تكنولوژی های جدید و اطلاع رسانی در ایران

همان گونه كه همگان باور دارند, نیاز به زندگی بهتر و حس كنجكاوی برای پژوهش و یافتن راه های جدید در به كارگیری پدیده های طبیعی و توسعه تمدن پیرامون, همواره مشوق انسانها بوده است

همان گونه كه همگان باور دارند، نیاز به زندگی بهتر و حس كنجكاوی برای پژوهش و یافتن راه های جدید در به كارگیری پدیده‌های طبیعی و توسعه تمدن پیرامون، همواره مشوق انسانها بوده است. اگر قبول كنیم كه در قرن حاضر، دسترسی به اطلاعات سالم، به موقع و كارآمد، اساسی‌ترین عامل برتری اقتصادی، نظامی و مدیریتی یك جامعه بر جوامع دیگر است، دلیل و انگیزه جامعه غرب در سرمایه‌گذاری جهت توسعه تكنولوژی اطلاع رسانی و استفاده بهینه از آن را در خواهیم یافت.كشور ما، همچون بسیاری از كشورهای توسعه نیافته، همواره مصرف‌كننده اطلاعات سازمان یافته جوامع پیشرفته بوده و به دنبال آن، استفاده از تكنولوژی های جدید اطلاع رسانی نیز، پیوسته در فكر و ذهن مدیریتهای سطوح گوناگون جامعه ما وجود دارد و در موارد زیادی نیز، آن را به كار گرفته و استفاده می نمایند.اینكه در جامعه ما، این اطلاعات و به تبع آن ابزارهای جدید اطلاع‌رسانی، تا چه اندازه مثمر ثمر بوده یا نبوده است؛ استفاده از آنها مجاز است یا نه؟ و مسائل جنبی دیگر آن، خود می تواند دستمایه تحقیقات جدی و مفیدی واقع گردد.در این مقاله، سعی خواهد شد چگونگی استفاده از تكنولوژی های جدید اطلاع رسانی و مدیریت آن در ایران، مورد بررسی قرار گیرد. دیگر مباحث مطرح شده در این مقاله، عبارت از:

▪ استفاده از تكنولوژی های جدید به چه منظور

▪ وضعیت بانكهای اطلاعاتی

▪ وضعیت نیروی انسانی و مدیریت در مراكزی كه از تكنولوژی های جدید استفاده كرده اند.

▪ نتیجه‌گیری و بررسی آمارها

▪ پیشنهادات

نقش اطلاعات در جهان امروز، به عنوان یكی از عوامل اصلی و زیر‌بنایی توسعه اقتصادی و اجتماعی كشورها، بر كسی پوشیده نیست. كمتر كسی است كه در سطوح مدیریت، تجارت یا نهادهای اطلاع رسانی فعالیت داشته باشد و به اهمیت نقش اطلاعات از طریق مقالات، رسانه ها، سمینارها و یا برخوردهای حرفه ای و اجتماعی پی نبرده باشد. تبادل اطلاعات، از همان آغاز زندگی بشر وجود داشته و به مرور تكوین یافته است. در ابتدا به دلیل میزان اندك اطلاعات، این عمل به خودی خود و بدون برنامه صورت می گرفت؛ اما در طی زمان، با پیشرفت تمدن و تكنولوژی در سطوح گوناگون، به دلیل روند رو به افزایش و كثرت اطلاعات، جوامع بشری مجبور به تدوین برنامه هایی برای سازماندهی اطلاعات شدند. سرعت رشد تمدن در جوامع گوناگون، بر روند سازماندهی اطلاعات تاثیر گذشت -به طوری كه كشورهایی كه پیشرفت صنعتی و تكنولوژیكی بیشتری داشتند، از سیستمهای سازماندهی و اطلاع رسانی قوی‌تری برخوردار شدند.امروز كه كشورها به دو گروه توسعه یافته، و توسعه نیافته یا در حال توسعه تقسیم شده اند، نهادهای اطلاع رسانی نیز در این كشورها وضعیتی مشابه پیدا كرده اند. نهادهای اطلاع رسانی در كشورهای توسعه نیافته، عموماً به دست كشورهای توسعه یافته نگاه می كنند. در آن شرایط اگر مصرف كننده و خریدار اطلاعات آنها نباشند-كه هستند-حداقل دنباله‌رو آنها بوده و از الگوی آنها پیروی می كنند. از طرفی، تولید اطلاعات در این كشورها بسیار ضعیف است و از طرف دیگر، هر اقدامی را كه آغاز می كنند، متوجه می‌شوند كه كشورهای پیشرفته با امكانات تجهیزات و دانش بالاتر، آن را به انجام رسانده‌اند. آنقدر كه اطلاعات ملی خود را یا فراموش كرده اند و یا اصلاً چیزی به عنوان اطلاعات ملی برای خود قایل نیستند. در طی دوره‌ای كه اطلاعات را به صورت خام یا پرورده از كشورهای پیشرفته دریافت كرده اند، از آن به مثابه یكی ابزار یكی بار مصرف استفاده نموده اند. چه بسیار از كشورهای توسعه نیافته-از جمله كشور خود ما-وجود دارند كه، از یك عنوان كتاب یا نشریه یا سند علمی، بیش از ۵۰ نسخه می خرند و اگر سال بعد، نفر پنجاه و یكم به آن احتیاج داشت، مجدداً آن را به عنوان Back issue می‌خرند.در عصر كنونی، توزیع اطلاعات در كشورهای پیشرفته، خصوصاً برای كشورهای مصرف كننده آن ویژگی خاصی دارد. امروزه دیگر اطلاعات، به صورت قدیم و صرفاً به صورت مكتوب منتشر نمی شود: در حال حاضر، اطلاعات را یك بار به صورت خام از طریق كتب و نشریات و یك بار هم به صورت پرورده از طریق نمایه نامه‌ها و چكیده نامه‌ها و... می فروشند. روز دیگر برای اینكه اطلاعات، فضای كمتری از كویر كشورهای عقب مانده را بگیرد، آن را روی میكروفرمها و دست آخر، همه اطلاعات را با استفاده از تكنولوژی های جدید اطلاع رسانی به عنوان اینكه شما فرصت پیگیری مطالب در كتابها، مجلات و جای دادن در قفسه ها را ندارید، آنها اطلاعات را روی حافظه ها از طریق Online، دیسك نوری و... می فروشند.بحث بر سر اینكه فروشندگان اطلاعات، با كشورهای مصرف كننده در جهان سوم چه كرده اند و چه می كنند، مقوله ای است كه به تحقیق جداگانه‌ای نیاز دارد. آنچه در این مقاله مورد بحث قرار می گیرد، وضعیت اطلاع رسانی در ایران به عنوان یكی از مصرف‌كنندگان اطلاعات كشورهای پیشرفته و شیوه برخورد با تكنولوژی های جدید است. اطلاع رسانی در كشور ما به صورت مدون قدمت چندانی ندارد؛ بلكه بر بستر فعالیتهای كتابداری استوار است. كسب دانش در رشته كتابداری در دانشگاههای كشور، همانند سایر رشته ها، منوط به جزوه‌های درسی آنهم در چند سال دوره تحصیل است. در جامعه ما، مطالعه خارج از محیط دانشگاه، به چند دلیل عمده از جمله: مشكلات اقتصادی، چندكاره بودن متخصصان و عدم آشنایی به یك زبان بین‌المللی، چندان باب نیست.یكی از مسوءولان رده بالای وزارت فرهنگ كتابداران و اطلاع رسانان ایران را بی‌حال و غیرخلاق می خواند. اما هرگز مقایسه‌ای میان وضعیت تحقیقات و نوآوریهای انجام شده و در دست انجام كشور و سیستم آموزشی آن، با وضعیت كتابداری و اطلاع رسانی انجام نداده است.

منابع و مآخذ:

۱- عبدالحسین آذرنگ، اطلاعات و ارتباطات (تهران:سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۰)، ص ۱۱۰.

۲- همان: ص ۱۱۰.

۳ - برنامه پنج ساله اول جمهوری اسلامی ایران: بخش تحقیقات

۴- سعید اكبری نژاد "بررسی استفاده از سیستم كواستل در ایران" با تاكید بر سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران (پایان نامه دوره كاشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشكده علوم تربیت، ۱۳۶۹) ص ۵۶.

۵ - امان الله قنبری پور" بررسی سیستمهای سخت افزاری و نرم افزاری موجود در كتابخانه های تهران،" (پایان نامه دوره كارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشكده علوم تربیتی، ۱۳۷۰) ص ۷۷-۵۲.

۶- پیشین. ص ۴۴-۴۱.

*-متن سخنرانی ایراد شده در نخستین "سمینار بررسی نقش اطلاع رسانی در تحقیق و توسعه"

نوشته: امان الله قنبری پور

---