کوچولوها هم فرصت تجربه اندوزی می خواهند

چگونگی فرصت هایی که باید در اختیار فرزندان برای شکوفایی و توانمندی شان قرار داد

شکل‌گیری فکر و ذهن انسان از دوران جنینی آغاز می‌شود. پس از تولد و در کودکی، ذهن با کنجکاوی و کنکاش، فعال‌تر می‌شود. در دوره نوجوانی نیز استقلال، اعتماد به نفس و توانایی برای تصمیم‌گیری شکل می‌گیرد. تجربه کردن نیز از خصایص این دوران

به شمار می‌رود به گونه‌ای که نوجوان تمایل دارد خودش را در زمینه‌های علمی، هنری و ورزشی بیازماید تا استعدادهایش شکوفا شود. بنابر این لازم است به نوجوان فرصت داده شود تا تجربه کند و با استفاده از تجربیات بتواند در آینده تصمیم‌گیری درستی در امور زندگی خود داشته باشد.

● دوران کودکی و ذهن کنجکاو

یکی از مهمترین و مؤثرترین دوران زندگی هر انسانی، کودکی او است. در این دوران شخصیت افراد شکل می‌گیرد و فکر و ذهن او شکوفا می‌شود. تربیت در این دوران نقش مهمی دارد به طوری که روانپزشکان انضباط و عشق را دو مسئله مهم تربیتی در سنین سه تا هفت‌سالگی می‌دانند که والدین باید به آن توجه بیشتری داشته باشند.

دکتر علی‌اصغر اصغرنژاد، دکترای روانشناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه ایران معتقد است: قبل از هفت‌سالگی، کودک تلاش زیادی برای اکتشاف و جست‌وجو می‌کند بنابراین والدین موظف هستند تا ذهن او را بیشتر به کار گیرند و ارتباط بیشتری با او برقرار کنند. کودکان پس از ورود به مدرسه، برای خواندن و نوشتن مهارت پیدا می‌کنند بنابراین هرچه والدین کتاب بیشتری برای آنها بخوانند و کودک بتواند آنچه را که خوانده شده است بیان کند، مهارت بیانی او بیشتر تقویت می‌شود. صحبت با کودک، خواندن کتاب، شعر و یا قصه، فعالیت‌های گروهی و یا بازی‌هایی که مستلزم هماهنگی بینایی و حرکتی است باعث می شود حس هماهنگی در او بیشتر تقویت شود.

دکتر علی‌اکبر مرتضوی کیاسری، توجه به رشد فکری و ذهنی انسان را در دوران کودکی و حتی قبل از آن مهم می‌داند و می‌گوید: فعال‌سازی ذهن کودک باید از آغازین لحظات تولد انجام شود و براساس نظریه پیاژه، همه کودکان علاوه بر رشدشناختی، هوش‌شناختی نیز دارند که درک کودک را به تناسب دقایق، روزها و ماه‌ها متفاوت می‌سازد.

این نکته چنان پراهمیت است که پیامبر اسلام(ص) فرموده‌اند: تمام سعادت انسان در بطن و رحم مادر شکل می‌گیرد. محققان نیز در این رابطه به این نتیجه رسیده‌اند که علاقه زن باردار به موسیقی و آهنگ خاصی در ایامی که جنین در رحم زن است باعث می‌شود تا کودک پس از به دنیا آمدن بین موسیقی‌های موجود به آهنگی که مادر گوش می‌داده توجه کند و روی آن متمرکز شود.

دکتر مرتضوی در ادامه می‌گوید: این بدان علت است که فعال‌سازی ذهن در دوران جنینی آغاز می‌شود لذا اسلام توصیه می‌کند زنان باردار به آنچه می‌گویند و می‌شنوند توجه بیشتری داشته باشند زیرا جنین آن را دریافت می‌کند.

● تجربه‌کردن در کودکی

با افزایش سن کودک، زمینه‌های شکوفایی استعدادها و ظرفیت‌ها فراهم می‌شود و کودک می‌تواند فعالیت‌های ذوقی - هنری بیشتری را فرا گیرد. بنابراین توجه بیشتری از طرف والدین باید نسبت به این مسئله معطوف شود.

