بازگشت به آینده

درباره مبانی نظری سفر در زمان

سفر در زمان، به ایده حرکت بین لحظه‌های مختلف زمان گفته می‌شود. این سفر تا حدودی مشابه حرکت بین مکان‌های مختلف در فضا‌ست. در سفر زمانی امکان ارسال اشیا (و در بعضی حالت‌ها فقط اطلاعات) به زمان گذشته و آینده وجود دارد. از قرن نوزدهم، سفر در زمان موضوع داستان‌های علمی- تخیلی بسیاری بوده است. از مشهورترین رمان‌هایی که درباره این موضوع نوشته شده، می‌توان به «ماشین زمان» اثر «اچ.‌جی.‌ولز» اشاره کرد. با توجه به‌تازگی و جذابیت موضوع، طبیعی بود که این اثر با استقبال خوانندگان مواجه شود. بعدها همین موضوع در بسیاری از رمان‌های نویسندگان دیگر به شکل‌های مختلف تکرار شد. دست باز نویسنده در مطرح کردن پدیده‌هایی که در زندگی عادی امکان وقوع ندارد و تجربه رویدادهایی تازه از جذابیت‌های این ژانر نویافته بود. با شکل‌گیری و توسعه سینما، گارگردانان نیز بارها در این ژانر بخت‌آزمایی کردند.

البته در آن زمان ایده سفر در زمان (سفر به گذشته یا سفر به آینده) ناممکن تلقی می‌شد، ولی بعدها با ظهور «اینشتین» و ارایه نظریه نسبیت اوضاع تغییر کرد. «اینشتین» با گفتن این نکته که زمان نسبی است، تصور عمومی ما از زمان را که از دوران «نیوتن» تثبیت شده بود، دگرگون ساخت. مطابق نظریه «اینشتین»، اگر با سرعت زیاد حرکت کنیم، پدیده‌های جانبی بسیاری روی می‌دهد، از جمله آنکه آهنگ گذر زمان کندتر می‌شود و هرچه سرعت حرکت ما به حد نهایی سرعت (یعنی سرعت نور) نزدیک شود، این اثر بیشتر مشهود می‌شود. هرچند چنین چیزی با تجربه‌های روزمره ما مغایر است (و به همین دلیل بسیاری از مردم چنین چیزی را باور ندارند)، اما دانشمندان در عمل چنین پدیده‌ای را آزمودند.

آنها دو ساعت اتمی بسیار‌دقیق و یکسان را انتخاب کردند. یکی را روی زمین قرار دادند و دیگری را بر یک هواپیمای جت بسیار‌سریع سوار کردند. پس از اتمام سفر، ساعت سوار بر هواپیما، مدت زمان کمتری را نشان داد، هرچند این اختلاف زمان بسیار ناچیز و در حد میلینیوم ثانیه بود. به همین دلیل دانشمندان بر این باورند که بشر می‌تواند به سفر زمانی برود، اما نکته مهم در این است که با توجه به امکانات و تجهیزات امروزی ما، در نهایت بتوان به سفری در حد چندهزارم ثانیه رفت و سفری به پنج یا ۱۰سال آینده (آنگونه که آقای «علی رازقی» مدعی اختراع ماشین زمان می‌گوید) نیازمند علم، فناوری، تجهیزات و دستگاه‌هایی است که امروزه در اختیار ما نیست و به نظر نمی‌رسد بتوان در آینده‌ای نزدیک، به چنین تجهیزاتی دست یافت. در ادامه برخی روش‌های دیگر برای سفر در زمان را بررسی می‌کنیم.

● سیاهچاله

یکی دیگر از راه‌های سفر در زمان، استفاده از سیاهچاله‌هاست. سیاهچاله‌ها اجسامی بسیار بزرگ و سنگین‌اند (چند میلیون برابر خورشید) که حتی نور نیز نمی‌تواند از دام گرانشی آنها بگریزد. به نظر «استیون هاوکینگ» (یکی از بزرگ‌ترین فیزیکدانان نظری کنونی جهان و طرفدار امکانپذیر بودن سفر به آینده) می‌گوید: «سیاهچاله تاثیر قابل‌توجهی روی زمان دارد و می‌تواند سرعت گذر زمان آن را بیش از هر چیز دیگری در کهکشان کاهش دهد. این همان ویژگی است که سیاهچاله‌ها را به ماشین‌های واقعی زمان تبدیل می‌کند. بر این اساس می‌توان تصور کرد که فضاپیمایی در مرکز کهکشان راه شیری در اطراف سیاهچاله‌ای بزرگ در گردش باشد. از زمین، این فضاپیما در هر ۱۶‌دقیقه یک دور می‌گردد. اما برای سرنشینان این فضاپیما، زمان به کندی می‌گذرد. به این شکل ۱۰‌سال زمینی سفر در این فضاپیما، در واقع برای آنها پنج‌سال خواهد بود.

● کرم‏چاله

کرم‏چاله‌ها پدیده‌هایی نظری هستند که بین دو نقطه ‏از فضازمان پیوند ایجاد می‌کنند. برخی باور دارند که اگر بتوان کرم‏چاله‌ای یافت و در آن وارد شد و به سوی دیگر آن رفت، می‌توانیم به مکان یا زمان دیگری سفر کنیم. البته کرم‏چاله‌ها تاکنون به صورت تجربی مشاهده نشده‌‏اند. همچنین بسیار ناپایدارند و تقریبا بلافاصله پس از تشکیل از بین می‌روند، در نتیجه ورود به آن غیرممکن به نظر می‌رسد.

با این همه باید بین سفر به گذشته و سفر به آینده تمایز قایل شد. بسیاری سفر به آینده را ممکن می‌دانند، ولی تاکید می‌کنند که سفر به گذشته ناممکن یا دست‌کم بسیار دشوارتر از سفر به آینده است. این دانشمندان برای امکان‌ناپذیر بودن سفر به گذشته دلایل بسیاری ذکر کرده‌اند که در اینجا به یکی از آنها اشاره می‌کنیم: پارادوکس پدربزرگ. پارادوکس پدربزرگ را به صورت‌های بسیار مختلفی بیان می‌کنند که همگی آنها بر این اساس است که اگر کسی به گذشته برود و تغییری در گذشته ایجاد کند که اثر آن تاکنون ادامه داشته باشد و برای ما مشهود باشد، با قانون علیت در تناقض است. پارادوکس پدربزرگ یکی از پرسش‌هایی است که همیشه درباره‏ امکان سفر در زمان (سفر به گذشته) مطرح بوده است.

این پارادوکس (متناقض‌نما) می‌گوید اگر کسی به گذشته سفر کند و یکی از عامل‏های پدید آمدن خودش را از بین ببرد (برای مثال پدربزرگش را بکشد یا مانع آشنایی پدر و مادرش شود)، در آن صورت او دیگر وجود ندارد تا به گذشته برود و آن کار را انجام دهد. خوانندگان علاقه‌مند به کسب اطلاعات بیشتر درباره موضوع سفر در زمان، به کتاب «چگونه می‌توان یک ماشین زمان ساخت؟ » تالیف «پل دیویس»، ترجمه «واحد داداش‌زاده» از انتشارات پشوتن و درباره پژوهش‌های کنونی فیریک که نتایج آن در سال‌های آینده عرضه می‌شود، به کتاب «فیزیک آینده» تالیف «میچیو کاکو» ترجمه «رامین رامبد» از انتشارات مازیار مراجعه کنند.

یاسان زرکوب