همه چیز درباره باران

این روزها که روزنامه ها یا به دلیل پاره یی مصلحت اندیشی ها از درج بسیاری از اخبار پیرامون اصلاح طلبان معذورند یا به دلیل سکوت بسیاری از چهره های برجسته جریان اصلاح طلب با نوعی محدودیت خبری در حاشیه این جبهه سیاسی مواجه هستند, انتشار بعضی خبرها, زمینه تحلیل ها و گمانه زنی های بسیاری را برای آنها فراهم می کند

این روزها که روزنامه ها یا به دلیل پاره یی مصلحت اندیشی ها از درج بسیاری از اخبار پیرامون اصلاح طلبان معذورند یا به دلیل سکوت بسیاری از چهره های برجسته جریان اصلاح طلب با نوعی محدودیت خبری در حاشیه این جبهه سیاسی مواجه هستند، انتشار بعضی خبرها، زمینه تحلیل ها و گمانه زنی های بسیاری را برای آنها فراهم می کند. انتشار خبر برگزاری مجمع عمومی بنیاد باران از این دست خبرهاست؛ خبری که از آن برداشت سیاسی شد و به عنوان یک سوژه داغ مورد تحلیل قرار گرفت. تا جایی که بنیاد باران در واکنش به آنچه در روزنامه ها و خبرگزاری ها منعکس شد بار دیگر بر رویکرد علمی و فرهنگی این بنیاد تاکید و از سیاسی خواندن بنیاد اظهار گلایه کرد.

● باران چیست؟

سیدمحمد خاتمی که از آغازین روزهای ریاست جمهوری اش بر شناسایی، سازماندهی و بهره برداری از ظرفیت های مدیریتی و نیروی انسانی مجرب کشور تاکید داشت و همواره به ایجاد ظرفیتی غیردولتی برای اهتمام به این مهم می اندیشید در واپسین روزهای دولت هشتم که تصمیم خود را برای حضور پررنگ در عرصه غیردولتی و عدم پذیرش هیچ گونه منصب حکومتی گرفت، تاسیس دو موسسه، یکی با رویکرد مدیریتی و علمی و دیگری با رویکرد فرهنگی و نظری را در دستور کار خود قرار داد.

خاتمی شاید اولین مسوول عالیرتبه جمهوری اسلامی بود که در پایان دوران مدیریت و در شرایطی که سنوات استخدامی اش در آستانه ۳۰سالگی قرار داشت خود را بازنشست کرد که بنیاد آزادی، رشد و آبادانی ایران (باران) را با رویکرد نخست و موسسه گفت وگوی فرهنگ ها و تمدن ها را با رویکرد دوم به ثبت رساند.

هیات موسس باران همان گونه که از ماموریت هایش برمی آمد چهار تن از معاونان پیشین خاتمی و دو تن از وزرای پیشین دولت هشتم بودند که در کارنامه خود حضور جدی در ارکان برنامه ریز دولت های مختلف و سابقه علمی موثری داشتند.

حسن حبیبی و محمدرضا عارف که به ترتیب در دولت های هفتم و هشتم در جایگاه معاون اولی خاتمی امور دولت را رتق و فتق می کردند در کنار محمد باقریان و محمد ستاری فر از نزدیک ترین مشاوران خاتمی به همراه جعفر توفیقی وزیر علوم و سیدصفدر حسینی وزیر اقتصاد مسوولیت تاسیس بنیاد باران را بر عهده گرفتند.

شورای عالی بنیاد، هیات مدیره یی به ریاست محمدرضا عارف که مرتضی حاجی، حبیب الله بیطرف، جمشید انصاری، محمد شریعتمداری، بیژن نامدارزنگنه و محسن صفایی فراهانی در آن عضویت داشتند را مسوول راهبری بنیادی کرد که ریاست آن برعهده سیدمحمد خاتمی بود. هیات مدیره، جمشید انصاری استاندار پیشین آذربایجان غربی را به عنوان مدیرعامل بنیاد برگزید و بنیاد رسماً فعالیت خود را از آذر ۱۳۸۴ آغاز کرد.

