اهل عالم همه کشاورزند هر چه کارند همان بدروند

نگاهی به فیلم باغ قرمز

باغ قرمز آخرین ساخته به نمایش درآمده امیر سمواتی ازآن دسته فیلمهایی به شمار می رود که به خاطر محتوای عمیق و نگاه ظریف سازندگان به مسائل اجتماعی اثر قابل اعتنایی به شمار می رود ،رسم امروز سینمای ایران این است که بررسی کوچکترین ناهنجاری اجتماعی با سیه نگری

وسیاه نمایی همراه است ، اما باغ قرمز فیلمی متفاوت به شمار می رود و ضمن پندآموز بودنش به ورطه سیاه نمایی نمی افتد و لحن فیلم در بازگشایی و بررسی ناهنجاریهای ،کاملا شرافتمندانه است .نکته جالب اینجاست که ساختار فیلمنامه باغ قرمز از خود اثر قابل اعتناتر است، درک این ظرافت در قیاس میان بافت محتوایی و فرمی آشکار می شود ودر نخستین جلسه تماشای فیلم می توان ظرافت های لحاظ شده در نوع چیدمان قصه را کاملا درک نمود . نکته حائزاهمیت نیز این است باغ قرمز فیلمنامه بدیع و متفاوتی دارد اما تدوین فیلم به چیدمان روایت ها و نوع قصه پردازی در اغلب موارد صدمه فراوانی وارد ساخته است .

غیر خطی بودن روایت های موازی تقریبا بعد از اکران فیلم پالپ فیکشن و کمی بعدتر از آن فیلم ممنتو ( حافظه - کریس نولان ) به یک مد سینمایی بدل شد و اغلب شبه روشنفکران وطنی برای گریز از سینمای قصه گو از این متد استفاده

می نمایند ،چند وقتی نیز این قالب در نوع روایت پردازی تقریبا به یک موج غیر قابل کنترل در نمونه های وطنی شده بود و در دوره ای خاص بسیاری از فیلم ها با این متد ساخته شدند که موفق ترین نمونه آن فیلم صداها با فیلمنامه ای از سعید عقیقی است . اما فیلمنامه باغ قرمز ضمن غیر خطی بودن و تفاوت های آشکارش ساختاری کاملاً قصه گو دارد .

باغ قرمز آخرین ساخته امیر سمواتی با تمامی نقاط قوت و ضعفش فیلمی اجتماعی با تمی کاملا دینی است و ساده سازی مفاهیم دینی برای مخاطب عام سبب شده در قالب درام ، درک عمیقی از زشتی گناه و تاثیر آن را در زندگی دنیوی به تماشاگر تفهیم شود . چندین گزاره حائز اهمیت با نتیجه گیری خاص در درام فیلم موجود است که می توان آن را از جنبه های مختلف روان شناختی ،جامعه سازی ،و مذهبی بررسی نمود . از این حیث باغ قرمز دارای ویژگیهای موثری در جلب تماشاگر است و البته برا ی کارگردان بسیار روشن است که برای ساختن چنین اثری که مفاهیم در لایه های عمیق تری پنهان شوند، ظرافت های دراماتیک قربانی شعار دادن و پندآموزی نشده است و با ترکیب فوق العاده ای در لحظاتی از فیلم پنهان شده اند و تماشاگر از ابتدا غرق در جریان کلی فیلم و رویدادهای آن می شود .

آنچه امروزبه عنوان جنگ نرم از آن یاد می شود پیش قراولی با نام مدیا دارد.در این میان فارسی وان به عنوان مدیایی منحوس بسیاری از تلقی های غربی و سبک زندگی آمریکایی را ترویج می نماید . در اغلب سریال های فارسی وان عشق های لیبرالی - حرام و ممنوعه - که در فرهنگ ما مذموم وبرشمرده می شود ،مولفه اصلی اغلب سریال های این شبکه به شمار می رود . این رویه نیز در سینمای ما به تدریج در حال تکثیر است و هم اکنون نمونه های فراوان در سین ما به ستایش عشق های لیبرالی می پردازد خصوصا فیلمی که هم اکنون در حال اکران است .آنچه سبب می شود از منظر نگارنده فیلم باغ قرمز اثری در خور توجه باشد این است که امیر سمواتی عشق های ممنوعه و حرام را زشت و پلشت تصویر می کند .ضمن اینکه باغ قرمز مدل چنین روابطی را زیر سؤال می برد و نشان می دهد که چنین روابطی اساس جامعه سازی را تخدیر می نماید ، مفهومی که اغلب سریال های فارسی وان بدان دچارند و فارسی وان به عنوان یک شبکه تلویزیونی تلاش می نماید زشتی چنین روابطی را در قالب سبک زندگی آمریکایی پنهان نماید و بدان و جاهت بخشد .

