آلودگی حد و مرز نمی شناسد

آلودگی محیط زیست از منابع گوناگون صورت می گیرد با پیشرفت تمدن بشری و توسعه فن آوری و ازدیاد روز افزون جمعیت, در حال حاضر دنیا با مشکلی به نام آلودگی در هوا و زمین روبرو شده است که زندگی ساکنان کره زمین را تهدید می کند

آلودگی محیط‌زیست از منابع گوناگون صورت می‌گیرد. با پیشرفت تمدن بشری و توسعه فن‌آوری و ازدیاد روز افزون جمعیت، در حال حاضر دنیا با مشکلی به نام آلودگی در هوا و زمین روبرو شده است که زندگی ساکنان کره زمین را تهدید می‌کند. به طوری که در هر کشور حفاظت محیط‌زیست مورد توجه جدی دولتمردان است. امروزه وضعیت زیست‌محیطی به گونه‌ای شده است که مردم یک شهر یا حتی یک کشور از آثار آلودگی در شهر یا کشور دیگر در امان نیستند.

برفی که در نروژ می‌بارد، مواد آلاینده‌ای به همراه دارد که منشا آن از انگلستان و آلمان است. یا باران اسیدی در کانادا نتیجه مواد آلاینده‌ای است که منشا آنها از ایالات متحده است. در آتن گاهی مجبور می‌شوند به علت آلودگی شدید هوا کارخانجات را تعطیل و رفت و آمد اتومبیل‌ها را محدود کنند. شهرهای دیگر دنیا مانند مکزیکوسیتی، رم و تهران نیز با مشکل آلودگی هوا دست به گریبان‌اند. آلودگی دریاها، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، اقیانوس‌ها و جنگل‌ها نیز موضوع بحث جدی هستند.

● آلودگی محیط‌زیست و لایه اوزون

یکی از مسائلی که در سال‌های اخیر باعث نگرانی دانشمندان شده، مسأله تهی شدن لایه اوزون و ایجاد حفره در این لایه در قطب جنوب است. لایه اوزون در فاصله ۱۶ تا ۴۸ کیلومتری از سطح زمین قرار گرفته و کره زمین را در برابر تابش فرابنفش نور خورشید محافظت می‌کند. هر گاه از مقدار لایه اوزون ۱۰ درصد کم شود، مقدار تابشی که به سطح زمین می‌رسد، تا ۲۰ درصد افزایش می‌یابد. تابش فرابنفش موجب بروز سرطان پوست در انسان می‌شود و به گیاهان صدمه می‌زند. مولکول‌های کلروفلوئورکربن‌ها (‏CFCها) در از بین بردن لایه اوزون موثراند. از این ترکیبات به طور گسترده در دستگاه‌های سردکننده و در افشانه‌ها (اسپری‌ها) استفاده می‌شود.

این مولکول‌ها به علت پایداری به استراتوسفر راه می‌یابند و در آنجا بر اثر تابش خورشید پیوند ‏C-Cl‏ شکسته می‌شود. اتم کلر حاصل به مولکول اوزون حمله می‌کند و مولکول ‏CLO‏ را تشکیل می‌دهد. این مولکول به نوبه خود با اکسیژن ترکیب شده، مولکول ‏O۲‎‏ و اتم ‏Cl‏ آزاد می‌شود و مجدداً در چرخه تخریب اوزون شرکت می‌کند. از این روست که در عهدنامه سال ۱۹۷۸ مونترال قرار بر این شده که از مصرف کلروفلوئوروکربن‌ها به تدریج کاسته شود و مواد دیگری به عنوان جانشین برای آنها یافت شود و یافتن چنین ترکیباتی به طور مسلم کار شیمیدانان است.

