آناکسیمنس؛ در چالش با اسطوره گرایی

آنا کسیمنس (‏Anaximenes‏)یکی از فلاسفه نام آور ملطی یا میلتوسی است. وی در شهر میلتوس واقع در آسیای صغیر چشم بر جهان گشود. اندیشه های وی تا اندازه ای مورد اقتباس و تأسی فیلسوفان دوره ماقبل …

آنا کسیمنس (‏Anaximenes‏)یکی از فلاسفه نام آور ملطی یا میلتوسی است. وی در شهر میلتوس واقع در آسیای صغیر چشم بر جهان گشود. اندیشه های وی تا اندازه ای مورد اقتباس و تأسی فیلسوفان دوره ماقبل سقراط نیز قرار گرفت.‏

از ویژگی های اندیشه آناکسیمنس می توان به این نکته اشاره نمود که وی همانند دیگر فیلسوفان ملطی در تلاش بود تا تغلیب اندیشه اسطوره گرایی و اساطیری را از ذهن و مخیله خویش پاک نماید. وی در تلاش بود تا به یک اندیشه آزاد منشانه، ورای عقاید سخیف و خرافی دست یازد.

آناکسیمنس در پی آن بود تا حضور سنگین خدایانی را که چندین سده در ساحت تفکر مردم سایه افکنده بود به یک جهان بینی خلاقانه و عقلایی مبدل سازد. از این رو به تحلیل و تفسیر عقلانی طبیعت همت گماشت تا با تأسی از عناصر خود طبیعت به مبدأ و منشاء آن پی ببرد.

وی همانند دیگر فیلسوفان هم دوره اش در پی ادراک چرایی و چگونگی تشکیل و به‌وجود آمدن مادیات و عالم هستی گشت. وی در این رهیافت فلسفی و فکری راهی تقریباً مشابه فیلسوفان هم عصرش را پیمود و یکی از عناصر طبیعت را به عنوان خاستگاه طبیعت معرفی کرد. وی بر این عقیده بود که مبدأ و منشاء تمامی موجودات و جهان هستی "هوا" می باشد. وی این عنصر طبیعی را به خاستگاه، عنصر اولی و ماده‌المواد معرفی و تبیین نمود. ‏

در زعم وی تمامی مادیات از فعل و انفعالاتی که در هوا رخ می دهد به وجود می آیند. وی همچنین بر این عقیده بود که خاک و در نتیجه زمین از غلیظ شدن و فشرده گشتن هوا به وجود آمده است. آناکسیمندر همانند تالس اعتقاد داشت که جهان مادی تقلیل پذیر به یک عنصر طبیعی است. لذا وی نیز یکی از پیشروان و معتقدان جریان فلسفی و فکری "طبیعت گرایی" در حوزه فلسفه بود.

وی برای تفسیر عالم، طبیعت را به بدن انسان تشبیه می‌نماید و اذعان می دارد که همان گونه که نفس انسان موجب حیات و زنده ماندن وی می گردد، هوا نیز عنصر حقیقی طبیعت بوده و ضمن احاطه بر تمام دنیا، تمامی عوالم را در بر گرفته است. وی در این زمینه اظهار می‌دارد: "هوا برای جهان، همانند روح برای جسم و سرچشمه زندگی و حیات است".

وی همچنین بر این باور است که تنوع و کثرت موجودات به میزان به هم پیوستگی، غلظت و تراکم آنها از یکدیگر بستگی دارد. چرا که هوا در اثر غلیظ یا رقیق گشتن به عناصر مختلفی تبدیل می گردد. وی آتش را نتیجه رقیق گشتن هوا، و آب، خاک و سنگ را به ترتیب، نتیجه غلیظ گشتن بیش تر هوا قلمداد می نماید.

آناکسیمندر بر خلاف تالس که زمین را بر روی آب شناور قلمداد می نمود. بر این عقیده بود که زمین همانند یک برگی که بر روی آب شناور است، در هوا معلق و شناور می باشد. وی در این زمینه اظهار می دارد: " همان گونه که روح ما که هواست، ما را به هم پیوسته، تمام جهان توسط هوا نگه داشته شده است".

این اعتقاد وی تا اندازه ای شباهت به رهیافت آناکسیمندر داشت که زمین را بدون اتکاء بر چیزی معلق در فضا تلقی می نمود. وی همچنین از فیلسوفان اعتقاد به وحدت وجود بود. وی به تکثر وجود اعتقاد نداشت. و جوهر و ذات طبیعت را یک امر واحد تلقی می نمود.‏

‏"کوندیش" فیلسوفان ملطی را آغاز گر یک جنبش فکری در ساحت فلسفه قلمداد نموده و آنها را از مبدعان یک انقلاب در حوزه تفکر و عقلانیت انسان ها بر می شمارد. وی در این زمینه اظهار می نماید: "بسیاری از متفکران بر این باورند که فرضیات عجیب فیلسوفان میلتوس، نمایانگر انقلابی در تاریخ تفکر انسان است. چرا که برای نخستین بار، نور عقل الهی به دنیایی تابیده می شود که تا آن زمان زیر سلطه عقاید خرافی و غریزه های کورکورانه بوده است".‏

نسترن میرزایی

منابع:

کلیات تاریخ فلسفه به زبان ساده، دکتر ملیحه صابری نجف آبادی، تهران: انتشارات سمت: ۱۳۸۹.

سیر اندیشه فلسفی در غرب، دکتر فاطمه زیباکلام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم ۱۳۸۵.

تاریخ فلسفه سیاسی غرب (از آغاز تا پایان سده های میانه)، دکتر عبدالرحمن عالم، تهران: وزارت امور خارجه، موسسه چاپ و انتشارات، چاپ دوم ۱۳۷۸.