اقتصادی كه احمدی نژاد تحویل گرفت

تولید ناخالص داخلی و رشد مستمر اقتصادی, از جمله شاخص هایی است كه برای ارزیابی عملكرد اقتصادی با اهمیت تلقی می شود هدف این گزارش برای این شاخص و شاخص های مرتبط در طول برنامه سوم توسعه و به ویژه در ۱۳۸۳ است و ارائه تصویری از وضعیت اقتصادی كشور كه احمدی نژاد تحویل می گیرد سال ۱۳۸۳ آخرین سال برنامه سوم توسعه و نیز مبنای مقایسه ارقام كمی قانون برنامه چهارم توسعه و برخی حوادث و رویدادهای اقتصادی موثر بر رشد اقتصادی بود كه به تفصیل بررسی خواهد شد

تصویر عملكرد

حجم تولید ناخالص داخلی، رشد اقتصادی و تولید سرانه

تولید ناخالص داخلی در ۱۳۷۹ به قیمت های ثابت ۱۳۷۶ همزمان با آغاز برنامه سوم توسعه بالغ بر ۳۲۰۰۶۹ میلیارد ریال بود و در ،۱۳۸۳ سال آخر برنامه سوم توسعه، به حدود ۳۹۷۳۰۴ میلیارد ریال افزایش یافت. در این سال ها، نرخ رشد اقتصادی از روندی صعودی برخوردار بوده و از ۵ درصد در ۱۳۷۹ به ۷/۶ درصد در ۱۳۸۲ رسیده، كه نشان می دهد پیش بینی برنامه سوم توسعه در ۱۳۸۲ تحقق یافته است، در ۱۳۸۳ از روند رشد مذكور كمی كاسته شده و به ۸/۴ درصد رسید. رشد اقتصادی ۸/۴ درصد و رشد اقتصادی بدون نفت ۱/۵ درصد در ۱۳۸۳ مدیون رشد بخش صنعت و معدن، برق و آب و گاز، خدمات موسسات پولی و مالی، بازرگانی، رستوران و هتل داری و خدمات اجتماعی و شخصی و خانگی، رشد انباشت سرمایه ماشین آلات به میزان ۱۴ درصد، رشد واردات كالا و خدمات به میزان ۲/۱۹ درصد و رشد مصرف خصوصی به میزان ۶/۸ درصد بوده است. با وجود اجرای سیاست های اصلاح ساختاری برنامه سوم توسعه و بهبود منابع حاصل از صادرات نفت و وجود فرصت های مناسب همچون وجود ذخایر ارزی، ورود ایران به صحنه اقتصاد جهانی و جذب سرمایه و فناوری به نظر می رسد كه از توان اقتصاد ایران بعضاً به دلایل غیر اقتصادی فضا و سیستم نامناسب اقتصادی كاسته شده و توانسته در ۱۳۸۳ به روند رو به رشد خود ادامه دهد. از جمله عوامل غیر اقتصادی می توان به مواردی چون: اعلام مواضع اقتصادی مجلس هفتم در اوایل ،۱۳۸۳ تغییر یا حذف برخی از مواد مهم برنامه چهارم توسعه، مشكلات پیش آمده درخصوص قرارداد های خارجی در مجلس (فرودگاه بین المللی امام خمینی و اپراتور دوم تلفن همراه) و تعلیق قرارداد های خارجی كه تردید سرمایه گذاران خارجی را بیشتر كرد، طرح تثبیت قیمت ها، فشار جامعه بین الملل درخصوص پرونده هسته ای، مباحث مربوط به تعطیلی نمایشگاه بین المللی تهران و احتمال جیره بندی بنزین باعث افزایش ریسك سرمایه گذاری در كشور و در نتیجه كاهش نرخ رشد سرمایه گذاری شده است.

میانگین رشد سالانه تولید ناخالص داخلی در برنامه سوم، حدود ۴/۵ درصد بوده است كه از متوسط رشد سالانه مورد نظر برنامه حدود ۶/۰ درصد پائین تر است. متوسط رشد تولید ناخالص داخلی بدون نفت نیز در برنامه سوم، معادل ۸/۵ درصد بوده كه از متوسط مورد نظر برنامه حدود یك درصد كمتر است. به عبارتی رشد متوسط مورد نظر برنامه به دلیل رشد پائین سال های ۱۳۸۰ و ،۱۳۸۳ به رغم بالابودن رشد سال های ۱۳۸۱ و ۱۳۷۹ نسبت به هدف برنامه، محقق نشده است.

تولید سرانه ۱۳۷۹ به قیمت های ثابت ،۱۳۷۶ حدود ۵۰۳۹ هزار ریال و در ۱۳۸۳ معادل ۵۸۵۱ هزار ریال بوده است. با توجه به فزونی رشد تولید ناخالص داخلی نسبت به رشد جمعیت، رشد تولید سرانه از ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳ مثبت بوده است، متوسط رشد سالانه تولید سرانه در برنامه سوم معادل ۷/۳ درصد است.

