خط ۴ ستون فقرات متروی تهران

در نتیجه مطالعات انجام شده توسط شرکت سیسترا در دهه ۱۳۵۰ , پس از بازنگری و تطبیق مطالعات با شرایط موجود سال های اخیر, به منظور دستیابی به یک شبکه کارآمدِ اقتصادی تا سال ۱۴۰۹ ه ش , برنامه بلندمدت حمل و نقل ریلی تهران شامل ۸ خط درون شهری و ۴ خط اکسپرس به تصویب رسید

در نتیجه مطالعات انجام شده توسط شرکت سیسترا در دهه ۱۳۵۰ ، پس از بازنگری و تطبیق مطالعات با شرایط موجود سال های اخیر، به منظور دستیابی به یک شبکه کارآمدِ اقتصادی تا سال ۱۴۰۹ ه.ش.، برنامه بلندمدت حمل و نقل ریلی تهران شامل ۸ خط درون شهری و ۴ خط اکسپرس به تصویب رسید. از این مجموعه چهار خط ۱، ۲، ۳ و ۴ در مطالعات اولیه دهه ۱۳۵۰ طراحی شده اند. عملیات اجرایی ایستگاه ها و تونل های خطوط ۱ و ۲ متروی تهران در دهه ۱۳۶۰ آغاز و بخش اعظم آن ها تاکنون به بهره برداری رسیده اند. خط ۳ و ۴ از شبکه متروی تهران نیز هم اکنون دردست ساخت هستند.

مسیر شرقی- غربی خط ۴ متروی تهران از پایانه افسریه در شرق تا شهرک اکباتان در غرب با عبور از خیابان هایی چون پیروزی، انقلاب و آزادی و اتصال اماکنی مانند شهرک اکباتان، فرودگاه مهرآباد، میدان آزادی، دانشگاه های تهران، امیرکبیر و صنعتی شریف، مجموعه تئاتر شهر به شبکه حمل و نقل عمومی تهران، آن را به یکی از مهم ترین خطوط متروی تهران تبدیل کرده است.

این خط با قابلیت جابجایی ۱,۴۳۰,۰۰۰ مسافر در روز دارای ۱۹ ایستگاه شامل ۶ ایستگاه تقاطعی و تبادلی (واقع در میدان شهدا، دروازه شمیران، دروازه دولت، جهارراه ولیعصر، میدان توحید و خیابان آزادی)، یک مجموعه پارکینگ به وسعت ۵۴,۰۰۰ مترمربع و ظرفیت ۱۵ قطار (واقع در اکباتان)، یک مجموعه پایانه و تعمیرگاه به وسعت ۱۵۰,۰۰۰ مترمربع (واقع در افسریه)، ۳ پست فشارقوی برق (واقع در اکباتان، کالج و افسریه)، است. ۴ تونل ارتباطی این خط را با خطوط ۲، ۳، ۶ و ۷ مترو مرتبط می سازد. طول مسیر اولیه خط ۲۱ کیلومتر بوده و دارای توسعه شرقی به طول ۸ کیلومتر در شمال شرقی تهران است که پایانه افسریه را به شهرک امید متصل کرده و توسعه غربی به طول ۷ کیلومتر شهرک اکباتان را به میدان پونک در شمال غربی تهران ارتباط می دهد.

● نظام مدیریتی و اجرایی پروژه

برای مدیریت بر طراحی و اجرای خطوط مترو، شرکت متروی تهران از مجریان متخصصی که سالیان متمادی در امر ساخت و ساز مترو نقش داشته اند استفاده می کند. مجری خط ۴ متروی تهران آقای مهندس غلامرضا فاخته نمین است که از سال ۱۳۸۵ و شروع عملیات اجرایی خط با همکاری تیم کارشناسی متخصص خود عهده دار این مسئولیت بوده است.

● مدیریت طرح بخش سیویل

شرکت متروی تهران خدمات مدیریت طرح بخش سیویل خط ۴ متروی تهران را به مهندسین مشاور گنو واگذار کرد. براساس مفاد قرارداد اهم وظایف مدیریت طرح بخش سیویل به شرح زیر است:

▪ مدیریت بر خدمات تهیه طرح اولیه

- مدیریت بر خدمات طرح اجرایی و تفصیلی توسط مشاوران پروژه

- مدیریت بر امور مشاوران و پیمانکاران در هنگام اجرای طرح

- هماهنگی با دستگاه های اجرایی ذیربط به منظور رفع مشکلات در هنگام اجرای کار

- سازماندهی برای بهره برداری و اجرای کار

- به همین منظور و زیر نظر مجری خط ۴ متروی تهران از نیمه دوم سال ۱۳۸۵ ارزیابی و تنظیم قرارداد با مشاورین طراح ایستگاه ها، تونل ها و دیگر تأسیسات مورد نیاز خط انجام و در نهایت ۱۶ مشاور خدمات طراحی خود را آغاز کردند.

▪ مدیریت طرح بخش تجهیزات

- شرکت مهندسین مشاور حمل و نقل ریلی بهروی تهران مدیریت طرح بخش تجهیزات که را عهدهدار است.

- بر اساس مفاد قرارداد اهم وظایف مدیریت طرح بخش تجهیزات به شرح زیر است.

