رفتارهای فرهنگی ایرانیان در سیستان و بلوچستان

استان سیستان و بلوچستان حدود ۱۱ درصد مساحت كشور را دربرگرفته است یعنی با ۱۸۷ هزار و ۵۰۲ كیلومتر یكی از پهناورترین استان های كشور به شمار می رود جمعیت این استان بالغ بر ۱ میلیون و ۷۲۲ هزار و ۵۷۹ نفر گزارش شده است كه نزدیك به ۳ درصد جمعیت كل كشور را شامل می شود

استان سیستان و بلوچستان حدود ۱۱ درصد مساحت كشور را دربرگرفته است. یعنی با ۱۸۷ هزار و ۵۰۲ كیلومتر یكی از پهناورترین استان‌های كشور به شمار می‌رود. جمعیت این استان بالغ بر ۱ میلیون و ۷۲۲ هزار و ۵۷۹ نفر گزارش شده است كه نزدیك به ۳ درصد جمعیت كل كشور را شامل می‌شود. این استان در جنوب شرقی ایران در همسایگی افغانستان و پاكستان واقع شده است. نكته حائز اهمیت این است كه استان سیستان و بلوچستان یكی از جوان‌ترین استان‌های كشور بوده به طوری كه قریب به ۴۹ درصد از جمعیت كل استان در رده سنی كمتر از ۱۵ سال قرار دارند. جوانی جمعیت و همچنین مجاورت با كشورهای افغانستان و پاكستان و مهاجرت قومیت‌های افغان و پاكستانی مسایلی را از جمله ازدواج میان جوانان سیستان و بلوچستان با كشورهای همسایه و نفوذ فرهنگ هرچه بیشتر كشورهای همسایه به این استان، قاچاق مواد مخدر و ... پدید آورده است كه به گفته استاندار سیستان و بلوچستان هنوز تحقیقات مدون و بهنگامی در این خصوص صورت نگرفته است. این مسئله در كنار عواملی چون قومیت‌های داخلی استان و همچنین عدم امنیت مرزی ضرورت‌هایی را ایجاد می‌كند كه پژوهش‌هایی در این خصوص انجام شود اما محدودیت اعتبارات و كمبود امكانات موجود، سبب شده است كه كار كمی در این زمینه صورت گیرد. در این شماره علاوه بر برخی پژوهش‌های انجام شده در استان سیستان و بلوچستان، دو پژوهش رفتارهای فرهنگی ایرانیان و ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان نیز معرفی شده است. همچنین گفت‌وگویی با حسین امینی استاندار سیستان و بلوچستان در زمینه وضعیت پژوهش در این استان صورت گرفته كه می‌خوانید:

طراحی پژوهش "فعالیت‌ و مصرف كالاهای فرهنگی در زاهدان" توسط طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، انجام شده است.

جمعیت آماری تحقیق حاضر ۴۸۴ خانوار است كه با روش نمونه‌گیری دو مرحله‌ای انجام شده است.

این پژوهش در ۱۸ فصل، ویژگی‌های نمونه، زمان فراغت ایام هفته، كتاب و كتاب‌خوانی، روزنامه و مجله‌خوانی، استفاده از رادیو تلویزیون، ویدئو، ضبط‌صوت، رفتن به سینما و تئاتر، فعالیت مذهبی، اجتماعی، هنری و دستی، گردش و تفریح، مسافرت، ورزش، بازی، تسهیلات فرهنگی و تقاضاهای فرهنگی را مورد بررسی قرار داده است.

ویژگی‌های فردی جمعیت نمونه مورد بررسی شده از لحاظ سنی به ۶ گروه تقسیم شده است. ۸‌/‌۲۰ درصد در گروه سنی ۶-۱۱ ساله، ۸‌/‌۲۸ درصد ۱۲-۱۸، ۵‌/‌۱۶ درصد ۱۹-۲۵، ۲۰ درصد ۲۶-۴۰، ۲۰ درصد ۴۱-۶۴ و ۶‌/‌۱ درصد بالای ۶۴ سال قرار دارند. در نمونه مورد بررسی ۸‌/‌۵۰ درصد زن و بقیه مرد هستند. ۴‌/‌۱۷ درصد سرپرست خانوار، ۱‌/‌۱۶ درصد همسر، ۸‌/‌۶۲ درصد فرزند و ۷‌/‌۳ درصد سایر بستگان سرپرست هستند. همچنین ۲‌/‌۳۷ درصد نمونه دارای همسر، ۳‌/‌۲ درصد بدون همسر بر اثر فوت یا طلاق و ۵‌/‌۶۰ درصد مجرد (هرگز ازدواج نكرده) هستند. ۳‌/‌۵۰ درصد جمعیت نمونه شیعه و ۷‌/‌۴۹ درصد سنی هستند. حدود ۴‌/‌۹۶ درصد جمعیت نمونه قادر به فهم زبان فارسی هستند. ۸‌/‌۵۴ درصد قادر به درك زبان بلوچی، ۸‌/‌۰ درصد تركی، ۶‌/‌۰ درصد انگلیسی و ۵‌/‌۰ درصد عربی هستند.