تركیب و تحولات تولید ناخالص داخلی

براساس آخرین برآورد های صورت گرفته، رشد اقتصادی ایران در ۱۳۸۳ برابر با ۸/۴ درصد بوده است. رشد و سهم بخش های اقتصادی در این رشد به شرح زیر است:

الف- گروه كشاورزی در ۱۳۸۳ از رشدی معادل ۲/۲ درصد و سهمی معادل ۷/۱۳ درصد برخوردار بوده است، سهم آن در تامین رشد اقتصاد كشور ۳/۰ درصد از ۸/۴ درصد رشد اقتصادی ۱۳۸۳ است. متوسط رشد سالانه این بخش در برنامه ۳/۴ درصد بوده كه با توجه به میانگین سهم آن در تولید ناخالص داخلی و رشد ارزش افزوده آن در برنامه، حدود ۶/۰ درصد از ۴/۵ درصد متوسط رشد سالانه اقتصاد را در اختیار داشته است. ۸/۴ درصد باقی مانده رشد متوسط سالانه اقتصادی كشور در این برنامه مربوط به سایر بخش های اقتصادی است. هدف برنامه درخصوص رشد ارزش افزوده بخش كشاورزی تنها در سال های ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ فراتر از برنامه بوده و در سال های دیگر و در ۱۳۸۳ عملكرد برنامه پایین تر از هدف آن بوده است. گروه كشاورزی پس از یك دوره خشكسالی به نسبت طولانی، در ۱۳۸۱ رشد ۴/۱۱ درصدی و در ۱۳۸۲ ، ۱/۷ درصدی و در ۱۳۸۳ به رشد ۲/۲ درصدی دست یافت. بر اساس اطلاعات وزارت جهاد كشاورزی در بین محصولات تولیدی بخش كشاورزی، تولید برخی محصولات باغی كاهش قابل توجه داشته و برخی محصولات عمده زراعی همانند گندم و برنج نیز نرخ های رشد پایینی را ثبت نموده اند. كاهش رشد ۱۳۸۳ بدین دلیل نیز هست كه این بخش از پتانسیل های خود در سال قبل استفاده نموده و ظرفیت رشد بیشتر با ابزارهای موجود به سادگی امكان پذیر نیست. به رغم بهبود آب و هوا با توجه به اینكه اقدامات اساسی قابل ملاحظه ای در زمینه توسعه فعالیت های كشاورزی و ارتقای بهره وری انجام نشده است، رشد تولید بخش كشاورزی در ۱۳۸۳ نسبت به سال قبل كاهش یافته است.

ب - گروه نفت و گاز در ۱۳۸۳ از رشدی به میزان ۶/۲ درصد برخوردار بوده كه با توجه به سهم ۵/۱۱ درصدی آن در سال مزبور تقریباً ۳/۰ درصد از ۸/۴ درصد رشد ۱۳۸۳ را به خود اختصاص داده است. این رقم در عملكرد پنج ساله برنامه، معادل ۴/۰ درصد است. به بیان دیگر در این پنج سال، ۳۶/۰ درصد از ۴/۵ درصد متوسط رشد سالانه تولید كشور مربوط به بخش نفت و گاز بوده است. به جز دو سال اول برنامه كه هدف مورد نظر در خصوص رشد ارزش افزوده گروه نفت و گاز محقق نشده، عملكرد آن در سال های اخیر فراتر از هدف برنامه بوده است.

یكی از علل كاهش رشد ۱۳۸۳ به دلیل كاهش نرخ رشد استخراج نفت در این سال است. با روند كاهشی رشد استخراج نفت خام و نیز رشد منفی فرآورده های نفتی تولید شده در داخل كشور، ارزش افزوده گروه نفت در ۱۳۸۳ حدود ۶/۲ درصد نسبت به دوره مشابه سال قبل رشد داشته كه این رقم با توجه به رشد ۹/۱۲ درصدی آن در ،۱۳۸۲ كاهش قابل ملاحظه ای را نشان می دهد. با توجه به اینكه حفظ سطح فعلی تولید در بخش استخراج نفت نیازمند سرمایه گذاری های جایگزین است، افزایش ظرفیت های بالفعل موكول به افزایش سرمایه گذاری بالای مورد نیاز می باشد. با حفظ ظرفیت های بالفعل نیز موكول به افزایش سرمایه گذاری بالای مورد نیاز می باشد. با عنایت به اینكه استخراج نفت در ایران در حال حاضر در سطح بالای ظرفیت بالفعل انجام می شود، عدم سرمایه گذاری جدید، باعث تداوم روند نزولی نرخ رشد در بخش استخراج می شود. از طرف دیگر به علت رشد بالای ارزش افزوده بخش نفت در ۱۳۸۲ انتظار رشد بالا از این بخش در ۱۳۸۳ نمی رفت.

ج- گروه صنایع و معادن در ۱۳۸۳ معادل ۱/۸ درصد رشد یافت و سهم آن در تولید كشور به ۳/۲۴ درصد افزایش یافت. این گروه با توجه به سهم و رشد مزبور، تقریباً ۲ درصد از رشد ۱۳۸۳ را به خود اختصاص داده كه بعد از گروه خدمات بیشترین نقش را در رشد اقتصادی كشور داشته است. عملكرد برنامه سوم توسعه نیز با توجه به متوسط سهم این گروه در تولید ناخالص داخلی كشور و رشد متوسط سالانه ارزش افزوده آن كه حدود ۵/۹ درصد است، نشان می دهد كه بیش از ۲ درصد از ۴/۵ درصد رشد متوسط سالانه برنامه مربوط به این بخش است. به جز سال های ۱۳۸۲ و ،۱۳۸۳ عملكرد گروه صنایع و معادن از اهداف پیش بینی شده برنامه فراتر بوده است. عملكرد رشد متوسط سالانه این گروه نیز نسبت به رشد پیش بینی شده در برنامه (۴/۸ درصد) حدود ۱/۱ واحد درصد بیشتر بوده است.

---