آماده ام که بمیرم

مروری بر زندگی رهبر دموکراسی خواه آفریقای جنوبی

نلسون ماندلا که در خانواده یی متنفذ در قبیله خوسا متولد شده بود، در وضعیتی قرار داشت که جانشین پدر به عنوان رئیس طایفه «تمبوس» خاندان بزرگی در سرزمین آبا و اجدادی «ترانسکی» شود. اما او این نقش رهبری سنتی را نپذیرفت و ترجیح داد که یک رهبر سیاسی امروزی شود. با این باور که همه مردم صرف نظر از اصل و نسب و زادگاهشان حق دارند در نهادهای ملی و سیاست مشارکت کنند، او مدافع و مبلغ زبان آور ارزش های دموکراتیک شد.

ماندلا از دوران جوانی گویی مقدر بود به بزرگی برسد.او در دوره یی به کسب دانش پرداخت که اکثر همتایان سیاهپوست او از آن محروم بودند. مانند بسیاری از آفریقاییانی که در دهه ۱۹۲۰ تحصیل می کردند، آموزش او به وسیله مبلغان مسیحی غربی صورت پذیرفت. او که شاگردی ممتاز و سرآمد دیگران بود در دهه ۱۹۴۰ برای رشته حقوق در دانشگاه «فورت هر» نام نویسی کرد. در سال دوم تحصیلش در دانشگاه به دلیل شرکت در اعتصاب دانشجویی از دانشگاه اخراج شد. اما او بعداً مطالعات حقوق خود را به عنوان دانشجوی نیمه وقت در «دانشگاه آفریقای جنوبی» دنبال کرد و آن را به اتمام رساند. ماندلا هنگامی که در فورت هر بود، با نسلی از رهبران سیاسی آینده آفریقای جنوبی از جمله رابرت موگابه (رئیس جمهور بعدی زیمبابوه)، یووری موسونی (رئیس جمهور بعدی اوگاندا) و آلیور تامبو رئیس جمهور وقت «کنگره ملی آفریقا» آشنایی یافت. دوران سازنده و تعیین کننده زندگی ماندلا به عنوان مبارزی سیاسی در فورت هر سپری شد و تجربه ها و دوستی هایی که در آنجا پیدا کرد تاثیر ماندگاری بر او برجای گذاشتند.

ماندلا اندکی پس از اخراج از دانشگاه فعالیت خود را برای ایجاد «سازمان جوانان کنگره ملی آفریقا» آغاز کرد؛ سازمانی رزمنده و مبارز که تلاش می کرد کنگره ملی را در اتخاذ شیوه های افراطی در مبارزه متقاعد سازد. «سازمان جوانان کنگره ملی» برنامه فعالیتی را طرح ریزی کرد که کنگره در ۱۹۴۹ آن را پذیرفت. طبق این برنامه اعتصاب، نمایش های اعتراض آمیز به صورت نشستن در خانه و نیز تظاهرات خیابانی جانشین روش های انفعالی در مبارزه سیاسی مانند گسیل نمایندگان و تسلیم عریضه به مقامات شد. دهه ۱۹۵۰ شاهد بزرگ ترین و متمرکزترین بسیج عمومی بر ضد نیروهای تبعیض نژادی (آپارتاید) در تاریخ آفریقای جنوبی بود. جنبش ضدتبعیض نژادی آنچنان نیرومند بود که دولت در ۱۹۶۰ فعالیت های «کنگره ملی آفریقا» و «کنگره پان آفریکن» را ممنوع اعلام کرد.

ماندلا و بیش از یکصد نفر دیگر از رهبران «کنگره ملی» در ۱۹۵۶ دستگیر و به خیانت متهم شدند. این اتهام صرفاً به دلیل تدوین «منشور آزادی کنگره ملی» یعنی رساله طرفداری از دموکراسی که هنوز هم راهنمای سیاست و خط مشی کنگره است، به این رهبران وارد شد. ماندلا از آخرین کسانی بود که در ۱۹۶۱ هنگامی که دادگاه سرانجام بی آنکه حکم محکومیتی صادر کند خاتمه یافت، از زندان آزاد شد و به همراه رفقای دیگرش در «کنگره ملی» و «کنگره پان آفریکن» زندگی مخفی خود را آغاز کرد. ماندلا اندک زمانی پس از آن به خارج از کشور فرستاده شد تا حمایت تعدادی از کشورهای آفریقایی را از ادامه مبارزه، حتی با استفاده از خشونت در صورت لزوم جلب کند. او با رهبران ملی آفریقا، که بسیاری از آنها هنوز درگیر مبارزه ضداستعماری بودند و در الجزایر با جبهه آزادیبخش ملی که با فرانسه می جنگید آموزش می دیدند، ملاقات کرد. ماندلا پس از ورود مخفیانه به آفریقای جنوبی به یاری «کنگره ملی» برای تشکیل ارتش چریکی شتافت و به فرماندهی کل آن برگزیده شد.

هنگامی که «کنگره ملی» برخی از اعضای اصلی خود را به خارج از کشور فرستاد ماندلا در آفریقا باقی ماند تا مقاومت بر ضد تبعیض نژادی را رهبری کند. در آگوست ۱۹۶۲، به اتهام خروج غیرقانونی از کشور دستگیر شد و در نوامبر همان سال به پنج سال حبس محکوم شد. در ۱۹۶۳، در حالی که دوره محکومیتش را می گذراند، محاکمه و این بار به اتهام خرابکاری به همراه هفت نفر دیگر از رهبران «کنگره ملی» به حبس ابد محکوم شد.

