برتر از هزار ماه

اگر كارهای نیك بندگان و چند برابر پاداش آن تاثیری در مقدرات و سرنوشت افراد در شب قدر ندارد, از گفتن و دانستن آن چه سودی عاید بندگان می شود اگر نزول قرآن در شب قدر و بیان كردن این مطلب, سود و زیانی را متوجه هیچ كس نمی كند, چه انگیزه ای در اعلام این شب نهفته است اگر دانستن نزول فرشتگان, در نتیجه تلاش افراد سودمند نباشد, چرا باید مردم در جریان آن باشند و دانستن آن چه گرهی از كار بندگان می گشاید حكمت معرفی شب قدر به عنوان شبی كه قرآن در آن نازل شده و شبی كه مقدرات در آن سامان داده می شود, چیست تمام مقدرات یك ساله انسان در شب قدر مقدر می شود

اما این سوال مطرح است كه آیا خود انسان در مقدراتش نقشی دارد یا اینكه چه بخواهد و چه نخواهد، تلاش بكند یا نكند، مقدارتش در این شب رقم می خورد؟نقش شب مقدس قدر و ماه مبارك در پررنگ كردن اعمال قابل انكار نیست؛ در اینجا برای اینكه بدانیم نقش اصلی شب قدر با خود انسان است، این بحث را با خوش بینی و تكیه بر ادله نقلی، یعنی آیات و روایات پی می گیریم. تكیه بر ادله نقلی، از این جهت است كه بحث مقدرات شب قدر، بیش از همه بر نقل متكی است. اینكه چه طور و چگونه تقدیر می شود، از رازهای پشت پرده ای است كه بخشی از آن را با استفاده از كتاب و سنت می توانیم بفهمیم، حتی اگر مدعی شویم كه تنها راه، ادله نقلیه است سخنی به گزاف نگفته ایم.

ادله ای كه نقش انسان را در مقدرات شب قدر ثابت می كند، به شرح زیر است:

۱- حالات و دریافت های شخصی

كسانی كه اهل دعا و راز و نیاز در شب قدر هستند، نقش خویش را در شب قدر به خوبی دریافته اند. گاهی این حالات آن چنان ژرف و تاثیرگذار است كه تا شب قدر آینده و بلكه تا آخر عمر، در همه افكار، اخلاق، كردار و رفتار شخص رخنه كرده و آن را در یك خط و سیر معنوی قرار می دهد. دیگرانی هم كه به این حد از معنویت راه پیدا نمی كنند، به فراخور حال خود از مجالس و محافل و شب زنده داری های شب قدر بهره برداری كرده و فیض معنوی می برند. ریشه اصلی این دگرگونی ها و حالات، به خود افراد بر می گردد و اینكه تا چه حد خود را آماده بهره برداری از بركات شب قدر و فضیلت های آن كرده باشند. اگر معنویاتی كه در شب قدر نصیب انسان شده و در زندگی آن ها تحولی آفریده، هیچ ارتباطی با آنان نداشته باشد و تنها به خدا و فرشتگان و نویسندگان مربوط باشد كه هر چه بخواهند، برای هر كس بدون ملاحظه حالاتش تقدیر كنند در این صورت مقتضای حكمت و مصلحت این است كه یا به هیچ كس هیچ ندهند و یا آنچه می دهند، به همه یكسان و علی السویه بدهند؛ درحالی كه ما می دانیم همه بركات خداوندی در شب قدر برای بندگان سرازیر می گردد و با اختلاف و تفاوت به آنان داده می شود؛ پس نتیجه می گیریم تنها دلیل این تفاوت، كارها و اعمال و میزان تلاش خود بندگان است و بس. نتیجه اینكه یكی از راه های رسیدن به اینكه آیا افراد در مقدرات منتخب قدر، صاحب نقش هستند یا نه، این است كه ببینیم چه اندازه دگرگونی در همین شب با بركت در آنان ایجاد گشته است.

۲- شناساندن شب قدر

خداوند تبارك و تعالی با نزول سوره ای خاص، شب قدر را به مردم معرفی فرموده است. در دو آیه این سوره مباركه فرموده است: قرآن در شب قدر نازل شده و فرشتگان در آن شب فرود می آیند. سپس افزوده است: شب سلامت است، و فرموده است: عمل صالح در آن، برابر با عمل صالح در طول هزار ماه است. فردی به امام باقر(ع) عرض كرد: مراد و مقصود از اینكه شب قدر بهتر از هزار ماه است چیست؟ حضرت فرمودند: « والعمل الصالح فیها من الصلاهٔ والزكاهٔ و انواع الخیر خیر من الف شهر لیس فیها لیلهٔ القدر»؛ كار شایسته از قبیل نماز و زكات، صدقات و انفاقات و انواع خوبی ها در آن شب برتر از هر كار شایسته ای است كه در مدت هزار ماه كه شب قدر در آن نیست، انجام شود. اگر كارهای نیك بندگان و چند برابر پاداش آن تاثیری در مقدرات و سرنوشت افراد در شب قدر ندارد، از گفتن و دانستن آن چه سودی عاید بندگان می شود؟ اگر نزول قرآن در شب قدر و بیان كردن این مطلب، سود و زیانی را متوجه هیچ كس نمی كند، چه انگیزه ای در اعلام این شب نهفته است؟ اگر دانستن نزول فرشتگان، در نتیجه تلاش افراد سودمند نباشد، چرا باید مردم در جریان آن باشند و دانستن آن چه گرهی از كار بندگان می گشاید؟ می دانیم كه كار بیهوده حتی از افراد عادی و معمولی پسندیده نیست، چه رسد به پروردگار آسمان و زمین كه هیچ كاری را بدون حكمت و مصلحت انجام نمی دهد. حكمت معرفی شب قدر به عنوان شبی كه قرآن در آن نازل شده و شبی كه مقدرات در آن سامان داده می شود، این است كه بنده سرنوشت و مقدرات خویش را به قرآن پیوند بزند و آن را سرمشق و سرچشمه فكر و عمل خویش قرار بدهد، اگر كردارش موافق با قرآن و در جهت آن باشد، عمل كننده به آن سعادتمند است و اگر خدای نكرده مخالف با قرآن باشد، فاعل آن شقی خواهد بود. امام صادق علیه السلام در پاسخ به چیستی فلسفه شب قدر می فرمایند: اگر خداوند كارهای مومنان را چندبرابر نكند به سر حد كمال نمی رسند، اما از راه لطف كارهای نیكوی آن ها را چندبرابر می فرماید تا كاستی هایشان جبران شود