- تهیه ضوابط فضاهای تجهیزاتی و ابلاغ آن به بخش سیویل

- مدیریت بر خدمات تهیه طرح اولیه تجهیزات در بخشهای انرژی، علائم و مخابرات، سامانه تهویه، نقلیه ریلی، آسانسور و پله برقی

- مدیریت بر خدمات طرح اجرایی و تفصیلی توسط پیمانکاران طرح و اجرا

- نظارت بر اجرا و ساخت تجهیزات توسط پیمانکاران

- بررسی طرحهای مشاوران بخش سیویل به جهت انطباق با استانداردهای تجهیزاتی

● برنامه ریزی اجرایی خط ۴ متروی تهران

احداث خط ۴ متروی تهران با توجه به رویکرد شرکت مترو مبنی بر بهره برداری مستقل و سریع از بخش های مختلف آن بلافاصله پس از اجرا و در فواصل زمانی معین به ترتیب اولویت، همچنین تخصیص اعتبارات و بودجه به صورت متعادل و مداوم، به ۵ فاز اجرایی تقسیم شده است:

▪ فاز ۱: حدفاصل ایستگاه دروازه شمیران (P۲K۴) تا میدان فردوسی (I۴): با توجه به شروع همزمان عملیات طراحی و اجرایی خط ۴ مترو از نیمه دوم سال ۱۳۸۵ مقرر گردید در مرحله اول اجرا، بخش میانی شامل ۳ ایستگاه راه اندازی تا بتوان ضمن شروع مسافرپذیری، از طریق ۲ ایستگاه تقاطعی خدمات به خطوط ۱ و ۲ مترو را هم ساماندهی نمود. لذا ایستگاه های دروازه دولت در تقاطع با خط ۱ مترو، دروازه شمیران در تقاطع با خط ۲ مترو و ایستگاه میدان فردوسی در اولین مرحله به طول ۱۹۰۵ متر در پایان سال ۱۳۸۶ به بهره برداری رسید در این بخش از طرح قطارها از طریق یک سازه سه راهی از خط ۲ به خط ۴ در کنار ایستگاه دروازه شمیران تأمین گردید.

▪ فاز ۲: حدفاصل ایستگاه دروازه شمیران تا ایستگاه میدان شهدا در بخش شرقی بعلاوه حدفاصل ایستگاه میدان فردوسی تا ایستگاه میدان انقلاب:

بر اساس برنامه ریزی انجام شده پس از راه اندازی بخش میانی در فاز ۱ عملیات اجرایی مقرر گردید عملیات بعدی در شرق و غرب این بخش توسعه یابد که بر این اساس در پایان سال ۸۷ میدان انقلاب به میدان شهدا متصل و در نتیجه ۵۷۸۰ متر خط مورد بهره برداری قرار گرفت.

▪ فاز ۳: اتمام بخش شرقی از ایستگاه میدان شهدا تا میدان شهید کلاهدوز با راه اندازی این بخش در پایان سال ۱۳۸۸، ۱۰۸۲۰ متر طول مسیر در اختیار مسافران قرار گرفت.

▪ فاز ۴: اتمام بخش غربی از ایستگاه میدان انقلاب تا میدان آزادی که مقرر است در دی ماه سال ۱۳۸۹ این بخش از خط ۴ نیز به اتمام برسد که در این صورت کل مسیر میدان آزادی تا میدان شهید کلاهدوز به طول ۱۶۱۶۱ متر به بهره برداری خواهد رسید.

▪ فاز ۵: ایستگاه ارم سبز تا میدان آزادی که با اجرای این بخش باقیمانده از خط ۴ کل مسیر اولیه خط ۴ به طول بیش از ۲۱ کیلومتر با ۱۹ ایستگاه در نیمه اول سال ۱۳۹۰ به اتمام خواهد رسید.

● نوآوری های خط ۴ متروی تهران

عبور خط ۴ متروی تهران از زیر خیابان های آزادی و انقلاب و اتصال شرق تهران به غرب آن، این خط را تبدیل به یکی از پرظرفیت ترین کریدورهای حمل و نقل شهری کرده است، اما این مساله از خلاقیت متخصصان دست اندرکار احداث این خط در ایجاد نوآوری هایی به منظور تسهیل طراحی، اجرا و در نهایت تسهیل بهره برداری از آن نکاسته است.

علاوه بر روش های اجرای مختلفی که در ایستگاه های خط ۴ به دلیل شرایط خاص هریک بکار گرفته شده است و راندمان های بالاتر از عرف که در برخی عملیات احداث این خط حاصل شده است، به موارد خاصی از جمله زیر می توان اشاره کرد:

- سکوی جزیره ای: در ایستگاه شهید کلاهدوز خط ۴ متروی تهران که به بهره برداری رسیده است، برخلاف سکوهای عادی که در دیگر ایستگاه های خطوط دیده می شوند، (خطوط ریل در وسط و سکوها در طرفین) سکو بصورت جزیره ای احداث شده است. بصورتی که سکو در وسط احداث شده و خطوط ریل در طرفین قرار می گیرند. بدین ترتیب از احداث دو سکو با ورودی های مجزا خودداری شده و مسافران همگی از روی یک سکو سوار قطار مورد نظر خود می شوند.

- انشعاب فرودگاه مهرآباد: به منظور تسهیل رفت و آمد به فرودگاه مهرآباد تهران و قابلیت خط ۴ متروی تهران در ایجاد این امکان، انشعابی از این خط به فرودگاه مهرآباد طراحی شده است. از نوآوری های بکاررفته، طراحی ایستگاه های این انشعاب به طول ۶۰ متر است. به عبارت دیگر، درصورت اجرای ایستگاه به این شکل از صرف هزینه و زمان اضافی برای احداث یک ایستگاه عادی اجتناب شده و درعین حال این نوع ایستگاه پاسخگوی نیازهای موردنظر خواهد بود.