یک معادله و چند مجهول

روند دگرگونی های سیاسی داخلی سوریه که منتهی به تلفات سنگین انسانی و ادامه جنگ های داخلی گردیده، حاکی از آن است که حکومت بشار اسد تا حدودی مشروعیت سابق خود را از دست داده است، چراکه از لحاظ سیاست خارجی مواضع مخالف اتخاذ شده از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد،

سازمان همکاری های اسلامی، اتحادیه عرب و گروه غیرمتعدها نسبت به حکومت سوریه از یک سو و افزایش کشتار غیرنظامیان - که به مرز ۳۰ هزار نفر رسیده از سوی دیگر، حقانیت و مشروعیت حکومت بشار اسد را زیر سؤال برده اند.

تغییرات آتی در سوریه ظاهراً می بایست به استقرار نظام جمهوری مبنی بر آزادی مردمسالاری، حقوق بشر و حکومت قانون منجر شوند. مضاف بر این، از آنجایی که در نظام های استبدادی، احزاب، گروه ها و یا جوامع مدنی سازمان یافته که مقبولیت و پایگاه مردمی دارند هیچ وقت اجازه نمی یابند که وجود و حضوری فعال به نمایش بگذارند، بنابراین فقدان سازمان سیاسی جانشین برای مدیریت بحران و استقرار نظام سیاسی جدید از یک سو و عدم هماهنگی مؤثر بین گروه های مخالف و مبارز از سوی دیگر، به اضافه وجود اقلیت های قومی و مذهبی - مانند علوی ها، دروزی ها، کردها و مسیحی ها که از برقراری نظام غیرسکولار و مذهبی شدیداً نگران هستند - همه و همه حاکی از آن اند که نمی توان بدون نگرانی و ابهام درباره ساختار سیاسی و ارزشی آینده سوریه اظهار نظر کرد.

● سوریه و ایران

دگرگونی در ساختار حکومت سوریه می تواند سر پل ارتباطی کشورمان را با گروه هایی چون حماس، جهاد اسلامی و حزب الله متزلزل سازد. علاوه بر این برخی از این گروه ها مانند حماس و جهاد اسلامی با توجه به تغییر وضع موجود در سوریه و تا حدودی منطقه، از چندی پیش با برقراری روابط نزدیک با مصر و ترکیه بر آن شده اند که خط مشی سیاسی جدیدی منطبق با مقتضیات روز در پیش گیرند که این امر را باید در تحلیل های خود وارد آوریم.

● هلال شیعی و دنیای عرب

به طور کلی کشورهای عمده عرب منطقه مانند عربستان، مصر، اردن، قطر، کویت، بحرین و امارات عربی متحد که از وجود و پویایی هلال شیعی (ایران، عراق، سوریه و لبنان) شدیداً نگران اند و آن را تهدیدی جدی برای خود و دنیای عرب تلقی می نمایند، به دلایل زیر خواهان تغییر نظام سیاسی موجود در سوریه اند:

الف) اختلال در هلال شیعی موجب کاهش نفوذ ایران در کشورهای عربی و این هلال خواهد شد.

ب) ایران برای رویارویی با آمریکا همواره بر آن بوده است که صحنه برخورد را به کشورهای عربی منتقل نماید. بی شک سقوط دولت اسد، این امکان را قویاً تضعیف خواهد کرد و قدرت ایران را کاهش می دهد.

ج) حمایت ایران از گروه های مبارز ضد اسراییل همچون حماس، جهاد اسلامی و حزب الله به ویژه در قبال تهاجمات اسراییل به نوار غزه و لبنان سبب گردیده که عملاً کشورهای عربستان و مصر و اردن، به نحوی در خط حمایت از اسراییل کشانده شوند و این امر به جایگاه و نفوذ آنها در میان مردم جوامع عرب لطمه زده است.

از طرف دیگر ترکیه که نقش حامی مبارزان علیه حکومت اسد را بر عهده گرفته و قبلاً نیز چنین موضعی را به نفع مردم لیبی علیه قذافی اتخاذ کرده بود، اینک بر آن است تا با ادامه این سیاست نه تنها نفوذ سیاسی و اقتصادی خود را در جهان عرب گسترش دهد و در معادلات منطقه جایگاه محوری خود را تثبیت نماید، بلکه آینده را برای ورود به اتحادیه اروپا بیش از پیش هموار سازد و خود را به قدرت بلامنازع منطقه تبدیل کند.

با توجه به معادلات پیش رو و مواردی که برشمرده شدند، استراتژی های زیادی را می توان برای ایران و در خصوص سوریه مطرح ساخت، اما در حال حاضر بهترین استراتژی فراروی ایران آن است که از راه حل هایی که برکناری بشار اسد نکته محوری آنها به شمار می رود، مانند تشکیل گروه "چهار کشور" (مصر، ترکیه، عربستان و ایران) حمایت نماید و فراتر از همه بر آن شود که مسایل و مشکلات خود را با غرب حل و فصل کند.