به گفته دکتر مرتضوی، توان رشد ذهنی کودک از لحظات آغازین تولد شکل می‌گیرد و در صورتی که تعامل بین کودک و محیط اطراف برقرار شود، رشد شناختی او سریع‌تر می‌شود. منظور از تعامل فکری همان تجاربی است که کودک از محیط به‌دست می‌آورد که در دو سال اول زندگی بیشتر جنبه حسی و حرکتی دارد.

وی اسباب‌بازی را یک نوع سرگرمی برای کودک نمی‌داند و می‌گوید: اسباب‌بازی وسیله‌ای است که برای تجربه کودک را افزایش می‌دهد و در صورتی که والدین مانع بازی و تجربه‌کردن او شوند و یا او را ملامت کنند در واقع از رشد ذهنی و توانایی فکری او جلوگیری کرده‌اند.

برقراری تعامل باید به‌گونه‌ای باشد که والدین از تمام تلاش خود برای افزایش تجربه کودک بهره‌ گیرند. بسیاری از خانواده‌ها برای ایجاد امنیت، کودک را از بسیاری از نقاط و شرایط محیطی دور می‌کنند و یا کودک خود را مورد سرزنش قرار می‌دهند که برای کودک زیان‌آور است. والدین باید از طریق آموزش رفتار و نحوه بازی با اسباب‌بازی‌هایش کودکان را یاری کنند و آنها را از تجربه‌کردن باز ندارند و اجازه دهند تا انگیزه در آنها به‌وجود آید.

● مسئولیت‌پذیری و تصمیم‌گیری

شیوه‌های صحیح تربیت، تعامل و روابط مناسب بین والدین و فرزندان باعث می‌شود نوجوان اعتماد به نفس و ثبات شخصیت بیشتری داشته باشد. نوجوان در این سنین ممکن است با فرصت‌هایی روبه‌رو شود که نیاز به تصمیم‌گیری دارد.

در این هنگام نوجوان تنها در صورتی می‌تواند از عهده آن بخوبی برآید که فرصت مسئولیت‌پذیری، انتخاب و فکر را سال‌ها قبل به او داده باشند و او تجربه‌کردن را آموخته باشد.

دکتر شیوا دولت‌آبادی، دکترای روانشناسی و عضو انجمن حمایت از کودکان معتقد است: به کودک باید از هنگامی که مشغول بازی است اجازه داده شود تا خودش تصمیم بگیرد. به‌عنوان مثال والدین باید کودک را در انتخاب نوع بازی، نحوه انجام آن و یا نوع لباس خود آزاد بگذارند تا او تصمیم بگیرد و انتخاب کند. در صورتی که به کودک حق اظهارنظر داده شود، او برای انتخاب خود کنجکاوی و جست‌وجوی بیشتری می‌‌کند و موفق‌تر خواهد بود. این در حالی است که مجبورکردن کودکان برای پذیرفتن نظر والدین و یا آنچه که فکر می‌کنند صحیح‌تر است، حس مسئولیت‌پذیری را در آنها به‌وجود نمی‌آورد.

بنابراین یکی از اولین و مهم‌ترین اجزای اصلی مراقبت از کودکان آن است که مستقل تربیت شوند تا بتوانند در آینده مسئولیت‌ها را بپذیرند و جوابگوی انتخابشان باشند.

● تجربه‌کردن

بدون شک جوانان، پدر و مادر خود را الگو قرار می‌‌دهند و معیارهای آنان را در زندگی در نظر می‌گیرند. نوجوانان در صورتی که در زندگی خود اختیار داشته باشند می‌توانند بدون ترس و اضطراب جست‌وجو و کنجکاوی بیشتری کنند و از آن میان آنچه را که با شور و عشق است البته با نظارت والدین، انتخاب کنند.

