زینهار از تکبر!

خطبه قاصعه یکی از بزرگ‌ترین خطبه‌های نهج‌البلاغه است. حضرت علی(ع) در این خطبه شریف که با محوریت نکوهش متکبران و فخرفروشان است با بیانی شیوا و قاطع سرنوشت شوم متکبران را با اشاره …

خطبه قاصعه یکی از بزرگ‌ترین خطبه‌های نهج‌البلاغه است. حضرت علی(ع) در این خطبه شریف که با محوریت نکوهش متکبران و فخرفروشان است با بیانی شیوا و قاطع سرنوشت شوم متکبران را با اشاره به فرجام ابلیس بیان می‌کند. ‏

کتاب "زینهار از تکبّر" که شرح و توضیح حضرت استاد آیت‌الله مصباح یزدی (حفظه الله) بر این خطبه شریف است، توسط حجت‌الاسلام والمسلمین آقای محسن سبزواری تدوین و نگارش و به همت انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) برای نخستین‌بار در سال ۱۳۸۶ چاپ و منتشر شده است.

حضرت آیت الله مصباح یزدی در این کتاب ضمن بیان مناسبت و وجه تسمیه این خطبه، در درون این دریای خروشان معانی می‌کاود و یک ‌به ‌یک درواژه‌های معرفت را به محضر گوهرشناسان طریقت عرضه می‌کند.‏

شرح ماده "آزمون"، بیان سنت آزمایش الهی و معنای آن، بازگوی اصل تناسب آزمون با افراد و آزمایش مستکبران و مستضعفان با یکدیگر، بیان علت سختی آزمایش‌ها و پاسخ امیر مؤمنان در این باره، اشاره به حج به عنوان آزمایش بزرگ و درهم شکنده روح تکبر، از جمله مباحثی است که در بخشی از این کتاب آمده است.

این کتاب در بخشی دیگر، سنت یکسان در مورد همه گردنکشان را با اشاره به فرجام شوم ابلیس با آن همه عبادت، بیان می‌کند و ضمن بررسی مسئله جدی بودن دشمنی شیطان، سرانجام اطاعت آن را شرح می‌دهد. در این میان، ایستادگی در برابر ابلیس، گوشزد کردن شیوه‌های حمله ابلیس و یاران او، مرزناشناسی دام شیطان و اشاره به تحقیر کردن پیشوای متکبران به عنوان مجازاتی درخور و شایسته، از دیگر مباحث این نوشتار است.

این کتاب در ادامه با توضیح خاستگاه متکبران، بیان بعضی از ویژگی‌های آنان، با تأکید بر مسئله عبرت از گذشتگان، مخاطبان را از ابتلا به دردی جانسوز که متوجه گردنکشان گذشته بوده، بر حذر داشته و عواقب آن را گوشزد می‌کند.

همچنین این کتاب با توجه به این خطبه شریف، ارزش‌ها را می‌ستاید و تعصب و لجاج در اموری چون نژادپرستی و ملیت و ... را نکوهش می‌کند و آن را از رهنمودهای شیطان می‌داند و با تأکید بر وفای به عهد، رعایت انصاف با خلق خدا و فروبردن خشم و تحذیر از تفرقه به عنوان هدف شیطان، عواقب اختلاف و تشتت را بر‌می‌شمارد و یکپارچگی را در پرتو محبت و ترس از خدا معرفی و از آن با نام "الفت" یاد می‌کند.

در پایان شرح این خطبه، به گلایه‌های حضرت امیر نسبت به سپاهیان خود اشاره می‌شود و ضمن بیان شهادت درخت به رسالت حضرت محمد(ص) به عنوان یک معجزه آشکار، برخی از ویژگی‌های حضرت علی‌(ع) و یارانش با توجه به کلام آن حضرت بیان می‌گردد. بیان و مفهوم تکبر از دیدگاه اسلام، حد و مرز تواضع و شیوه برخورد با متکبران از مباحث پایانی این نوشتار است.