تخریب محیط زیست با آتش زدن زمین های کشاورزی پس از برداشت محصول

همه ساله بعضی از کشاورزان برای آماده کردن زمینهای کشاورزی خود برای کشت دوم اقدام به آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی به جا مانده از کشت اول می کنند

در یک شب گرم تابستانی که در حال رانندگی در خارج از شهرمی باشید به علت سفر طولانی و خستگی راه مجبور می شوید برای استراحت در یکی از روستاهای اطراف جاده چند ساعتی توقف داشته باشید و شب را در فضای آزاد و یا درون چادر تا صبح سپری کنید. در آن ساعت های شب ؛ در یک روستا دور از شهر دیگر از آلودگی هوا هیچ خبری نیست و شما می توانید آسمان صاف و پر از ستاره را از نزدیک مشاهده کنید و اگر از رشته ستاره شناسی اطلاعاتی داشته باشید می توانید ستارگان دم اکبر و اصغر و یا خوشه پروین در آسمان رصد کنید و گاهی نیز شاهد رویت شهاب سنگی باشید که با سرعت زیاد برای لحظاتی در آسمان ظاهر شده و سپس نیز با همان سرعت ناپدید می شود. همچنین در آن روستا از بوهای آلودگی شهری خبری نیست ولی به جای آن بوی خاک و نم کشتزارهای اطراف مشام شما را آرامش می دهد. برای خوابیدن آماده می شوید و به درون کیسه خواب می روید و یواش یواش پلکهایتان سنگین می شود و به خواب عمیقی فرو می روید.

ناگهان با صدای آژیر ماشین پلیس از خواب بیدار می شوید معلوم نیست چه مدتی استراحت کردی ولی به سختی نفس می کشید؛ چشم هایتان جای را نمی بیند و بوی دود غلیظی نفس کشیدن را برایتان مشکل کرده است در این فکر هستید که شاید چادر خواب شما آتش گرفته است همراه هان را صدا می کنید آنان نیز وحشت زده از خواب بیدار می شوند به دنبال چراغ می گردید و با روشن کردن چراغ تازه می فهمید که آتش سوزی در اطراف شما نیست ولی دود غلیظی منطقه را فرا گرفته است به یاد هوای تمیز دیشب می افتید منتظر می مانید تا کم کم هوا روشن شود تازه می فهمید که این بوی دود غلیظ مربوط به آتش سوزی مزارع اطراف می باشد وسایل خود را جمع می کنید که به سفرتان ادامه دهید در هنگام حرکت به سوی جاده اصلی با یکی از ماموران راهنمائی و رانندگی بر خورد می کنید علت آتش سوزی را سوال می کنید ایشان می گوید این دود حاصل از سوختن بقایای محصولات کشاورزی در کشتزارهای اطراف می باشد که دود آن کل منطقه را فرا گرفته و ایشان با یک خبر بد شما را پریشان می کند او به تصادف داخل جاده در ساعتی پیش اشاره می کند که چند کشته و زخمی داشته است و علت تصادف نیز دود حاصل از آتش سوزی در مزارع اطراف است که به علت وارونگی هوا صبحگاهی این دود سطح در جاده پوشانده است و باعث کاهش و یا از بین رفته دید رانندگان در حین رانندگی شده است. مامور راهنمائی توضیح می دهد در قسمتی از جاده که غلظت دود زیادتر بوده ابتدا چند تا خودرو سبک با یکدیگر تصادف کردند که بعد از لحظاتی یک خودرو سنگین از راه می رسد و با زیر گرفتن خودرو های سبک داخل جاده باعث به بار آمدن تلفات جانی و خسارت مالی سنگینی شده است . با رسیدن شما به جاده اصلی هنوز پاکسازی جاده از ماشینهای تصادفی کامل نشده است وشما شروع به حرکت می کنید ولی درادامه مسیر جاده هنوز در بعضی نقاط در کنار جاده آتش سوزیهای پراکنده ای کشتزارها ادامه دارد و شما خدا را شکر می کنید که با استراحت در روستای کنار جاده توانسته اید از این تصادف وحشتناک خود و خودروتان را سالم مانده اید.

● آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی

همه ساله بعضی از کشاورزان برای آماده کردن زمینهای کشاورزی خود برای کشت دوم اقدام به آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی به جا مانده از کشت اول می کنند.(کشت دوم همیشه بعد از برداشت محصولاتی چون گندم و جو در کشتزارها انجام می شود و محصولاتی چون ذرت ؛ گوجه ؛خیار ؛ خربزه ؛ هندوانه و غیره کشت می شود) شعله های آتش و دود ناشی از این آتش سوزی ها گاهی کل منطقه را فرا می گیرد. آتش زدن کشتزارها به غیر از آنکه چهره ای بدی از طبیعت را نشان می دهد و از طرفی باعث مشکلات زیست محیطی زیادی برای مردم و اکوسیستم منطقه خواهد شد . با توجه به اینکه چند سالی است فعالان محیط زیست و کارشناسان منابع طبیعی به دنبال دلیلی علمی و منطقی جهت این نوع آتش سوزیها هستند و همچنین با تعداد زیادی از کشاورزان سنتی و کشاورزان علم نوین صحبتهای نموده اند ولی دلایل قانع کننده علمی در این مورد وجود ندارد ولی دو تا نظر کلی وجود دارد که عبارتند از:

الف) تعدادی از کشاورزان آتش زدن باقیمانده محصولات کشاورزی را به شرکتهای زراعی بزرگ و یا کشاورزانی که زمینهای کشاورزی آنان بالای دهها هکتار می باشد نسبت می دهند آنان اعتقاد دارند شرکت های زارعی چون از امکانات پیشرفته ای مثل کمباین استفاده می کنند ؛ لذا مقدار زیادی از ساقه گیاهان در هنگام برداشت محصول در کشتزار باقی می ماند و چون زمان برای کشت دوم محدود است همچنین جمع آوری این مواد هزینه بر می باشد لذا آنان مبادرت به آتش کشیدن ساقه گیاهان می کنند . کشاورزان سنتی اعتقاد دارند ساقه گیاهان که به عنوان کاه در زمستان برای خوراک دام استفاده می شود دارای ارزش اقتصادی بالائی هستند و آتش زدن آنان ناشکری و کفران نعمت می باشد .

ب) بعضی دیگر از کشاورزان نیز اعتقاد دارند باقی مانده ساقه گیاهان سر شار از تخم علف های هرز و همچنین ناقل بعضی از آفات کشاورزی مانند ملخ و سن می باشند و آتش زدن این مواد باعث از بین رفتن تخم علفهای هرز و آفات مانند سن و ملخ می شوند و همچنین آتش زدن این مواد زائد در جهت کاهش مصرف مواد سمی و مواد شیمیایی برای آفات کشی می باشد.

● خطرات ناشی از این آتش سوزیها

کره زمین در چند ده اخیر با مشکلات جدی زیست محیطی دست به گریبان می باشد مصرف بیش از حد استفاده از سوختهای فسیلی باعث آزاد شدن مقدار زیادی از گاز CO۲ و گرما در سطح کره زمین شده است که پدیده اثر گلخانه ای یکی از معضلات آن می باشد. استفاده از بعضی از سموم و رها کردن پسابهای خانگی و صنعتی باعث آلودگی منابع آبی این کره خاکی شده است . همچنین بعض از فعل انفعالات شیمیائی مواد فلوئور دار باعث پاره شدن لایه ازن در بعضی از نقاط اتمسفر گردیده است. با توجه به این مشکلات کره زمین دیگر تحمل فعالیت های زیانبار زیست محیطی را ندارد و هر فعالیت مشکل ساز باعث به خطر افتادن حیات در کره زمین می شود لذا آتش سوزی بقایای محصولات کشاورزی در سطح گسترده در کشور می تواند باعث مشکلات زیست محیطی و اقتصادی برای کشورمان به همراه داشته باشد که عبارتند از :

۱) از بین رفتن میکرواورگانسیم های خاک : با توجه به این که مزرعه یک اکوسیستم زنده می باشد که وجود بعضی از باکتریها و موجودات ذره بینی مانند قارچها و کرمها و غیره باعث تولید مواد مغذی برای خاک کشاورزی می شوند یکی از مشکلات جدی آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی نابودی این میکرو اورگانسیم ها می شود که باعث کاهش مواد مغذی خاک نواحی مورد نظر می گردد.