۳- اجماع و سیره مسلمانان

می دانیم كه همه دانشمندان اسلام و مسلمانان از هر فرقه و گروهی، بر اهمیت شب قدر و احیای آن تاكید فراوان دارند و به شب زنده داری آن شب اهتمام می ورزند. نقل شده كه یكی از دانشمندان بزرگ اسلام، برای اینكه شب قدر را درك كند، یك سال تمام یعنی حدود ۳۵۷ شب، از سر شب تا به صبح شب زنده داری كرد. این همه اقبال و توجه به تشكیل اجتماعات باشكوه برای خواندن دعا و مناجات و راز و نیاز و تضرع و ابتهال، همراه گریه و زاری و استغفار برخاسته از یك واقعیت انكارناپذیر است و آن دخالت انسان ها در سرنوشت خودشان است.

۴- سفارش امامان دین بر احیای شب قدر

حتی در حال بیماری امام صادق(ع) به ابوبصیر می فرماید: «وصل فی كل واحده منهما مئه ركعه» در هر یك از دو شب بیست و یكم و بیست و سوم صد ركعت نماز بخوان «واحیهما ان استطعت الی النور»؛ تا می توانی آن دو شب را تا سپیده صبح شب زنده داری كن «واغتسل فیهما»؛ در آن دو شب غسل كن. ابوبصیر عرض كرد اگر نتوانستم ایستاده نماز بخوانم؟ فرمودند: نشسته بخوان. اگر باز هم نتوانستم؟ خوابیده بخوان.

اگر باز هم نتوانستم؟ ایرادی ندارد كه سر شب كمی بخوابی و باقی مانده شب را، به هر نحوی كه می توانی به عبادت بپردازی، چون در ماه رمضان، درهای آسمان گشوده است، شیطان ها در زنجیرند و اعمال مومنان پذیرفته می شود. از حدیث فوق می توان تاثیر فراوان كارهای انسان را بر سرنوشت او ارزیابی كرد. می بینیم ابوبصیر كه یك راوی زبردست و كاركشته در فن روایت است، با پیش بردن مرحله به مرحله سوال ها در صدد آن است كه ژرفای شب قدر و اهمیت عمل در آن شب را به دست آورد؛ امام(ع) هم، چنان بر اهمیت عبادت در شب قدر پافشاری می فرمایند كه رضایت نمی دهند بنده حتی اگر بیمار باشد، از نتیجه اعمال صالح خویش محروم گردد. نكته درخور توجهی كه تاثیر انسان را مشخص می كند، جمله پایانی امام(ع) است كه آن را به عنوان ریشه و علت تاكید و تشویق بر عمل صالح بیان فرموده اند؛ آنجا كه فرمودند: «و تقبل اعمال المومنین» اعمال مومنان در شب قدر پذیرفته می شود.

۵- تشویق بسیار به دعاهای ماثور و راز و نیاز

می دانیم كه دعاهای شب قدر از طولانی ترین و پرمحتواترین دعاهاست؛ دعاهایی مانند «جوشن كبیر»، «ابوحمزه ثمالی» و امثال آن ها كه اگر با حال و توجه خوانده شود، مایه انقلاب و دگرگونی روحی است، ادعیه ای كه انسان را با دریایی از معارف آشنا می كند. انسان با خواندن دعا از یك طرف با یادآوری لطف، گذشت، كرم، رحمت و بخشش بی پایان خدای مهربان او را در كنار و دستگیر خویش می بیند و نور امید در دلش می درخشد و از دیگر سو، با یادآوردن سختی های جان كندن، تنگی و فشار قبر، گرفتاری های عالم برزخ، حساب و كتاب فردای قیامت، شعله های دردناك و سوزان و حسابرسی دقیق در صحرای محشر، تمام وجودشخص سرشار از ترس و نگرانی گردیده و آنچه عیش و نوش است فراموش كرده و گذشته خود و آنچه بوده و كرده است را با آنچه باید باشد می سنجد و زیانی كه در گذشته متوجه وی شده است را در می یابد و علاوه بر شك و تردیدی كه نسبت به راه و روش نامطلوب خویش پیدا می كند، ندامت سراسر وجودش را پر كرده و تصمیمی سرنوشت ساز می گیرد و مسیر زندگی اش را دگرگون می كند. اگر هم به این مرحله نرسد، لااقل بر كردار خود بیشتر مواظبت خواهد داشت؛ زیرا بیم و امیدی كه دستاورد شب قدر است در مراحل زندگی به یاری اش می شتابد. در مقابل، اگر كسی از دعا رو برگرداند و شب قدر را هم به غفلت سپری كند، در همان جمود و غفلت، زندگی را به پایان خواهد برد و سرنوشت شقاوت باری در انتظارش است.

---