سطح تحصیلات جمعیت نمونه نشانگر آن است كه ۶‌/‌۲۰ درصد نمونه بی‌سواد، ۹‌/‌۳۷ درصد دارای تحصیلات ابتدایی، ۸‌/‌۳۴ درصد متوسطه و ۶‌/‌۶ درصد دارای تحصیلات عالی هستند. ۴ نفر نیز دارای تحصیلات حوزوی هستند. مقایسه سطح تحصیلات‌ زنان و مردان نشان می‌دهد،‌ زنان و مردان در سطح تحصیلات ابتدایی تفاوت چندانی با یكدیگر ندارند،‌ اما نسبت بی‌سوادی در بین زنان بیش از مردان یعنی ۶‌/‌۲۰ درصد در مقابل ۲‌‌/‌‌۱۵ درصد و نسبت تحصیلات متوسطه و عالی در بین مردان بیشتر از زنان یعنی ۴۰ و ۴‌/‌۷ در مقابل ۶‌/‌۲۹ و ۷‌/‌۵ درصد است.

منزلت شغلی سرپرستان جمعیت نمونه ۹‌/‌۲ درصد سرپرستان خانواده‌ها دارای منزلت بالاست.

۲‌/‌۱۲ درصد دارای منزلت شغلی متوسط رو به بالا، ۵‌/‌۳۲ درصد متوسط، ۶‌/‌۲۹ درصد متوسط رو به پایین و ۲۳ درصد پایین است. در فصل زمان فراغت ایام هفته در روزهای معمول هفته، بین ۱ تا ۱۸ ساعت در نوسان و متوسط آن ۴‌/‌۵ ساعت است. به طوری كه زمان فراغت ۶ درصد افراد ۱ ساعت، ۱۶ درصد ۲، ۱۴ درصد ۳، ۸‌/‌۱۴ درصد ۴، ۷‌/‌۹ درصد ۵، ۲‌/‌۹ درصد ۶، ۹‌/‌۱۴ درصد ۷-۹ و ۴‌/‌۱۵ درصد بیش از ۹ ساعت است.

زمان فراغت روزهای تعطیل هفته هم بین ۱ تا ۱۸ ساعت در نوسان و متوسط آن ۲۷‌/‌۷ ساعت است. زمان فراغت ۴‌/‌۴ درصد افراد ۱‌ساعت،‌۶‌/‌۸ درصد ۲، ۱‌/‌۹ درصد ۳، ۳‌/‌۱۰ درصد ۴، ۹‌/‌۸ درصد ۵، ۲‌/‌۷ درصد ۶، ۷‌/‌۱۵ درصد ۷-۹ و ۸‌/‌۳۵ درصد بیش از ۹ ساعت است.

در فصل كتاب و كتاب‌خوانی ۷‌/‌۷۷ درصد از خانواده پاسخگوها به مطالعه می‌پردازند و ۳‌/‌۲۲ درصد هیچ مطالعه‌ای نمی‌كنند. از بین خانواده‌هایی كه اهل مطالعه بودند ۹‌/‌۷۲ درصد كتاب درسی و ۲‌/‌۸۲ درصد كتاب غیردرسی مطالعه می‌كردند.

