انسولین درد است یا درمان

نگاهی به بررسی های انجام شده در زمینه ارتباط میان سرطان و دیابت نوع ۲

امروزه، دیابت به یکی از معضلات اصلی جوامع انسانی تبدیل شده و روند روبه ‌رشد آن نگرانی‌های جدی‌ای را برانگیخته است. به نظر‌ می‌رسد افزایش در بروز دیابت بیشتر مربوط به دیابت نوع دو باشد، به طوری که ۹۰ تا ۹۵ درصد موارد تشخیص داده شده را تشکیل می‌دهد....

بررسی‌های اپیدمیولوژیک نشان می‌دهند که افزایش خطر بروز و مرگ و میر ناشی از انواع مختلف سرطان، شامل سرطان‌های کولون، پانکراس و پستان (در زنان) در حضور دیابت نوع ۲ بیشتر دیده می‌شود. این موضوع صرف‌نظر از شاخص توده بدنی است، بنابراین شاید بتوان نتیجه‌گیری کرد که دیابت نوع ۲ خود یک عامل خطر مستقل برای ابتلا به سرطان و مرگ و میر ناشی از آن است.

● عوامل خطر

در واقع دو عاملی مهمی که در افزایش ابتلا به بدخیمی در میان بیماران دیابتی نوع ۲ دخیل‌اند، عبارت هستند از هیپرانسولینمی و هیپرگلیسمی. مطالعات زیادی که به بررسی ارتباط میان دیابت و سرطان پرداخته‌اند، تفاوتی در نوع دیابت نگذاشته‌اند، هر چند قایل شدن این تفاوت بسیار مهم است، زیرا دیابت نوع ۱ و ۲ مکانیزم‌های پاتولوژیک متفاوتی دارند که می‌توانند بر ارتباط آنها با سرطان تاثیرگذار باشند. دیابت نوع ۲ که در آن مقاومت به انسولین و هیپرانسولینمی دیده می‌شود، همواره با سرطان مرتبط است، در حالی که دیابت نوع ۱ که در آن کمبود انسولین وجود دارد، چنین همبستگی را با سرطان از خود نشان نمی‌دهد. در هر حال، با توجه به آنکه اکثریت بیماران، دیابتی نوع ۲ هستند و بیشتر مطالعاتی که روی بیماران دیابتی انجام شده، آنها را در سنین بالاتر بررسی کرده‌اند، پس می‌توان پیش‌بینی کرد بسیاری از بیماران دیابتی که مبتلا به سرطان می‌شوند، از نوع ۲ دیابت هستند. اگرچه افزایش خطر سرطان و مورتالیتی مرتبط با آن، در رابطه با دیابت نوع ۲ نسبتا کم است، نباید از نظر دور داشت که شمار افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ قابل‌توجه است و همین امر، اهمیت مساله را دوچندان می‌کند.

سرطان پستانسرطان پستان که اولین سرطان شایع در میان زنان است، عوامل خطر متعددی دارد، مانند سن بیشتر از ۵۰ سال و سابقه خانوادگی مثبت. همچنین سطح انسولین ناشتا، ارتباط مثبت و قوی‌ای با خطر بروز سرطان پستان دارد که مستقل از چاقی می‌باشد، بنابراین می‌توان نتیجه‌گیری کرد که هیپرانسولینمی یک عامل خطر مستقل، به‌ویژه در سرطان پستان پس از سن یائسگی است.