تاسیس بنیاد باران آن گاه در فضای سیاسی کشور بسیار برجسته شد که پس از تغییر کلیه وزرا و مدیران عالی دولت توسط احمدی نژاد، مدیریت های میانی کشور نیز یک به یک دچار جابه جایی شد. تمرکز مدیران ارشد سابق کشور در بنیاد باران که در نخستین سال استقرار دولت نهم و در پی آغاز انتقادهای بی سابقه و نفی عملکرد گذشتگان توسط دولتی ها اصلی ترین دغدغه خود را دفاع از عملکرد دولت های پیشین می دانستند، سبب شد نشست های بنیاد باران و طرح و تبیین عملکرد دولت اصلاحات در حوزه های مختلف به فرصتی برای پاسخگویی به بی مهری های دولت نهم نسبت به عملکرد مدیریتی سه دهه نخست و خصوصاً دوران اصلاحات بدل شود.

آنچه در حال وقوع بود در ذهن تحلیلگران از باران، دولت در سایه یی را مجسم می کرد که در حال برنامه ریزی برای بازگشت اصلاح طلبان به قدرت است.

هر چند اعضای باران را وزرا، معاونان، مدیران، سفرا و نمایندگان اصلاح طلب ادوار مجلس تشکیل می دادند اما تدبیر اعضای ارشدش برای حفظ شأن غیرحزبی باران و عدم ورود این موسسه غیردولتی به عرصه رقابت های سیاسی بسیار جدی بود.

در این بین تلاش های بنیاد برای اخذ مجوز نشریه، تاسیس پژوهشکده و... در گردش کارهای دولتی راکد شد اما کمیسیون های تخصصی باران و مرکب از چهره های شاخص و برجسته ثبت و ضبط تجربه دوران اصلاحات در حوزه های مختلف و اظهارنظرهای کارشناسی پیرامون مسائل کشور را در دستور کار خود قرار دادند.

در میانه راه دولت نهم که مشی، منش، برنامه ها و ضعف های دولت در حوزه های مختلف اعم از سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی یکی پس از دیگری بروز و ظهور پیدا می کرد و در شرایطی که دامنه زیر سوال رفتن خدمات گذشتگان و خصوصاً دوران اصلاحات در گفتار و رفتار دولتمردان حالتی تصاعدی به خود گرفته بود، سیدمحمد خاتمی در یکی از نشست های باران لب به گلایه گشود و قدرتمندان و کسانی را که می خواهند در قدرت بمانند خطاب قرار داد و گفت؛ عطای قدرت رسمی را به لقای آن بخشیده است اما قاطعانه اعلام کرد به سرنوشت مردم، کشور، انقلاب و اسلام پشت نمی کند.

اظهارات خاتمی به عبارتی مانیفست و برنامه علمی بود برای بنیاد باران تا در کرسی نقد منصفانه بنشیند چرا که باران به عنوان مجمعی از صاحبان تجارب و مدیران ارشد نه تنها صلاحیت علمی نشستن در جایگاه نقد دولت و قوه اجرایی و تنقیحی را داشت بلکه مجرب ترین و متبحرترین موسسه یی بود که توان کارشناسی لازم برای دیده بانی امور کشور، ارزیابی اقدامات، انجام نقدهای کارشناسانه و ارائه تجویزهای مستدل را دارا بود.

با این استدلال باران از میانه سال ۱۳۸۶ کوشید فرصت های کاملاً خیرخواهانه یی را در قالب نشست های کارشناسی با درگیر کردن صاحب نظران و مشارکت دانشگاهیان و خصوصاً جوانان برای ارزیابی علمی بسیاری از اقدامات، روندها و رویه ها ترتیب داده و نتایج آن را از طریق ابزار رسانه های مکتوب و مجازی در خلاء مشارکت رسانه های دولتی و حاکمیتی منعکس کند.

از اقدامات و سیاست های دولت در حوزه سیاست خارجی تا مشی فرهنگی، روش مواجهه با نظام مدیریت و برنامه ریزی کشور، اداره اقتصاد و معیشت مردم و موارد متعدد دیگر باران کوشید با مشی کاملاً اخلاقی به نقادی امور بپردازد.

در این بین باران آنچنان نسبت به عدم تداخل فعالیت هایش با رقابت های سیاسی حساس بود که حتی در مقطع انتخابات مجلس، مرتضی حاجی به دلیل پذیرش مسوولیت ستاد ائتلاف اصلاح طلبان از مدیرعاملی بنیاد کناره گیری کرد تا حضورش در هر دو مسوولیت شبهه مداخله باران را در اذهان تداعی نکند.

انتخابات مجلس هشتم در حالی برگزار می شد که بسیاری از اصلاح طلبان به واسطه تیغ استصواب امکان رقابت در آن را نیافتند اما با این وجود حضور در عرصه را بر قهر سیاسی ترجیح دادند.