باغ قرمز ضمن مذموم برشمردن مفهوم عشق های لیبرالی از جنبه های مختلف به آسیب شناسی و ناهنجاریهای متعدد در لایه های مختلف اجتماعی می پردازد و از پرداختن به یک طبقه مشخص اجتماعی پرهیز می نماید .

ازویژگی مهم این فیلم می توان به گستردگی درام با جزئیات روایی ، حدود آسیب ها و دامنه آن در مدل زندگی شهری اشاره داشت .نکته جالب دیگر درام باغ قرمز این است که از عنصر فلسفی اثر پروانه ای به عنوان مولفه اصلی درام خود استفاده نموده است و تناسب عناصر درام با این مولفه فلسفی سبب می شود با اثر چند پاره ای مواجه نباشیم .نویسنده فیلمنامه ضمن بهره گیری از عنصر اثر پروانه ای از تعبیری قرآنی که در فرهنگ عامه از آن با عنوان

« دنیا دار مکافات» یاد می شود مبتنی بر آیه۳۸ سوره مدثر کل نفس بما کسبت رهینه(هر نفسی در گرو آن چیزی است که انجام داده است) در درام اثر جاری ساخته است .

در فیلم باغ قرمز همه کاراکترها به نسبت انجام گناه به عقوبتی دنیوی گرفتار می شوند . این مفاهیم و تلقی دینی به خوبی در فیلم جاری است و چیدمان درام به صورتی است که کاملاً تأثیر گذار است .

یکی از نکات جالبی که در مورد روایت موازی داوود و مهناز وجود دارد این است که به روایت زوج فیلم قاتلین بالفطره (الیور استون )- میکی و مالوری - شباهت فراوانی دارد، اما این شباهت در نوع ساختار جامعه شهری امروز و فرهنگ جاری در هر دو فیلم نیست بلکه غرض از این مثال انطباق دراماتیک است و سازندگان اعم از فیلمنامه نویس و کارگردان از برداشت های مستقیم با تلقی هالیوودی خودداری نموده اند .

اگر فیلمی را تماشا کنید و نتوانید قصه اش را سر راست به روی کاغذ بیاورید عملا با فیلمنامه خوبی مواجه بوده اید . باغ قرمز از آن دست فیلمهایی است که بعد از تماشایش نمی توانید برا ی مخاطب دیگری قصه اش را به صورت خطی تعریف نمایید . این مسئله نخستین حسن فیلمنامه باغ قرمز به شمار می رود که تمامی قصه ها درپیوند با یکدیگر ترکیب روایی غیر متعارفی بوجود می آورند .

از این رو فیلم نامه باغ قرمز و روایت غیر متعارفش در نوع قصه گویی بسیار مورد توجه است . اگر ضعف هایی دیگری در فیلم وجود داشته باشد به نوع تدوین و دکوپاژ سمواتی باز می گردد که عملا شیوه تدوین آسیب زیادی به اصل و بدنه فیلم وارد ساخته است .

روایت نخست باغ قرمز به دکتر «امیر ساسان زرین» باز می گردد.روایت از آنجا آغاز می شود که امیر ساسان زرین دکتر زنان و زایمان است و زایمان سختی را برای آسیه پیش بینی نموده است . زمان فارغ شدن وی فرا می رسد و همسرش - پیمان -با اضطراب و نگرانی وی را به بیمارستان می رساند اما متوجه می شود زرین از کشور خارج شده و در آخرین لحظه و به رقم اعتراض پیمان

-همسر آسیه- ،دکتر مقامی مسئولیت زایمان را در آخرین لحظات بر عهده می گیرد، آسیه از دنیا می رود و عملا پیمان از دکتر همسرش - زرین -عمیقاً کینه بر دل دارد . اما دکترزرین بدون درک مسئولیت خویش و با بی مبالاتی تمام کشور را ترک کرده است و تقریبا نخستین گناه را مرتکب می شود .