دکتر اصغرنژاد معتقد است، در این دوران نوجوان ممکن است بسیاری از رشته های مورد علاقه‌اش را آزمایش کند. گاهی اوقات نوجوان برای مدت سه تا چهار ماه نوعی ورزش را انتخاب می‌کند و پس از آن دنبال رشته دیگری می‌رود. این خصوصیت آنها باعث می‌شود با مخالفت‌های والدین روبه‌رو شوند در صورتی که توصیه می‌شود والدین با آنها مخالفت نکنند و اجازه دهند تا نوجوان بهترین تصمیم را بگیرد و استعدادهایش با هم رشد کند.

● شکوفایی استعدادها

شکوفایی استعدادهای یک نوجوان باعث می‌شود تا توان و رشد مغزی آنها افزایش پیدا کند و دیگر یک جوان تک بعدی که تنها در مورد یک رشته علمی یا هنری تخصص دارد، نباشد. به گفته دکتر اصغرنژاد، فردی که در کنار تحصیل و یا کار خود، یک رشته ورزشی را دنبال می کند علاوه بر افزایش دادن قدرت بدنی و رشد جسمانی خود، سرعت انتقال و تمرکز او نسبت به دیگران بیشتر خواهد بود. همچنین نوجوانی که به هنر گرایش دارد نه تنها نباید هنر او را بی‌اثر دانست بلکه لازم است زمینه‌های شکوفایی استعدادهایش را فراهم کرد.

وی بین تحصیل و فعالیت‌های ورزشی یا هنری منافاتی قائل نمی‌‌شود و می‌گوید: در صورتی که تعادل بین فعالیت‌های فردی برقرار باشد و افراط و تفریط وجود نداشته باشد، انجام فعالیت‌های مورد علاقه هیچ آسیبی به انسان نمی‌زند بلکه مفید نیز هست. دکتر مرتضوی در این باره می‌گوید: با توجه به این‌که پرورش چند بعدی نوجوان باید از کودکی آغاز شود بنابراین لازم است خانواده‌ها زمینه تجربه کردن کودک را فراهم کنند تا رشد ذهنی فعالی داشته باشد. یکی از علل تک‌بعدی بودن نوجوانان آن است که خانواده ها فرصت تجربه کردن را به آنها نداده‌اند و در همه شرایط به جای آنها تصمیم گرفته‌اند. چند بعدی شدن کودک نیز به این معنی نیست که او را وادار به شرکت در کلاس‌های مختلف کنند بلکه باید گرایش به رشته‌ای را در او به وجود آورند. والدین می‌توانند با شرکت در کلاس موسیقی، ورزش، کوهنوردی و زمینه‌های دیگر علمی و هنری، کودک را با آنها آشنا سازند تا در آنها انگیزه به وجود آورند. همچنین پرورش توانمندی های فنی بخصوص در پسرها باعث می‌شود در صورت قبول نشدن در کنکور، احساس سرخوردگی نکنند و اعتماد به نفس داشته باشد.

● تصمیم گیری والدین

برخی والدین به دلیل علاقه‌شان به نوع خاصی از رشته‌های ورزشی، علمی و هنری، علاقه زیادی دارند تا فرزندشان در رشته خاص مهارت یافته و آن را دنبال کند. در حالی که به گفته دکتر دولت آبادی ممکن است استعداد ژنتیکی فرزند در رشته دیگری باشد. از طرفی اگر والدین فرزندشان را با تصمیم دلخواه خودشان تطبیق دهند، در واقع استعدادهای آنان را نادیده گرفته‌اند و شانس موفقیت را برای دیگر انتخاب‌های زندگی کاهش داده‌اند. دکتر مرتضوی در این باره معتقد است، مجبور کردن نوجوانان برای انتخاب رشته خاصی خطا است، در صورتی که آشنا کردن نوجوان با رشته مورد علاقه والدین اشکالی ندارد زیرا در صورت گرایش نوجوان به آن رشته، والدین می‌توانند تجربیات خود را در اختیار او قرار دهند که می‌تواند باعث موفقیت نوجوان شود.

جوانه‌خانی