● آلودگی هوا و مه دود فتوشیمیایی

بسیاری از مناطق شهری با پدیده آلودگی هوا روبه‌رو هستند که در جریان آن، میزان نسبتا بالایی از اوزون در سطح زمین که جزء نامطلوبی از هوا در ارتفاعات کم است، در نتیجه واکنش نور القایی آلاینده‌ها تولید می‌شود. این پدیده را مه دود نور شیمیایی می‌نامند و گاهی به دلیل تشابه آن با مسأله تهی شدن اوزون استراسفر از آن به عنوان «لایه اوزون در مکانی نادرست» یاد می‌کنند. فرآیند تشکیل مه دود در واقع شامل صدها واکنش مختلف است که ده‌ها ماده شیمیایی را دربرمی‌گیرد و به طور همزمان رخ می‌دهند. در واقع، هوای شهرها را به «واکنش گاه‌های شیمیایی عظیم» تشبیه کرده‌اند.

پدیده مه دود شیمیایی، نخستین بار در دهه ۱۹۴۰ در لوس آنجلس مشاهده شد و از آن زمان، عموماً به این شهر ربط داده شده است. اما در دهه‌های اخیر با کنترل آلودگی هوا مسأله مه دود در شهر لوس آنجلس به طور نسبی تخفیف پیدا کرده است. از نظر کمی، اکثر کشورها و همچنین سازمان جهانی بهداشت (‏WHO‏)، حدی را برای حداکثر غلظت مجاز اوزون در هوا در نظر گرفته‌اند که در حدود ۱۰۰‏ppb‏ (میانگین غلظت‌ها در طول زمان یک ساعت) است. اوزون در هوای پاکیزه تنها به چند درصد این مقدار می‌رسد. واکنش دهنده‌های اصلی اولیه در یک پدیده مه دود نور شیمیایی، اسید نیتریک، ‏NO‏ و هیدروکربن‌های سوخته نشده هستند که از موتورهای احتراقی درون سوز به عنوان آلاینده در هوا منتشر می‌شوند. جزء مهم دیگر در تشکیل مه دود، نور خورشید است.

● باران اسیدی ‏

یکی از جدی‌ترین مشکلات زیست‌محیطی که امروزه بسیاری از مناطق دنیا با آن روبه‌رو هستند، باران اسیدی است. این واژه انواع پدیده‌ها، از جمله مه اسیدی و برف اسیدی که تمام آنها با نزول مقدار قابل ملاحظه اسید از آسمان مطابقت دارد را می‌پوشاند. باران اسیدی دارای انواع نتایج زیان‌بار بوم شناختی است. وجود اسید در هوا نیز احتمالاً بر روی سلامتی انسان اثر دارد. پدیده باران اسیدی در سال‌های آخر دهه ۱۸۰۰ در بریتانیا کشف شد، اما پس از آن تا دهه ۱۹۶۰ به دست فراموشی سپرده شد. باران اسیدی به نزولات جوی که قدرت اسیدی آن به طور قابل توجهی بیش از باران طبیعی (یعنی باران آلوده نشده) باشد، اطلاق می‌شود. باران طبیعی به علت حل شدن دی‌اکسید کربن هوا در آن و تشکیل اسید کربونیک خود به طور ملایم اسیدی است.‏

● منو اکسید کربن + آب= اسید کربنیک

از تفکیک جزیی ‏H۲CO۳‎‏ پروتون آزاد می‌شود و ‏PH‏ سیستم را کم می‌کند.از این رو ‏PH‏ باران طبیعی که آلوده نشده، از این منبع به خصوص حدود ۵.۶ است. تنها بارانی که قدرت اسیدی آن به مقدار قابل ملاحظه‌ای بیشتر از این باشد، یعنی ‏PH‏ آن کمتر از ۵ باشد، باران اسیدی تلقی می‌شود. دو اسید عمده در باران اسیدی، ‏HNO۳‎‏ و ‏H۲SO۴‎‏ است. به طور کلی، محل نزول باران اسیدی در مسیر باد دورتر از منبع آلاینده‌های نوع اول، یعنی ‏SO۲‎‏ و نیتروژن اکسیدها است. باران اسیدی به هنگام حمل توده هوایی که آلاینده‌های نوع اول را دربردارند، به وجود می‌آید. از این رو باران اسیدی یک مشکل آلودگی است که به علت حمل دوربرد آلاینده‌های هوا، حد و مرز جغرافیایی نمی‌شناسد.