۲) بالا رفتن میزان گاز CO۲ و اثر گلخانه ای : از کنفرانس ژهانسبورگ هنوز حدود شش ماه نمی گذرد و افزایش میزان گرمایش سطح کره زمین و افزایش میزان گاز دی اکسید کربن یکی دیگر از مشکلات اساسی بشر در این چند ده اخیرمی باشد و این آتش سوزی ها می تواند یکی از عوامل اصلی این گرمایش ها باشد.

۳) بالا رفتن گرد غبار و آلودگی هوا : میزان تولید گرد غبار و بالا رفتن میزان مواد آلاینده هوا مخصوصا" در شهرهای بزرگ از دیگر معضلات این آتش سوزی ها می باشد

۴) از بین رفتن گونه های گیاهی ارزشمند و درختان کهنسال : وقتی آتش روشن شد همه چیز خواهد سوخت حال بقایای محصولات کشاورزی ؛ تخم یا گیاه علف های هرز ؛ گونه گیاهی نادر و یا درختان که در کنار مزارع کشاورزی پس از سالها به ثمررسیده اند.

۵) از بین رفتن تنوع های زیستی : یک لاک پشت ؛ یا یک مار ؛ بچه خرگوش و یا جوجه های پرندگان گرفتار در میان آتش چگونه می توانند از میان آن همه شعله آتش فرار کنند در کدام کتاب دینی آتش زدن موجودات عملی پسندیده می باشد.

۶) تصادفات و افزایش بیمارهای تنفسی : سال گذشته فقط در یکی از شهرهای استان فارس بر اثر دود گرفتگی سطح جاده تصادف خونینی اتفاق افتاد که چندین کشته و مجروح و صدمات شدیدی مالی برای مسافران و رانندگان که در جاده بهمراه داشت و همچنین بالا رفتن بیمارهای تنفسی در اطراف کشتزارهای که در آتش می سوزند از پیامده ناشی از این آتش سوزی ها می باشد.

● جهت رفع این مشکلات چه باید کرد؟

با توجه به مشکلات فوق برای کاهش و یا پایان دادن این آتش سوزیهای مخرب در کشتزارها موارد زیر پیشنهاد می گردد

الف) باید وزارت جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست جهت بالابردن فرهنگ عمومی مردم مخصوصا" کشاورزان نسبت به خطرات جدی این نوع فعالیتها اطلاع رسانی کنند.

ب) کشاورزان باید به علت کاهش آلودگی های زیست محیطی از این نوع آتش سوزیها جلوگیری کنند.

ج) نهاد های نظارتی مانند نیروی انتظامی ؛ قوه قضایه ؛ سازمان محیط زیست و بخش حقوقی وزارت کشاورزی باید در صورت تکرار جهت این آتش سوزیها وارد عمل شده و از تخریب بیش از حد محیط زیست جلوگیری کنند.

● قوانین موجود در مورد آتش زدن کشتزارها

بر اساس ماده ۴۵ قانون حفظ و احیای منابع طبیعی آتش زدن نباتات یا کاه و کلش مزارع که در اصطلاح محلی پس چر نامیده می شود بدون اخذ اجازه و نظارت دقیق ماموران جنگلبانی کاملاً ممنوع است. در صورت بی مبالاتی یا ایجاد حریق در مزارع و شالیزارهای همسایه سطوح جنگل و مرتع، فرد مرتکب در مراجع قضایی یا شعب دادگاه ها به حبس تادیبی از دو ماه تا یک سال محکوم خواهد شد. با هشدار صمیمانه به ساکنان حاشیه بیشه زارها و اراضی جنگلی خاطرنشان می شود به استناد اصل ماده ۴۶ قانون حفظ و احیای منابع طبیعی هر فردی که مبادرت به کت زدن یا روشن کردن آتش در تنه درختان موجود در بستر جنگل ها کند، به زندان تادیبی از سه ماه تا مدت یک سال محکوم خواهد شد و برای صدمه زدن به یک اصله درخت جنگلی که در جریان برافروختن آتش از بین رفته به پرداخت جریمه نقدی محکومیت می یابد.

در ماده ۴۷ قانون مذکور هر فرد که در سطوح جنگل و مرتع به صورت عمد آتش سوزی به وجود آورد، شعب دادگاه مجرم را به زندان مجرد از سه ماه تا ۱۰ سال محکوم خواهد کرد. ماموران یگان حفاظت با کسانی که پس چر مزارع را آتش می زنند و سپس این حریق به جنگل و مرتع آسیب می رساند به شدت برخورد خواهند کرد.

حسین عبیری گلپایگانی