چشم از نگاه پرستاران

پرستاران باید قادر باشند با طراحی یک برنامه آموزشی مناسب مبتنی بر نیازهای یادگیری بیماران, علاوه بر کاهش هزینه مراقبت های بهداشتی, مددجویان را در رسیدن به حقوق قانونی خود که آگاهی از تشخیص, پیش آگهی, نحوه درمان و خطرات موجود و نحوه مراقبت از خود در منزل و پیگیری درمان است یاری نمایند

● آموزش به بیماران چشمی

امروزه آموزش به مددجویان به‌صورت یکی از نقش‌های مهم پرستاران درآمده است. اقامت کوتاه‌مدت بیماران در بیمارستان، مددجویان و خانواده آنها را نیازمند آموزش گسترده‌تری جهت مراقبت از خود در منزل نموده است. حضور کم بیمار در بیمارستان، نیاز به افزایش زمان ارائه مراقبت‌های پرستاری و نیاز به ارائه اطلاعات سریع، قابل فهم و مختصر به مددجوی بیمار بر اهمیت کیفیت مطلوب آموزش مددجو تأکید می‌کند. بنابراین، پرستاران باید قادر باشند با طراحی یک برنامه آموزشی مناسب مبتنی بر نیازهای یادگیری بیماران، علاوه بر کاهش هزینه مراقبت‌های بهداشتی، مددجویان را در رسیدن به حقوق قانونی خود که آگاهی از تشخیص، پیش‌آگهی، نحوه درمان و خطرات موجود و نحوه مراقبت از خود در منزل و پیگیری درمان است یاری نمایند. به‌علاوه، تحقیقات در بیماران مبتلا به گلوکوم نشان داده است بیمارانی که تحت آموزش قرار می‌گیرند نگرش بهتری در پذیرش و ادامه درمان پیدا خواهند کرد.

▪ به‌طور کلی، آموزش بیماران دارای سه هدف مهم است:

۱) حفظ و ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماری

۲) بازگشت به سلامتی

۳) سازگاری با اختلال عملکرد

برای دستیابی به این سه هدف عمده، پرستاران باید در ابتدا نیازهای یادگیری و توانائی‌های بیماران را مورد ارزیابی قرار داده و بر مبنای آن تشخیص‌های پرستاری را مشخص نمایند. تا پس از آن با طراحی یک برنامه آموزشی دقیق و با استفاده از روش‌های آموزشی مختلف (سخنرانی، ایفای نقش، نمایش، استفاده از تمثیلات...) به‌صورت فردی یا گروهی برحسب شرایط سنی، میزان تحصیلات و...، مددجویان و خانواده آنها در یادگیری آنچه به آن نیاز دارند یاری کنند. بیماران مبتلا به مشکلات چشمی نیز مانند سایر بیماران نیاز به آموزش مراقبت از خود دارند، اکثر بیماران نیاز به پیگیری طولانی‌مدت، مصرف داروهای سیستمیک، قطره‌ها و پمادهای چشمی دارند که لازم است نحوه استفاده صحیح از آن را بیاموزند.

▪ در این مثال، به‌صورت مختصر نکات آموزشی مورد توجه در بیماران چشمی که مشتمل بر موارد زیر است مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت:

۱) لزوم مراجعه مرتب به پزشک برای پیگیری درمان به‌خصوص در بیماران دیابتیک، گلوکوم برای پیشگیری از عوارض.

۲) آموزش کنترل قندخون در بیماران دیابتیک، روش صحیح تزریق انسولین و...

۳) مصرف به‌ موقع، منظم و صحیح داروهای خوراکی، قطره‌ها و پمادها

۴) توجه به علائم و نشانه‌های بیماری‌های چشمی، ابتلا به عفونت چشم به‌خصوص بعد از عمل‌های جراحی و گزارش به موقع به پزشک

۵) آموزش محدودیت‌ها و دامه مجاز فعالیت بعد از عمل جراحی

۶) پوزیشن مناسب بعد از عمل‌های جراحی چشم (به‌خصوص شبکیه)

۷) روش‌های محافظت از چشم بعد از عمل‌های جراحی

۸) روش‌های مراقبت از چشم به‌طور معمول

امید است پرستاران با آموزش صحیح نکات بالا بیماران را در امر مراقبت از خود و پذیرش بهتر درمان یاری کرده و به وظیفه مهم شغلی خود عمل نمایند.

● سالمندی و بیماری‌های چشمی

سالمندی فرآیندی طبیعی است که با تولد آغاز می‌شود و در تمام عمر ادامه می‌یابد و در حقیقت آخرین مرحله از مراحل متوالی زندگی به شمار می‌رود. در این فرآیند تغییراتی بیولوژیک و پیشرونده و غیرقابل برگشت در کلیه سیستم‌های بدن به وجود می‌آید که در آن قوای روحی و جسمی به‌نحو قابل ملاحظه‌ای رو به نقصان می‌گذارد. همراه پیری تغییراتی نیز در چشم و حس بینائی پدید می‌آید. پیرچشمی یکی از نمادهای مشخص آن است که طبق آمار در کشورهای اروپائی در سنین بین ۵۰ـ۴۵ سالگی ولی در ایران در سن ۵/۳۷ سالگی رخ می‌دهد.

▪ اختلالات دیگر بینائی از قبیل:

کاهش قدرت تمرکز روی اشیاء نزدیک، کم‌شدن میدان دید به میزان یک‌سوم میزان دید در دوره جوانی، خشک و کدر بودن چشم‌ها (به‌علت کاهش ترشح اشک)، عفونت (که خشکی چشم یکی از عوامل مستعدکننده آن است)، اختلال دید در شب،افتادن پلک‌ها و فرورفتگی چشم‌ها، اشکال در سازگاری با تغییرات نوری هنگام ورود از یک محیط روشن به محیط تاریک و... که عمدتاً به‌دلیل کاهش خاصیت الاستیکی عضلات و کاهش ترشحات چشمی است.

این تغییرات سیستم بینائی را در معرض ابتلا به بیماری‌های چشمی مانند گلوکوم، کاتاراکت، رتینوپاتی، دژنراسیون ماکولا ناشی از آنتروپیون و اکستروپیون قرار می‌دهد که مشکلات و خطراتی را برای فرد سالمند به‌وجود می‌آورد.

خطرات بالقوه ناشی از اخلالات بینائی که سالمندان را تهدید می‌نماید، در وهله اول سقوط و افتادن و در رتبه دوم تصادفات ناشی از وسایط نقلیه موتوری است (چه خود سالمند راننده باشد یا پیاده). سقوط مسئول ۷۰ درصد حوادث منجر به مرگ در افراد بالای ۷۵ سال است.

۱۰ـ۲ درصد سقوط‌ها باعث بستری در بیمارستان می‌شود که ۲۵ درصد این سقوط در اثر کاهش نور و مشکلات بینائی اتفاق می‌افتد. همچنین کاهش در عملکرد فعالیت‌های روزانه، کندی پاسخگوئی به رفلکس‌ها در فعالیت‌های فیزیکی و اجتماعی عامل دیگر در بروز سوانح و حوادث در سالمندان است.

شیده ساعدی (کارشناس پرستاری)