در جریان این محاکمه بود که ماندلا با پیش بینی احتمال صدور حکم اعدام و اعلام اینکه «آماده ام که بمیرم» هنگام دفاع در دادگاه خود را مشهور ساخت. ماندلا و دوستان و همفکرانش از جمله نخستین گروه از زندانیان بودند که به جزیره روبن فرستاده شدند. آنها با برگزاری اعتصاب غذا و برخی اعمال مسالمت آمیز دیگر به شرایط سخت زندان اعتراض کردند. «کنگره ملی» هر چند در توقیف و در شرایط ممنوعیت فعالیت سیاسی به سر می برد، به فعالیت های زیرزمینی خود در درون زندان ادامه می داد و ماندلا برای مشورت پیرامون برخی از مسائل با آن تماس برقرار می کرد. در مارس ۱۹۸۲ ماندلا به زندان پلمور در کیپ تاون انتقال یافت و بیشتر دوران محکومیتش را در آنجا گذراند. بعداً به ویکتور ورستر در پارل منتقل شد و در آنجا در خانه یی تحت نظر قرار گرفت.

در تحولی تاریخی، در نهم ژوئیه ۱۹۸۹ پیتر بوتا رئیس جمهور آفریقای جنوبی، به دیدار ماندلا که هنوز در کیپ تاون زندانی بود، رفت. در این گفت وگوها اساس مذاکرات آینده گذاشته شد. از آنجا که مشارکت ماندلا در مذاکرات برای حل و فصل مسالمت آمیز مشکلات سیاسی آفریقای جنوبی مهم و حیاتی می نمود، او در یازدهم فوریه ۱۹۹۰ به دستور رئیس جمهور جدید- دکلرک - از زندان آزاد شد. در پی آزادی ماندلا از زندان، ممنوعیت فعالیت «کنگره ملی» و دیگر سازمان های آزادیخواه لغو شد و این خود نشانه یی بود از آغاز گفت وگوها برای نظام سیاسی جدیدی که در آن ممکن بود او به نقش رهبری دست یابد. پس از این رویداد، بلافاصله تبعیدیان سیاسی بازگشتند و زندانیان سیاسی بیشتری آزاد شدند. در جلسات چهارروزه یی در ماه مه ۱۹۹۲، که نشانگر تحول کنگره به حزب سیاسی بود، «کنگره ملی آفریقا» ماندلا را به عنوان رهبر حزب برگزید و این امر عملاً به معنای اطمینان بخشیدن به او بود که وی نخستین رئیس دولت دموکراتیک غیرنژادی آفریقای جنوبی خواهد بود.

ماه مه ۱۹۹۲ همچنین شاهد شکست نخستین دور مذاکرات میان «کنگره ملی» و «حزب ملی» دکلرک در «اجلاس برای ایجاد آفریقای جنوبی دموکراتیک» بود. ماندلا در دو سال بعد «کنگره ملی» را در راه دشوار مذاکره برای وضع قانون اساسی موقت و نخستین انتخابات آزاد غیرنژادپرستانه در تاریخ کشور رهبری کرد. موفقیت این مذاکرات تا حدود زیادی مدیون استعداد فوق العاده رهبری ماندلا بود؛ بصیرت او، استحکام شخصیت او، تساهل یا رواداری او و اعتماد به نفس او؛ تعهد او به تغییر مسالمت آمیز در رویارویی با خشونت سیاسی رو به افزایش و تهدید و ارعاب از سوی افراط گرایان و توانایی او در قوام بخشیدن به ارتباطات و پیوندهای موثر و کارآمد با همتایان خود در «حزب ملی»، به ویژه دکلرک، رئیس جمهوری وقت، در حالی که جناح های ناهمگن «کنگره ملی» را در حزب واحدی متحد کرد.

سرانجام شرکت در انتخابات هر دو گروه، هم آفریکانرهای محافظه کار و هم مبارزات اینکاتای «حزب آزادی» به رهبری منگوسوتو بوتلزی، بیش از هر چیز مدیون تلاش های خستگی ناپذیر مشترک ماندلا و دکلرک برای رسیدن به توافقی گسترده بود.ماندلا «کنگره ملی آفریقا» را برای پیروزی تعیین کننده یی در انتخاباتی که از ۲۶ تا ۲۸ آوریل ۱۹۹۴ برگزار شد رهبری کرد. در این هنگام، با به دست آوردن ۶۳ درصد آرا، پارلمان او را به عنوان نخستین رئیس جمهور آفریقای جنوبی دموکراتیک انتخاب کرد.

در مقام ریاست جمهوری و با در دست داشتن زمام امور دولت وحدت ملی با تسلط «کنگره ملی» بر آن، ماندلا رهبری خود را با فراهم کردن زمینه یی برای اعتدال و خویشتنداری و آشتی نژادی و ملی قاطعانه ادامه داد و در عین حال برنامه بلندپروازانه بازسازی و توسعه برای احیای اقتصاد و ایجاد عدالت اجتماعی را نیز دنبال می کرد. با آنکه چالش های متعدد وحشتناکی در برابر تحکیم و تثبیت دموکراسی بر جای مانده بود، رهبری ماندلا در مقام ریاست جمهوری، که از تایید و تصدیق گسترده عمومی بهره مند بود، شالوده تعهد و امید به حکومت دموکراتیک در آفریقای جنوبی را استوار ساخت.