مزیت منحصربه فرد صنایع پتروشیمی ایران

در آغاز دومین سده زندگی صنعت نفت, جمهوری اسلامی ایران با داشتن دومین ذخایر بزرگ گاز جهان به یکی از بازیگران اصلی تامین انرژی تبدیل شده است

در آغاز دومین سده زندگی صنعت نفت، جمهوری اسلامی ایران با داشتن دومین ذخایر بزرگ گاز جهان به یکی از بازیگران اصلی تامین انرژی تبدیل شده است. با تغییر جغرافیایی عرضه و تقاضای نفت و به انتها رسیدن ذخایر و شمار تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک طی دو دهه آینده، نزدیک به ۷۰ درصد نفت دنیا از کشورهای نفت خیز خاورمیانه و حوزه خزر تامین خواهد شد. این حقیقت نقش کشورمان را در امنیت آینده انرژی دنیا برجسته تر می سازد. باید دانست امنیت جهانی انرژی مسیری دوسویه و مستلزم همکاری بین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان است. امنیت انرژی مبتنی بر امنیت دسترسی به فناوری های بهبود ضریب بازیافت و افزایش ظرفیت تولید است. اگر دارندگان فناوری های نوین که عمدتاً از مصرف کنندگان اصلی انرژی هستند، مسوولیت خود را در زمینه انتقال فناوری ایفا نکنند، جهان با از دست رفتن این منابع روبه رو خواهد شد.

نفت ثروتی زیرزمینی است و باید با اتکاء به علم، تخصص، زیربنا سازی و سرمایه گذاری آن را به دارایی روزمینی با ارزش افزوده بیشتر تبدیل کرد. صنعت پتروشیمی کلید تولید ارزش افزوده بیشتر و صنعتی راهبردی و برخوردار از نقشی تعیین کننده در توسعه علمی، فنی و اقتصادی کشور است. در واقع پتانسیل تبدیل شدن به موتور محرکه توسعه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران را دارد.

صنعت پتروشیمی ایران که با احداث کارخانه کود شیمیایی مرودشت در سال ۱۳۴۳ آغاز شد و یک سال پس از آن شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای مدیریت این صنعت عظیم شکل گرفت، امروزه و در آستانه ۴۴ سالگی دارای پتانسیل عظیمی برای توسعه است.

در این مرحله در فاصله سال های ۱۳۸۳ تا پایان ۱۳۸۶، درصد سهم صادرات پتروشیمی در صادرات غیرنفتی از ۲۵ به ۳۵ درصد رسیده است، درصد سهم صادرات پتروشیمی در صادرات بخش صنعت از ۳۵ درصد به ۴۶ درصد بالغ شد و سهم پتروشیمی در تولید ناخالص داخلی GDP به قیمت ثابت سال ۱۳۸۱، از ۳/۱ به ۶/۱ درصد رسیده است.

ایران در صنایع پتروشیمی وضعیتی منحصربه فرد دارد چون هیچ کشوری در دنیا تمام امتیازات، امکانات اصلی، مزیت های نسبی و پارامترهای توسعه صنایع پتروشیمی را باهم ندارد، از جمله وجود ذخایر عظیم گاز طبیعی به عنوان خوراک مجتمع های تولیدی پتروشیمی، وجود نیروی کار ماهر فراوان و ارزان با موقعیت بی بدیل جغرافیایی، ژئو اکونومیک و ژئوپولتیک، دسترسی به بازارهای جهانی به شیوه های متعدد و امکان ترانزیت تولیدات بین دو سوی عالم. در صورت دسترسی گسترده تر به دانش فنی، فرآیندهای نوین تولید و عرضه محصولات جدید، اعتبار و اقتدار بیشتری در جهان پیدا خواهد کرد.

سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی ایران واجد مزیت های رقابتی و جذابیت های غیرقابل انکار مثل ذخایر گازی به میزان ۲۷ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی است که نزدیک به نیمی از آن در میدان گازی مشترک پارس جنوبی قرار دارد. در سند چشم انداز ۱۴۰۴ میزان ۲۰ درصد از گاز تولیدی کشور برای صنایع پتروشیمی در نظر گرفته شده در حالی که سهم آن در حال حاضر ۶/۷درصد گاز تولیدی کشور است.