همچنین از بین انواع كتابی كه این افراد مطالعه می‌كردند ۳‌/‌۱۴ درصد كتاب دینی و ۲‌/‌۱۳ درصد كتاب داستان و رمان بود كه بالاترین درصد كتاب‌ها را شامل می‌شد. در مرتبه بعد باید از كتب كودكان، كمك‌درسی و شعر و ادب با حدود ۱۰ درصد یاد كرد. در مرتبه سوم كتب تاریخی قرار دارد كه با ۶ درصد نمایان است. نسبت مطالعه سایر كتب زیر ۳ درصد است. می‌توان مشاهده كرد كه ۱‌/‌۵۹ درصد جمعیت اهل مطالعه از كتابخانه‌های محل كار، تحصیل، عمومی، مسجد، كتابفروشی و دوستان كتاب به امانت می‌گیرند. به طوری كه ۸‌/‌۱۴ درصد از یك محل،‌۷‌/‌۶ درصد از ۲ و ۶‌/‌۳ درصد از بیش از ۲ محل كتاب به امانت می‌گیرند. در اینجا مشاهده می‌شود، ۶ درصد جمعیت باسواد از كتابخانه‌های عمومی،‌ ۳‌/‌۱۱ درصد از كتابخانه محل تحصیل، ۵‌/‌۱ درصد از كتابخانه محل كار، ۲‌/‌۲ درصد از كتابخانه مسجد و حسینیه و اماكن مذهبی، ۲‌/‌۹ درصد از دوستان و آشنایان و ۶‌/‌۹ درصد از كتابفروشی‌ها كتاب به امانت می‌گیرند. نسبت‌ها در جمعیت اهل مطالعه به این نحو است: ۲‌/‌۱۴ درصد از كتابخانه عمومی، ۴‌/‌۲۶ درصد از كتابخانه محل تحصیل، ۵‌/‌۳ درصد از كتابخانه محل كار، ۱‌/‌۵ درصد از مسجد و حسینیه، ۵‌/‌۲۱ درصد از دوستان و آشنایان و ۶‌/‌۲۲ درصد از كتابفروشی‌ها. به طوری كه امانت كتاب، مربوط به محل تحصیل و كمترین آن مربوط به محل كار است.

در بین جمعیت مورد مطالعه ۵‌/‌۵۹ درصد خانواده اظهار داشتند كه هیچ كتاب غیردرسی نخریده‌اند. ۸‌/‌۲۴ درصد بین یك تا ۵ كتاب،‌۷‌/‌۹ درصد ۶-۱۰ و ۶ درصد خانواده‌ها بیش از ۱۰ كتاب در طول سال خریداری كرده‌اند. میانگین تعداد كتاب‌ خریداری شده در طول یك سال توسط خانواده‌ها ۱‌/‌۳ كتاب است.

براساس یافته‌های این كتاب نشان می‌دهد كه با بهبود وضع اقتصادی خانواده نسبت مطالعه، موجودی و خرید كتاب افزایش می‌یابد، اما در میانگین زمان مطالعه اعضا تفاوتی وجود ندارد.

با بررسی رابطه مطالعه كتاب با سن، جنس، تحصیلات، نوع فعالیت، وضع تأهل و زبان (قومیت) و در كل ویژگی افراد و مطالعه كتاب نشان می‌دهد كه با افزایش سن تا ۲۵ سالگی، نسبت مطالعه افزایش و بعد از آن رو به كاهش می‌گذارد. زنان بیش از مردان، دانشجویان بیش از سایر گروه‌های فعالیت، افراد دارای همسر كمتر از افراد مجرد و فارس زبان‌ها بیش از بلوچ‌ها به مطالعه كتاب می‌پردازند و با افزایش تحصیلات، نسبت مطالعه افزایش می‌یابد به لحاظ تعداد، در بین گروه‌های سنی، ۵‌/‌۷۸ درصد افراد مطالعه را افراد ۶-۲۵ ساله، در بین گروه‌های تحصیلی، ۸۶ درصد را افراد دارای تحصیلات ابتدایی و متوسطه، در بین گروه‌های فعالیت، ۶۴ درصد را محصلان و دانشجویان تشكیل می‌دهند. بر این اساس می‌توان گفت، به لحاظ حجم،‌ هسته اصلی اهل مطالعه را محصلان و دانشجویان تشكیل می‌دهند.

در فصل روزنامه و مجله‌خوانی ۲‌/‌۶۲ درصد افراد نمونه به مطالعه روزنامه و مجله می‌پردازند و ۸‌/‌۳۷ درصد هیچ نوع مطالعه‌ای در این خصوص نمی‌كنند. ۲‌/‌۳۸ درصد جمعیت باسواد اهل مطالعه مطبوعات هستند. ۸‌/‌۱۸ درصد خانواده‌های نمونه یك نشریه، ۹‌/‌۱۶ درصد ۲، ۸‌/‌۱۲ درصد ۳ و ۴‌/‌۱۳ درصد ۴-۵ نشریه مطالعه می‌كنند.