روایت دوم مربوط به مهناز و داوود می شود که با یکدیگر ازدواج کرده اند . مهناز سابق بر این همسر فرد دیگری بوده که به علت کلاهبرداری متواری شده است و بعد از جدایی از همسرش به عقد داوود در می آید اما فکر زندگی گذشته رهایش نمی کند . داوود یک بی خانمان است . مهناز و داوود برای معاش روزانه دست به سرقت می زنند و عملا گناه دیگری را تجربه می کنند .

از طرف دیگر امیر ساسان زرین - دکتر مد نظر -با دختر جوانی به نام المیرا ازدواج کرده است که سابق بر این قرار بوده با پسرش عمویش ازدواج کند،المیرا با پسر عمویش بهزاد به بهانه های مختلف دیدار می کند. منطبق با آموزه های اسلامی از حدود خارج شدن حتی اظهار تمایل به عشق های حرام منجر به سقوط زندگی دنیوی خواهد شد . المیرا همسر زرین نیز از عقوبت گناهش بی نصیب نمی ماند . یکی از روزهایی که اقدام به دیدن پسر عمویش در یک مرکز خرید می نماید ، بهارک دختر زرین ، المیرا نامادریش را رها می کند و سوار خوردوی بدون سرنشین بهزاد می شود در همین لحظه مهناز و داوود اقدام به سرقت خودوری مذکور می نمایند و برای اینکه بهارک را خاموش کنند مهناز دستش را جلوی دهان بهارک قرار می دهد غافل از اینکه دخترک به آسم مبتلا است و همین اتفاق منجر به مرگ بهارک می شود و در این هزار توی گناه مهناز مسبب قتل بهارک می شود، اما گناه قتل ، پایانی سیاه تر را برای مهناز رقم می زند . وی به همراه داوود با خودروی سنگینی تصادف می کنند و این اتفاق موجبات مرگ مهناز -عامل محرک داوود در انجام خطاهای متعدد- را فرآهم می آورد . دکتر نیز از طرفی این تصور را داردکه دخترش را پیمان همسر آسیه به قتل رسانده ، زرین پیمان را می رباید و به قتل می رساند. از طرفی بهزاد و المیرا نیز دستگیر می شوند . یعنی سیر زنجیره وار گناهان متعدد این چند کاراکتر را در یک حلقه دراماتیک به یکدیگر متصل می سازد . از این رو فیلم چهارچوب هایی مثل گناه و عقوبت دنیوی را به خوبی واکاوی می نماید.

امروز دراین میدان نبرد فرهنگی قبل از آنکه پدیده مذموم فارسی وان باید تقبیح شود بسیاری از آثار داخلی را باید نکوهش نمود که در یک حرکت زنجیره وار عشق های لیبرالی(عشق های حرام ) را به تصویر می کشند مثل فیلمی که همزمان با فیلم باغ قرمز بروی پرده سینماهاست و طبیعتا کسی به محتویات این فیلم واکنش نشان نمی دهد اما فیلم باغ قرمز حسن بزرگی که دارد بر خلاف جریان مرسوم اباحه گر سینما در مذمت چنین عشق هایی ساخته شده است و با ظرافت های خاصی میزان عقوبت دنیوی چنین عشق هایی را به تصویر می کشد.امیر سمواتی را بیشتر به عنوان تهیه کننده سینما می شناختیم اما حضور وی در عرصه کارگردانی آنهم با چنین فیلمی (باغ قرمز) که متناسب با فرهنگ اسلامی - ایرانی ساخته شده و اباحه گری مرسوم در آثار سینمایی دیگر را تقبیح می کند. اثر قابل اعتنایی است .

علیرضا پورصباغ