فلسفه سیاه‏پوشی در ایام عزاداری چیست؟

رنگ سیاه از جهات گوناگون، آثار و خواص مختلف دارد و به اعتبار هر یک از این خواص، در مورد یا مواردی خاص، فرد یا گروهی مخصوص برای منظور ویژه خویش از آن بهره می‏گیرند. رنگ سیاه از جهتی …

رنگ سیاه از جهات گوناگون، آثار و خواص مختلف دارد و به اعتبار هر یک از این خواص، در مورد یا مواردی خاص، فرد یا گروهی مخصوص برای منظور ویژه خویش از آن بهره می‏گیرند. رنگ سیاه از جهتی رنگ پوشش است؛ یعنی، رنگ تیره سبب استتار و اختفا می‏گردد و گاه برای چنین امری به کار گرفته می‏شود.نگا: یادداشت‏هایی در زمینه فرهنگ و تاریخ، صص ۲۷۲-۲۷۳.

رنگ سیاه از جهت دیگر، رنگ هیبت و تشخص است و ازاین‏رو، لباس رسمی شخصیت‏ها نوعاً سیاه یا سرمه‏ای سیر است، و در نقل‏های تاریخی موارد فراوانی را می‏توان یافت که برای نشان دادن هیبت و تشخص فرد، گروه، حکومت یا مسأله‏ای از این رنگ استفاده می‏شده است.ابن اثیر یکی از مورخان برجسته می‏نویسد: ابومسلم خراسانی روزی خطبه خواند. مردی برخاست و پرسید: این علامت سیاه که بر تو می‏بینم، چیست؟ گفت: ابوزبیر از جابر بن عبدالله انصاری روایت کرده است که گفت: پیغمبر(ص) هنگام فتح مکه عمامه سیاهی بر سر داشت و این لباس هیبت و لباس دولت است. (ترجمه الکامل، ج ۹، ص ۱۱۴).

یکی دیگر از خواص و آثار رنگ سیاه، آن است که این رنگ به صورت طبیعی، رنگی حزن‏آور و دلگیر و مناسب عزا و ماتم است. از همین رو، بسیاری از مردم جهان، از این رنگ به عنوان اظهار غم و اندوه از مرگ دوستان و عزیزان خود سود می‏جویند.

امّا باید توجه داشت که انتخاب رنگ سیاه در ایام سوگواری - علاوه بر نکته فوق - علتی منطقی - عاطفی نیز دارد و آن عبارت است از این حقیقت که کسی که در ماتم عزیزان خویش، جامه سیاه می‏پوشد و در و دیوار را سیاهپوش می‏کند، با این عمل می‏خواهد بگوید و بفهماند که: «تو، مایه روشنی چشم من و در حکم فروغ دیدگان من بودی و دفن پیکر تو در دل خاک بسان افول ماه و خورشید در چاه مغرب، سینه حیات و زندگی را در چشمم تیره و تار ساخته و زمین و زمان را در سیاهی و ظلمت فرو برده است».

چنان که حضرت زهرا(س) در روز هشتم رحلت حضرت رسول(ص) بر سر قبر آن حضرت رفت و فریاد برآورد: «یا ابتاه انقطعت بک الدنیا بانوارها و زوت زهرتها و کانت ببهجتک زاهرهٔ فقد اسود نهارها، فصار یحکی حنادسها رطبها و یابسها ... و الأسی لازمنا ...»؛ بحارالانوار، ج ۴۳، صص ۱۷۴ - ۱۸۰. «ای پدر! تو رفتی و با رفتن تو، دنیا روشنی‏های خویش را از ما برگرفت و نعمت و خوشی‏اش را از ما دریغ کرد. جهان، به حسن و جمال تو، روشن و درخشان بود [ولی اکنون با رفتن تو ]روز روشن آن سیاه گشته و تر و خشکش حکایت از شب‏های بس تاریک دارد ... و حزن و اندوه، همواره، ملازم ما است ...».

و ز عمر، مرا جز شب دیجور نمانده است‏ بی مهر رخت، روز مرا نور نمانده است‏

بنابراین، سیاه‏پوشی، به دلیل رمز و رازی که در این رنگ نهفته است؛ به عنوان یک رسم طبیعی و سنت منطقی نشان حزن و اندوه دارد و پیروان اهل‏بیت(ع) در ایام عزاداری، لباس سیاه بر تن می‏کنند؛ زیرا لباس سیاه، نشانه عشق و دوستی به ساحت آنان، اعلام جانبداری از سرور آزادگان، در جبهه ستیز حق و باطل و اظهار تیره شدن آفاق حیات معنوی است.نگا: سیاهپوشی در سوگ ائمه نور، صص ۳۱ - ۵۳.

لباس مشکین در عزاداری امامان نور(ع) - خصوصاً سالار شهیدان - جسمی تیره، ولی جانی روشن دارد. در ظاهر سیاه است ولی در باطن سپید و چه خوش گفته است شیخ محمود شبستری در گلشن راز:

به تاریکی درون، آب حیات است‏ سیاهی گر بدانی نور ذات است‏

شب روشن میان روز تاریک‏