باران در شرایطی که بسیاری از رقیبان و منتقدان جریان اصلاح طلبی نسبت به عدم ارائه تعریف اصلاحات خرده می گرفتند دست به اقدام ارزنده یی زد که در فضای سیاسی- دانشگاهی و حتی رسانه یی واکنش های فراوانی را به همراه داشت.

در نشست هایی که اداره آنها بر عهده سیدمحمد خاتمی بود و جمع قابل توجهی از نخبگان سیاسی، دانشگاهی و فرهنگی کشور در آن حضور می یافتند، کوشید متناسب با شرایط جدید کشور ضمن تبیین مبانی نظری گفتمان اصلاحات، برنامه عملی مبتنی بر نیازها و تنگناهای روز کشور ارائه دهد. خاتمی کوشید نسبت اصلاحات با مفاهیمی همچون کرامت انسان، دین، قانون اساسی، دموکراسی، عدالت، آزادی و... را بیان و در فضایی مبتنی بر گفت وگو دیدگاه های صاحب نظران را در این خصوص اخذ کند.

پس از برگزاری نشست های باران بود که جزوه یی تحت عنوان آینه اصلاحات که از آن با عنوان مانیفست اصلاح طلبی نیز یاد می شد منتشر شد که بسیاری از آن به عنوان مبانی نظری اصلاح طلبان در انتخابات دهم ریاست جمهوری یاد می کردند.

حضور باران در کنار نقش آفرینی فعالش در نقد و تحلیل شرایط کشور در عرصه علمی با برگزاری سمینار نفت، توسعه و دموکراسی که با استقبال جامعه دانشگاهی و نخبگان مواجه شد امتداد یافت. این سمینار که می کوشید آثار حضور یکصدساله نفت در اقتصاد، سیاست، فرهنگ و جامعه ایران را بررسی کند از جانب برخی با تعابیر سیاسی به چالش کشیده شد.

هرچه از نیمه دوم سال ۱۳۸۷ می گذشت نگاه ها به سمت باران و اصرارها به رئیس آن برای حضور در عرصه رقابت های ریاست جمهوری بیشتر و بیشتر می شد و در این بین باران هرچه می کوشید خود را از حاشیه های این مباحث دور کند، فضای سیاسی چنین اجازه یی را به این موسسه نمی داد.

سرانجام با اعلام حضور سیدمحمد خاتمی در عرصه رقابت های انتخابات ریاست جمهوری که به سرعت نیز به انصراف ختم شد بسیاری انتظار داشتند باران میدان دار فعالیت های خاتمی در این عرصه حساس شود اما عدم مداخله این تشکل شاید تاکیدی بود بر تبیین شأن اجتماعی و علمی آن. با انصراف خاتمی و ورود موسوی به عرصه رقابت ها هرچند بسیاری از اعضای باران فارغ از تعلق خاطرشان نسبت به این موسسه جذب ستاد مهندس موسوی شدند کمی از نگاه های سنگین سیاسی که باران را احاطه کرده بود کاسته شد و بنیاد فرصت یافت به برنامه های خود بپردازد.

باران نیز مانند بسیاری از فعالان عرصه غیردولتی متاثر از فضای سیاسی- اجتماعی حاکم پس از انتخابات نوعی رکود در فعالیت ها را تجربه می کند؛ رکودی که به طرح شایعه تعطیلی آن نیز انجامید اما با واکنش تکذیب و سپس اعلام خبر در پیش بودن جلسه مجمع عمومی مواجه شد. اما سوالی که اکنون قابل طرح و بررسی است آنکه باران در فضای سیاسی کنونی کشور که هرگونه نقد و تحلیل، تخریب و تعارض تلقی می شود چگونه امکان تحقق اهداف و سیاست های خود را دارد؟

خاتمی تاکید کرده در چارچوب جنبشی که اسلام، نظام و انقلاب را قبول دارد، در مقام نقد قدرت موجود باقی می مانیم هرچند در جایی دیگر اشاره کرده جلسات توام با نقد و تحلیل که در شرایط موجود کشور می تواند گره گشا و راهگشا باشد، متاسفانه با محدودیت و ممانعت مواجه شده است.

باید منتظر نشست و دید دامنه تحمل صاحبان قدرت در مواجهه با بنیادی نقاد و جریانی خیرخواه که به آینده ایران و انقلاب می اندیشد چگونه خواهد بود؟

امین عارف نیا