مقرر است ایران در افق ۱۴۰۴ به کشور اول منطقه آسیای جنوب غربی، قفقاز و خاورمیانه در ابعاد علمی، اقتصادی و فنی و در تعامل سازنده با جهان تبدیل شود. یک هدف اصلی این سند آن است که ایران به لحاظ ارزش نخستین تولیدکننده مواد و کالای پترو شیمیایی در منطقه باشد و ارزش تولید صنایع پتروشیمی با مشتقات گاز به ۲۰ میلیارد دلار در سال برسد. این در حالی است کـــــه در سال ۱۳۸۳ ارزش کل فروش به ۲۷۰۰۰، در سال ۱۳۸۴ به ۳۷۰۰۰، در سال ۱۳۸۵ به ۵۶۴۰۰ و در سال ۱۳۸۶ به ۸۰۰۰۰ میلیارد ریال رسید. ارزش صادرات در ۱۳۸۳ برابر ۷/۱، در سال ۱۳۸۴ برابر ۳/۲، در سال ۱۳۸۵ برابر ۳/۳ و در سال ۱۳۸۶ برابر ۵/۵ میلیارد دلار یعنی ۲۳۵ درصد رشد نسبت به ۱۳۸۳ رسیده است.

درصد سهم ایران از ظرفیت تولید محصولات پایه پتروشیمی در خاورمیانه در سال ۱۳۸۳ نزدیک ۱۱/۹ درصد بود. در سال ۱۳۸۴ این رقم به ۹۴/۱۶ درصد، در سال ۸۵ به ۳/۲۰ درصد و بالاخره در سال ۱۳۸۶ به ۹۷/۲۴ درصد رسید. به سخن دیگر درصد رشد سال ۱۳۸۶ نسبت به سال ۱۳۸۳ حدود ۱۷۴ درصد بود و در این مقطع ۷درصد تولیدات به اروپا، ۲۵ درصد به خاورمیانه، ۴۰درصد به خاور دور و ۹ درصد به چین و ۱۰ درصد به هند صادر شد. در این فاصله سهم ایران از تولیدات محصولات پایه در جهان در سال ۱۳۸۳ به ۴۲/۰ درصد، در سال ۱۳۸۴ به ۰۷/۱درصد، در سال ۱۳۸۵ به ۵۲/۱ درصد و بالاخره در سال ۱۳۸۶ به ۹۳/۱ درصد رسید.

در افق چشم انداز ۲۰ ساله سهم پتروشیمی در منطقه باید به ۳۴ درصد - مقام اول منطقه - و سهم آن در بازار جهانی به ۱/۶ درصد برسد.

برای رسیدن به این اهداف تا افق چشم انداز باید ۵۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری صورت گیرد.

در پایان سال ۱۳۹۴ پایان برنامه پنجم توسعه ظرفیت تولید باید به ۷۰ میلیون تن در سال برسد. این ظرفیت در سال ۱۳۸۳ برابر ۱/۱۵، در سال ۱۳۸۴ برابر

۸/۱۵، در سال ۱۳۸۵ برابر ۱۸ و بالاخره در سال ۱۳۸۶ به ۲۳ میلیون تن رسید.

پیش بینی اوپک این است که رشد مصرف نفت حدود ۳/۱ تا ۴/۱درصد در سال است. در صورتی که رشد مصرف محصولات پتروشیمی حدود پنج درصد در سال است و این ارقام بیانگر بازار و پتانسیل بالقوه و بالفعل صنعت است.

با توجه به حجم تولید ۲/۱ میلیارد تن به ارزش حدود ۸۸۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۷ محصولات پتروشیمی در جهان و سهم آن از این میزان تولید و ارزش ضرورت توجه خاصی به این مجموعه را می طلبد.

در حالی که امریکا در سایه تحریم دو شاخص کلیدی توسعه را هدف گرفته است (تکنولوژی - سرمایه)، لازم است دولت - مجلس از محل صندوق ذخیره ارزی نیازهای توسعه را در قالب وام تامین کند. آنچه در سال های گذشته صورت گرفته تامین منابع مالی از خارج و پرداخت از محل تولیدات است. باید گفت که جدای از مسائل سیاسی مهم ترین عامل و فشار تحریم ها روی صنعت نفت است و در این شرایط است که کلیه مدیران ارشد نظام باید به کمک صنعت بیایند و فضایی را فراهم کنند که مدیران این صنعت به دور از هرگونه هراس و وسواس بیش از حد و اندازه تصمیم گیری شجاعانه داشته باشد. پس بیاییم فضای غبارآلود فعلی را اصلاح کنیم، به مدیران مان اعتماد کنیم، شرایط را فراهم کنیم و از آنان مسوولیت بخواهیم. اگر این کار صورت گرفت قطعاً رسیدن به اهداف سند چشم انداز شدنی است والا باید به آیندگان پاسخگو باشیم.

دکتر منصور معظمیہ

* مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری و معاون سابق وزیر نفت