از بین افرادی كه به نوع نشریه مورد مطالعه اشاره كرده‌اند ۳‌/‌۱۵ درصد خانواده‌ها عنوان "روزنامه ورزشی"، ۱۳ درصد "مجله ورزشی"، ۳‌/‌۳ درصد "مجله هفتگی" ۳‌/‌۰ درصد مجلات خارجی را یاد كردند و ۳ درصد از آنها نیز از نشریاتی یاد كرده‌اند كه در فهرست مطبوعات دارای مجوز از اداره كل مطبوعات داخلی نبوده است. بنابراین نتایج این بررسی‌ها بیانگر این است كه بیشترین مطالعه از آن روزنامه همشهری و در مرتبه بعد نشریه محلی "روز درا" قرار دارد. لازم به ذكر است نشریاتی كه ۱‌/‌۸۲ درصد خانواده‌ها مطالعه می‌كنند در گستره بین‌المللی و سراسری توزیع می‌شود. ۸‌/‌۱۰ درصد محلی زاهدان و سیستان و بلوچستان و ۱‌/‌۷ درصد محلی و منطقه‌ای سایر شهرها و استان‌هاست. بنابراین می‌توان گفت: سهم نشریات محلی در مصرف فرهنگی شهر زاهدان،‌۸‌/‌۱۰ درصد است. در صورتی كه این نسبت را به تعداد خانواده‌ها بسنجیم، می‌توان گفت حدود ۱۸ درصد خانواده‌ها خواننده نشریه محلی هستند.

سابقه نشریه‌خوانی ۴‌/‌۱۹ درصد خانواده‌های اهل مطالعه روزنامه، در شهر زاهدان،‌ ۶ ماه و كمتر از آن است . ۷‌/‌۱۸ درصد بین ۶ ماه تا یك سال،‌ ۵‌/‌۲۰ درصد ۱ تا ۲ سال،‌۸‌/‌۱۴ درصد ۲ تا ۳ سال، ۱۱ درصد ۳ تا ۴ سال و ۵‌/‌۱۵ درصد بیش از ۴ سال است.

درصد تراكمی نشان می‌دهد، سابقه روزنامه‌خوانی ۷‌/‌۵۸ درصد خانواده‌ها حداكثر ۵‌/‌۲ سال است.

در فصل استفاده از رادیو ۴‌/‌۶۸ درصد خانواده‌های نمونه شهر زاهدان دارای رادیو هستند و ۶‌/‌۳۱ درصد پاسخ منفی داده‌اند. از بین استفاده‌كنندگان رادیو ۶‌/‌۶۲ درصد خانواده‌ها حداقل یكی از اعضا اهل گوش‌دادن به رادیوست. محاسبه نسبت استفاده‌كنندگان در هر خانواده به تعداد اعضا نشان می‌دهد، به طور متوسط ۳۵‌/‌۰ درصد اعضای خانواده‌ها از رادیو استفاده می‌كنند. اگر نسبت‌ها را به جمعیت افراد محاسبه كنیم، در جمعیت ۲۷۷۴ نفری ۶ساله و بیشتر، ۲‌/‌۳۳ درصد از رادیو استفاده می‌كنند. حدود روشن ماندن رادیو در خانواده‌هایی كه رادیو داشته‌اند در شبانه‌روز به طور متوسط ۱۲۸ دقیقه (حدود ۲ ساعت) است و همچنین ۴۴ درصد از خانواده‌هایی كه از رادیو استفاده می‌كردند علاقه‌مند به اخبار بودند كه بالاترین درصد را شامل می‌شود.

قابل ذكر است ۲‌/‌۵۰ درصد خانواده‌هایی كه دارای رادیو هستند اظهار داشته‌اند كه از رادیوی خارجی استفاده می‌كنند. اگر نسبت را به كل جمعیت بسنجیم مقدار آن ۳‌/‌۳۴ درصد خواهد بود. ۱۰۰ درصد از خانواده‌هایی كه رادیو خارجی گوش می‌كردند از ایستگاه رادیو بی.بی.سی استفاده می‌كنند.

براساس بررسی‌های انجام شده درخصوص پایگاه اقتصادی - اجتماعی و استفاده از رادیو نشان می‌دهد كه با بهبود وضع اقتصادی خانواده‌ها، داشتن رادیو و استفاده از آن در خانواده افزایش یافته، اما مدت استفاده كاهش می‌یابد. همچنین با بهبود وضع اقتصادی، نسبت استفاده از رادیو خارجی افزایش می‌یابد.

---