicine, J counselor, ۲۰۰۰, No ۵, PP ۱۸-۲۶.
۲۱-Rawsno R.A., McCann M.J., Hasson A.L: Addiction pharmacotherapy, J psychoactive drugs, ۲۰۰۰, No ۴, PP ۳۷۱-۷۸.
۲۲-Gossop M, The development of a short opiate withdrawal scale (SOWS), Addict behave, ۱۹۹۰, No ۱۵, PP ۴۸۷-۹۰.
۲۳-Gowing L, Ali R, White J: Opioid antagonists and adrenergic agonists for the management of opioid withdrawal, Oxford, ۲۰۰۱.
۲۴-Assadi M, Ragoodarzi R, Ahadi-Abhari A: Baclofen for maintenance treatment of opioid dependence: A randomized double-blind clinical trial, BMC psychiatr, ۲۰۰۳, No ۳.
۲۵-Ahmadi-Abhari S.M., Akhondzadeh S, Assadi S.M., Shabestari O.L., Farzanegan Z.M., Kamelipour A.: Baclofen versus clonidine in the treatment of opiates withdrawal, side effects asoects: A double-blind randomized controlled trial, J clinic pharmacy & therap, ۲۰۰۱, No ۲۶, PP ۶۷-۷۱.
۲۶-Zarrin M.R., Mousa-Ahmadi E: Effects of GABAergic system on naloxane-induced jumping in morphine-dependent mice, Eur J Pharmacol, ۱۹۹۹, No ۳۸۱, PP ۱۲۹-۳۳.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست