موسیقی درمانی, روشی برای بهبود کیفیت زندگی کودکان

موسیقی درمانی می تواند یک روش محرک و مناسب و آموزشی مفرح برای دستیابی به موفقیت به حساب آید به علاوه کیفیت زندگی کودک و خانواده اش را بالا می برد

موسیقی‌درمانی چیست؟

موسیقی‌درمانی یک روش مشابه کاردرمانی و فیزیوتراپی است. در این روش با استفاده از موسیقی؛ به هدایت عملکرد جسمانی، روانی، شناختی، رفتاری و اجتماعی بیمار می‌پردازند. از آنجائی که موسیقی‌درمانی مؤثر و بی‌خطر است، در اغلب موارد بسیار ثمربخش است.

موسیقی‌درمانی در کودکان به این صورت است که کودک طی یک سری درمان‌های برنامه‌ریزی شده، موسیقی را تجربه می‌کند. در این روش در جهت تغییرات دلخواه در رفتار کودک، افزایش قدرت ارتباط او، توانائی‌های عاطفی ـ اجتماعی، حسی ـ حرکتی و شناختی او پیش می‌رود. موسیقی‌درمانی موجب بهبود کیفیت زندگی می‌شود. این روش درمان بر بهبود رابطه کودک و درمانگر، کودک و سایر کودکان، کودک و خانواده بسیار مؤثر است. همچنین کودک با یک هنر جدید آشنا می‌شود. رابطه بین کودک و ابزار موسیقی به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شده است تا محیطی خلاق، مناسب و سرشار از موفقیت برای رشد کودک به‌وجود آید.

چگونه موسیقی‌درمانی به کمک کودکان می‌آید؟

- موسیقی تمام احساسات کودک را تحریک می‌کند و باعث پیشرفت کودک در بسیاری از زمینه‌ها می‌شود و مهارت‌هایش را افزایش می‌دهد.

- کیفیت موسیقی و خلق آن برای کودک لذت‌بخش خواهد بود. روش موسیقی‌درمانی برای کودکان به‌صورت یک بازی است که حس موسیقی‌شناسی را در آنها تقویت می‌کند.

- موسیقی یک عامل محرک قوی است که آثار آرام‌بخش زیادی دارد.

- موسیقی‌های جالب، کودکان را سرگرم می‌کند و احساس خوبی را در کودکان به‌وجود می‌آورد.

- موسیقی‌درمانی به آنان کمک می‌کند تا با درد و استرس بهتر مقابله کرده و با شرایط بحرانی بهتر کنار آیند.

- موسیقی کودک را اجتماعی کرده، به او کمک می‌کند تا احساسات خود را بهتر بیان کند و در ارتباطات موفق‌تر باشد و پیشرفت بیشتری کند. به‌دلیل اینکه موسیقی بر فعالیت هر دو نیم‌کره مغز تأثیر دارد، در شناخت کودک نسبت به محیط مؤثر بوده و یک نوع درمان در مهارت‌های گفتاری به حساب می‌آید. تحقیقات انجام شده یک متخصص از انجمن موسیقی‌درمانی یکی از شاگردانش (تحت تعلیم و درمان) را مورد بررسی دقیق‌تر قرار داد. این دختر ۶ ساله دچار عقب‌افتادگی بود که قسمت عمده آن به مشکلات تلفظی مربوط می‌شد تا مشکلات فکری. او در سن ۳ سالگی تحت موسیقی‌درمانی قرار گرفت. پیشرفت‌های او قابل توجه بود. او استعداد عجیبی در نواختن موسیقی داشت. می‌توانست پیانو را که از طریق شنوائی یاد گرفته بود بنوازد در صورتی که دستانش فقط ۴ انگشت داشت. با اینکه به خوبی تکلم نمی‌کرد، می‌توانست آوازهای موزون بخواند. سه سال آخر درمان پیشرفت او بسیار زیاد بود. جلسات موسیقی‌درمانی در هفته از ۴۵ دقیقه به ۶۰ دقیقه افزایش پیدا کرد. میزان تمرکز (توجه) کودک افزایش پیدا کرده و درجه عزت‌نفس و توانائی جهت‌یابی وی رو به بهبود رفت. در حال حاضر او در کمال عزت‌نفس یک یا دو کلمه جمله کوتاه می‌گوید و پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در توانائی‌ها اجتماعی دارد. علاوه بر خواندن و نواختن پیانو او اکنون می‌تواند با سایر آلات‌موسیقی دیگر کار کند. اما همچنین می‌تواند ملودی بنوازد و درمانگر وی، با او همنوازی می‌کند معلم پیش‌دبستانی او از وی می‌خواست تا در کلاس برای سایر همکلاسی‌هایش قطعاتی اجراء کند و به این وسیه، توانائی موسیقائی او، او را به گروه نوازندگان کلاسش راه داد.

وظیفه مختصص موسیقی‌درمانی چیست؟

متخصصین موسیقی ـ درمانی باید در خواندن، گوش دادن، ابعاد حرکتی، بازی و خلاقیت، برجسته باشند تا بتوانند به‌عنوان یک چهره حرفه‌ای در این فن مطرح شوند. درمانگران در زمینه‌های خودآگاهی، اعتماد به‌نفس، آمادگی ذهنی، قدرت انطباق و رفتار اجتماعی کودک کار می‌کنند و روش‌های غلبه بر مشکلات را به کودکان می‌آموزند. متخصصین موسیقی‌درمانی به‌صورت گروهی و تیمی متشکل از: پزشکان، روانشناسان کودک، روان‌درمانگرها، فیزیوتراپیست‌ها، کار درمانگرها، متخصصین گفتاردرمانی و مربیان حرکت‌های موزون، با یکدیگر همکاری می‌کنند. متخصصین موسیقی‌درمانی باید به خانواده و اطرافیان کودک نیز اطلاع‌رسانی کنند و در روند درمان کودک از خانواده‌ها کمک بطلبند. آنها رفتار طفل را مشاهده می‌کنند، قدرت ارتباط برقرار کردن، توانائی تحصیلی، قدرت حرکت و رفتارهای اجتماعی او را ارزیابی می‌کنند. بعد از تعیین اهداف به‌صورت واقع‌بینانه و براساس خط‌ مشی‌های درمانی، برنامه‌های موسیقی‌درمانی را به‌طور مدون طراحی و اجراء می‌کنند. این برنامه‌ها و تاکتیک‌ها برای هر کودک به‌صورت انحصاری تهیه و اجراء می‌گردد. درمانگرها عکس‌العمل‌ها را ثبت می‌کنند، پیشرفت‌ها را به‌طور دائم ارزیابی می‌کنند و اغلب در رابطه با راه‌های استفاده از موسیقی‌درمانی در سایر ابعاد زندگی کودک نیز به اعضاء خانواده توصیه‌هائی می‌کنند.

یک موسیقی‌درمانگر تا کجا می‌تواند اثربخش باشد؟

موسیقی‌‌درمانی را می‌توان در برنامه‌های آموزش فردی به‌عنوان یک سرویس جانبی در نظر گرفت. برای کودکان زیر سه سال نیز این درمان به‌عنوان بخشی از برنامه‌های آموزش فردی به حساب می‌آید. متخصصین موسیقی‌درمانی باید بتوانند نیاز کودک خردسال را و نیز نیازهای سایر اعضاء خانواده را نظر بگیرند.

آنها طراحی برنامه‌های فردی، پایش رشد و ارزیابی وضعیت درمانی را به‌عهده دارند و فاصله آنها را تا اهداف اصلی درمان تهیه و تنظیم می‌کنند. متخصصینی که با کودکان خردسال کار می‌کنند باید به موسیقی و سایر مباحث مربوط به رشد کودک، نیازهای اختصاصی او روش کار متناسب با دوران رشد مسلط باشند متخصصین رشد موسیقی‌درمانی با استفاده از وسایل موسیقی و اصوات کار می‌کند. این نوع درمانگرها اغلب افرادی پرانرژی، خلاق و مثبت هستند. آنها توانائی ارتباطی، نوشتاری و گفتاری بالائی دارند و به خوبی با سایر اعضاء خانواده کودک و دیگر متخصصین تیم درمانی ارتباط برقرار می‌کنند.

متخصصین موسیقی‌درمانی کودکان چه شرایطی دارند؟

متخصصین موسیقی‌درمانی، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هستند که در یکی از ۷۰ برنامه مربوط به موسیقی و درمان با آن دوره کارشناسی را پشت سر نهاده‌اند. آنها باید در دوره‌های موسیقی‌درمانی، روانشناسی، موسیقی، علوم اجتماعی و رفتاری، مطالعات و سابقه کاری تأئید شده داشته باشند. در ضمن از کاربرد علمی موسیقی‌درمانی و تکینیک‌های لازم اطلاع کافی داشته باشند. این درمان‌گران برنامه‌های درمانی را تهیه می‌کنند و تغییرات بالینی را مورد ارزیابی قرار می‌دهند.

متخصصین موسیقی‌درمانی کودکان کجا مشغول به‌کار هستند؟

● مراکز درمانی

● مراکز پیش‌دبستانی و دبستان‌ها

● بیمارستان‌ها

● آسایشگاه‌ها

● مراکز خدمات و تحقیقاتی (مانند انجمن و کلینیک موسیقی‌درمانی)

● مراکز خدمات‌درمانی در منازل

● مراکز علمی

چگونه متخصصین موسیقی‌درمانی به خانواده کودک کمک می‌کند؟

روش موسیقی‌درمانی را می‌توان به‌صورت یک برنامه سرگرم‌کننده و لذت‌بخش برای خانواده کودک تنظیم کرد. والدین باید یاد گیرند تا از موسیقی در بازی استافده کنند و در حین بازی تجربیات آموزنده‌ای به او بدهند. موسیقی‌درمانی راهی برای تأمل بیشتر و او به والدین این امکان را می‌دهد تا پیشرفت کودکشان را با چشمان خود ببینند.

چه تحقیقات و منابعی برای اثبات و پشتیبانی از موسیقی‌درمانی در کودکان وجود دارد؟

علاوه بر مجله‌های موسیقی‌درمانی و چشم‌اندازهای موسیقی‌درمانی و دیگر منابع و انجمن موسیقی‌درمانی آمریکا، تحقیقات زیادی در باب موسیقی‌درمانی و آثار مفید آن روی کودکان انجام شده است. از این گذشته انجمن موسیقی‌درمانی آمریکا تحیقات جالبی در مورد نوزادان نیز انجام داده است.

چرا موسیقی‌درمانی؟

موسیقی‌درمانی می‌تواند یک روش محرک و مناسب و آموزشی مفرح برای دستیابی به موفقیت به حساب آید. به‌علاوه کیفیت زندگی کودک و خانواده‌اش را بالا می‌برد. کودک خیلی زود با موسیقی ارتباط برقرار می‌کند و به‌عنوان یک زبان جهانی هر کس از هر فرهنگی قادر به درک و لمس آن خواهد بود. موسیقی در جامعه کنونی یک عامل اصلی در پر کردن اوقات فراغت محسوب می‌شود. البته باید توجه داشت که کودکی که زیر نظر درمان‌های موسیقائی قرار می‌گیرد لزوماً نباید قادر به نواختن آلت‌موسیقی باشد. شاید اجراء یک قطعه عامل درخشش یک کودک شود؛ اما هدف اصلی موسیقی‌درمانی نیست. مردم، به‌ویژه کودکان از موسیقی لذت می‌برند. یک مدرسه دولتی اظهار می‌دارد که:

ایجاد جلسات موسیقی‌درمانی در مراکز پیش‌دبستانی به کودکان این امکان را می‌دهد تا با دیگران دوست شوند و از آنها چیزهای تازه‌ای یاد بگیرند آنها مهارت‌های اجتماعی را خوب کسب می‌کنند. من از صمیم قلب این روش را توصیه می‌کنم و عقیده دارم تمامی کودکان باید از فواید این روش سود ببرند.

یک متخصص کاردرمانی می‌نویسد: بنده علاقه وافری به موسیقی‌درمانی دارم و وجود یک متخصص این رشته در تیم‌های درمانی را لازم می‌دانم. همکاری با متخصص موسیقی‌درمانی موجب می‌شود که روزانه شاهد پیشرفت بیشتر بیمار خود باشیم.

پدر یک کودک ۵ ساله که از کاهش توجه و بیش فعالی رنج می‌برد، می‌گوید: موسیقی‌درمانی میزان تمرکز و توجه پسر مرا بسیار افزایش داد. وقتی او در جلسات درمان شرکت می‌کرد، با دقت بیشتری به اجسام نگاه می‌کرد. طرز صحبت کردن او تغییر کرد و جالب اینکه او به موسیقی علاقه‌مند شده است

(این کودک یک سال و نیم تحت موسیقی‌درمانی قرار گرفت).

مادر یک کودک شش و نیم ساله که از سندرم داون یا منگولیسم رنج می‌برد، اظهار می‌دارد: به کمک موسیقی‌درمانی پسر من آموخت تا صحبت کند. مهارت گوش دادن در او افزایش پیدا کرد. او رنگ‌ها، اسامی حیوانات، اعضاء بدن و لباس‌ها را یاد گرفت (این کودک ۲ سال در پیش‌دبستانی به‌صورت گروهی و ۱ سال در مهدکودک به‌صورت انفرادی تحت‌درمان قرار داشت).

مادر دوقلوئی شش ساله، که یکی از سندرم تورت رنج می‌برد و دیگری دچار اختلالات رشدی بود، می‌گوید: یکی از پسرها حساسیت‌های زیادی به صدا نشان می‌داد اما هر دو بر اثر موسیقی‌درمانی اجتماعی‌تر شدند. در طی جلسات درمان من تصور می‌کردم آنها در عالم دیگری هستند و جلسات هیچ اثری برای آنها ندارد. لیکن هنگام برگشت به منزل تمام مدت در ماشین با یکدیگر صحبت می‌کردند (این دوقلوها در یک گروه کوچک به مدت ۲ سال تحت درمان بودند).

مادر یک کودک ۸ ساله مبتلا به سندرم اپرت و رفتار کمبود توجه، می‌نویسد: موسیقی‌درمانی به دختر من کمک کرد تا قدرت تکلم پیدا کند، از هر یک از دست‌هایش به تنهائی استفاده کند و نیز علاقه به موسیقی او افزایش و قدرت تمرکز بیشتری پیدا کند (این کودک به مدت یک سال و نیم در پیش‌دبستانی و ۴ سال به شکل فردی تحت درمان بود).

والدین یک کودک مبتلا به سرطان می‌گویند: موسیقی‌درمانی نه تنها آثاردرمانی زیادی برای کودک ما دارد، بلکه به خانواده‌ها نیز کمک می‌کند. کودکمان در جلسات درمان، از مسائلی که کمک می‌کند تا دردش را فراموش کند، استقبال می‌کند و ما از اینکه با او همکاری می‌کنیم تا لبخند را بر لبانش ببینیم راضی هستیم.

منبع: انجمن موسیقی‌درمانی آمریکا

WWW. AMTA .COM

برگردان: نوشین غبرائی