الگوی عملی برای دوستداران انسانیت

رعایت اصول اخلاقی و انسانی اصل بنیادین گفتمان امام حسن عسکری ع است

واکاوی و بازبینی اسناد و مکتوبات تاریخی هویدا می‌نمایند که از جمله ارکان اصلی گفتمان امام حسن عسکری(ع)، چونان دیگر امامان بزرگوار شیعه، تشویق و ترغیب مردمان به دین‌مداری، عدالت‌محوری و اخلاق‌گرایی بوده است. آنچه هویدا می‌نماید، امام حسن عسکری(ع) با دقتی شایان ستایش و به بهترین نحو مراقبت پندار، گفتار و کردار می‌نمودند تا بتوانند الگویی عملی و کاربردی برای پیروان خویش و هر آن کس که دوستدار انسانیت است، باشند.

بایسته است یاد شود این مهم، نکته‌ای است که نه تنها اندیشمندان شیعی بلکه شمار به نسبت افزونی از عالمان پیرو مذهب تسنن همچون ابن‌خلکان، نویسنده کتاب مشهور وفیات‌العیان، احمد بن حجر هیتمی، مولف کتاب الصواعق‌المحرقه، نورالدین عبدالرحمان جامی، نویسنده و شاعر پرکار و عارف مشهور سده نهم هجری در کتاب شواهد‌النبوه، ابن‌صباغ مالکی در کتاب الفصول‌المهمه، مومن شبلنجی در کتاب نورالابصار و سیدمحمدطاهر هاشمی شافعی، نویسنده کتاب مناقب اهل بیت از دیدگاه اهل سنت، نیز بر آن تاکید داشته‌اند. از دیگر سوی، شماری از خاورشناسان غربی چون ژوزف الیاش، مولف مقاله امام حسن عسکری(ع) در دائره‌المعارف اسلام، که کند و کاو در تاریخ و فرهنگ دیرین مشرق‌زمین را پیشه‌ خویش نموده‌اند نیز دراین‌باره نگاشته و شمار افزونی از فضایل امام حسن عسکری(ع) را برشمرده‌اند.

در این کوتاه‌جستار بنا بر آن است با توجه به فرا رسیدن سالروز شهادت امام حسن عسکری(ع)، برگزیده‌ای از مطالب مرتبط با آن امام همام که در منابع مختلف یاد شده است، بیان گردد. هرچند بر خردورزان پوشیده نیست که این مهم خود مثنوی هفتاد من کاغذی می‌طلبد.

۱ـ ابومحمدحسن حرانی، از علمای شیعی قرن چهارم هجری، در کتاب تحف‌العقول، توصیه‌ای از امام حسن عسکری(ع) به پیروانش را بیان نموده است که از فحوای آن براحتی برمی‌آید اخلاق‌مداری تا چه اندازه مورد عنایت ویژه یازدهمین امام شیعه بوده است: «شما را توصیه می‌کنم به پروای از خدا، پارسایی در دین، کوشش در راه خدا، راستگویی، ادای امانت به نیک و بد، طول سجده و خوش ‌همسایگی که اینها برنامه پیغمبر(ص) است، به خویشاوندان خود محبت و احسان کنید، جنازه‌هایشان را تشییع کنید، از بیمارانشان عیادت کنید و حقوقشان را بپردازید، که چون یکی از شما در دین پارسا و سخن راستگو، امانتدار و خوش‌اخلاق باشد، تا بگویند این شیعه ‌مذهب است و من خرسند شوم.»

۲ـ نورالدین عبدالرحمن جامی که بیشتر ادب‌پژوهان بر آن باورند او را باید به منزله شایسته‌ترین جایگزین شاعران نامدار روزگاران پیش از خود چون سنایی، فردوسی، مولانا، سعدی و حافظ برشمرد و البته از او به عنوان واپسین پارسی‌سرای برجسته تا پیش از روزگار معاصر یاد می‌کنند، در کتاب شواهدالنبوه ضمن آن که اعلام داشته امام حسن عسکری(ع) را «کرامت بسیار است و خوارق عادت بی‌شمار»، تعدادی روایت درباره معجزه‌های ایشان بیان نموده است که از آن جمله می‌توان به مورد نامه‌نگاری فردی از زندان برای امام اشاره کرد: «... در زندان بودم، از تنگی زندان و گرانی قید به زکی رضی‌الله عنه شکایتی نوشتم و می‌خواستم از تنگدستی خود نیز چیزی بنویسم، اما شرم داشتم و ننوشتم. در جواب من نوشت که امروز نماز پیشین را در خانه خود خواهی گذارد. و نماز پیشین مرا از زندان بیرون آوردند و نماز در خانه خود گذاردم. ناگاه دیدم که قاصدی از وی برآمد و برای من صد دینار آورد و همراه آن کتابتی و در آنجا نوشته هر وقت که تو را حاجتی باشد آن را طلب کن و شرم مدار که آنچه طلب کنی به آن خواهی رسید ان‌شاء‌الله تعالی.»

۳ـ در منابع مختلف شیعی یاد شده است هنگامی که امام حسن عسکری(ع) زندانی جور و ستم بنی‌عباس بودند، از زندانبان خواسته شد تا بر ایشان بیش از پیش سخت گرفته شود. زندانبان در پاسخ گفت: «چه توانم با او نمود؟! و حال آن که سپرده‌ام او را به دست دو نفر که بدترین اشخاصی هستند که تا به حال شناخته‌ام... و اینک آن دو نفر اهل نماز و روزه گشته‌اند و در عبادت به مقامی عظیم رسیده‌اند.» پس آن دو نفر احضار شدند و از آن ‌دو جریان را با عتاب پرسیدند. آنان در پاسخ گفتند: «چه بگوییم در حق مردی که روزها را روزه می‌گیرد و شب‌ها را تا به صبح به عبادت مشغول است. تکلم نمی‌کند با کسی و مشغول نمی‌شود به غیر از عبادت و هر وقت نظر به ما می‌افکند، بدن ما می‌لرزد و چنان می‌شویم که مالک نفس خود نیستیم و خودداری نمی‌توانیم بکنیم.»

۴ ـ منابع مختلف شمار فراوانی از احادیث منتسب به امام‌حسن عسکری را ذکر کرده‌اند. آنچه روشن است باورهای فکری و بنیان‌های اندیشه امام در این فرموده‌ها رخنمون است. بی‌گمان یادکرد پاره‌ای از آنها به عنوان پایانی بر این مختصر خالی از لطف نیست.

خشم کلید همه بدی‌هاست.

هرکه بر مرکب باطل سوار شود،آن‏ مرکب او را در سرزمین پشیمانی پیاده‏ خواهد کرد.

دل نادان بر سر زبان اوست و زبان دانا در کنج دلش.

فروتنی نعمتی است که کسی بر آن‏ رشک نبرد.

کامل‏ترین سرمایه ادب آن است که از آنچه در مورد دیگران بد می‏دانی، خود از آن دوری کنی.

تمام ناپاکی‌ها و گناهان در خانه‏ای جمع‏ شده که کلید آن دروغگویی است، زیرا با دروغگویی آدمی به تمام معاصی آلوده‏ می‏شود.

سورنا گیلانی