● مواد شیمیایی آلی سمی ‏

واژه مواد شیمیایی سنتزی از طرف رسانه‌های گروهی برای توصیف اجسامی به کار می‌رود که عموما در طبیعت یافت نمی‌شوند. ولی توسط شیمیدانان از اجسام ساده‌تر سنتز شده‌اند. اکثریت مواد شیمیایی سنتزی که مصرف تجارتی دارند، ترکیبات آلی هستند و برای بیشتر آنها از نفت به عنوان منبع اولیه کربن در این ترکیب‌ها استفاده شده است. کربن با کلر ترکیب‌های زیادی را تشکیل می‌دهد که به علت سمی بودن آنها برای بعضی گیاهان و حشرات، کاربرد گسترده‌ای به عنوان آفت کش یافته‌اند. ترکیبات آلی کلردار دیگر به طور گسترده‌ای در صنایع پلاستیک و الکترونیک به کار برده شده‌اند.

شکستن پیوند کربن به کلر به طور مشخص دشوار است و حضور کلر همچنین واکنش‌پذیری سایر پیوندها را در مولکول‌های آلی کم می‌کند. همین خاصیت به این معنی است که با وارد شدن ترکیب‌های آلی کلردار به محیط زیست، تخریب آنها به کندی صورت می‌گیرد و بیشتر تمایل به جمع شدن دارند و به این علت به معضل بزرگ زیست‌محیطی تبدیل شده‌اند. اجسام آلی سمی که به طور عمده مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارت‌اند از: انواع آفت‌کش‌ها، حشره‌کش‌های سنتی، حشره‌کش‌های آلی کلردار، ددت، توکسافن‌ها، کاربامات، حشره‌کش‌های آلی فسفات‌دار، علف‌کش‌ها و ...

● آلودگی آبها ‏

آب، تصفیه آن و جلوگیری از آلودگی و به هدر رفتن آن از مسائل بسیار مهم زمان ما به حساب می‌آید. آلودگی آب‌ها، معضل بزرگ زیست‌محیطی محسوب می‌شود که به علت پیشرفت صنایع و تکنولوژی، هر روزه با پیشرفت روز افزون آن مواجهیم.

● فلزهای سنگین و شیمی خاک

بسیاری از فلزهای سنگین برای انسان سمی هستند و چهار فلز جیوه (‏Hg‏)، سرب (‏pb‏)، کادمیم (‏Cd‏) و آرسنیک (‏As‏) فلزهایی هستند که به علت کاربرد گسترده، سمیت و توزیع وسیع آنها بیشترین خطر را از نظر زیست‌محیطی دارند. البته هیچ یک از این عنصرها هنوز به آن اندازه در محیط‌زیست پخش نشده که یک خطر گسترده به شمار آید. به هر حال، هر یک از آنها در بعضی از محلات در سال‌های اخیر در سطوحی سمی یافت می‌شود. این فلزها به طور عمده از مکانی به مکان دیگر از طریق هوا منتقل می‌شوند و این انتقال معمولا به صورت گونه‌هایی که روی ماده ذره ‌مانند معلق، جذب سطحی شده یا در آن جذب شده است، صورت می‌گیرد.

● تولید انرژی و آثار محیطی آن

بسیاری از مسائل زیست‌محیطی، نتیجه غیرمستقیم تولید و مصرف انرژی، به ویژه زغال‌سنگ و بنزین است. ذخایر زغال‌سنگ در دنیا از مجموع نفت، گاز طبیعی و اورانیوم خیلی بیشتر است. از این رو مصرف زغال‌سنگ برای تولید انرژی صنعتی نه تنها ادامه خواهد یافت، بلکه احتمالاً به مقدار زیادی به ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند چین و هندوستان که ذخایر زیادی از این ماده دارند، افزایش می‌یابد. از سوزاندن زغال سنگ مقدار زیادی ‏SO۲‎‏ و ‏CO۲‎‏ که آلاینده هستند، تولید می‌شود. بحث انرژی هسته‌ای و سایر منابع انرژی نیز جای خود دارد.‏