در مطالعه دیگری، نسبت خطر سرطان پستان در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، ۷/۱ برآورد شده که با بافت چربی بدن نیز ارتباطی ندارد. همچنین تاکید شده که خطر افزایش یافته سرطان پستان با دیابت نوع ۲، تنها در زنان یائسه و عمدتا افرادی است که مبتلا به سرطان پستان از نوع گیرنده استروژن مثبت هستند. علاوه بر هیپرانسولینمی، به نظر می‌رسد سرطان پستان و دیابت نوع ۲ از راه به هم خوردن تنظیم هورمون‌های جنسی نیز با هم در ارتباط باشند و استروژن نقشی علیتی در بروز سرطان پستان داشته باشد. انسولین می‌تواند فراهمی‌زیستی استروژن را با تحریک فعالیت آروماتاز افزایش داده و تولید گلوبولین باند شده به هورمون جنسی (SHBG) را که سطح استروژن آزاد را بالا می‌برد، مهار کند. سطوح SHBG به طور معکوسی با خطر سرطان پستان در زنان یائسه مرتبط است، بنابراین در مجموع می‌توان نتیجه‌گیری کرد که ماهیت بیماری دیابت نوع ۲، خطر سرطان پستان و مرگ و میر ناشی از آن را بالا می‌برد.

● سرطان کولورکتال

مطالعات متعددی به طرح این موضوع پرداخته‌اند که دیابت نوع ۲، عامل خطری برای سرطان کولورکتال محسوب می‌شود. بعضی مکانیزم‌هایی که در این رابطه مطرح می‌شوند، عبارت‌اند از اینکه زمان ترانزیت روده میان بیماران دیابتی آهسته‌تر از معمول است و نتیجه‌ آن، افزایش تماس مخاط روده با توکسین‌ها و افزایش تولید اسیدهای صفراوی کارسینوژنیک است. همچنین هیپرانسولینمی نیز از دیگر عوامل خطر محسوب می‌شود. در میان این عوامل خطر بالقوه، به نظر می‌رسد هیپرانسولینمی کامل‌ترین و بیشترین ارتباط را دارد و نقش مهمی در افزایش خطر سرطان کولورکتال با واسطه دیابت نوع ۲ بازی می‌کند.

میزان خطر نسبی گزارش شده در مطالعات برای بروز سرطان کولورکتال در میان بیماران دیابتی نوع ۲، حدود ۳/۱ است. از سوی دیگر، مطالعات متعددی حاکی از آن هستند که افراد دیابتی نوع ۲ که با انسولین درمان می‌شوند، نسبت به افرادی که انسولین دریافت نمی‌کنند، احتمال بیشتری برای ابتلا به این نوع سرطان دارند. نسبت خطر (HR) در افرادی که بیش از یک سال است با انسولین درمان می‌شوند، ۱/۲ گزارش شده و نسبت شانس (OR) ابتلا به سرطان کولورکتال با هر یک سال درمان با انسولین، ۲۱/۱ است. در کنار افزایش خطر پیشرفت سرطان کولون، مرگ و میر ناشی از این بیماری نیز نزد بیماران دیابتی نوع ۲ بیشتر از سایرین است، بنابراین هیپرانسولینمی در این مورد هم باز دردسرآفرین است.

● سرطان پروستات

برخلاف دیگر سرطان‌هایی که در بالا در مورد آنها صحبت شد، به نظر می‌رسد سرطان پروستات در میان بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲، کمتر شایع است، به طوری که بعضی فرابررسی‌ها حاکی از کاهش ۹ درصدی خطر ابتلا به این نوع سرطان در میان دیابتی‌ها است. در جای دیگر، محققان به این نتیجه رسیده‌اند که مردان دیابتی با کاهش ۱۶ درصدی خطر برای پیشرفت سرطان پروستات مواجهند. البته این دو مطالعه مشخص نکرده که کدام نوع دیابت مدنظر پژوهشگران بوده است.

بررسی‌ها حاکی از آن هستند که سطح بالای تستوسترون با افزایش خطر سرطان پروستات مرتبط است، در حالی که مردان دیابتی نوع ۲ اغلب سطح تستوسترون پایینی دارند و شاید همین امر، ارتباط منفی میان این دو بیماری را توجیه کند. بسیاری از مردان مبتلا به دیابت نوع ۲، هم چاق و هم مسن هستند که هر دوی این عوامل باعث کاهش سطح تستوسترون خواهد شد.

هنوز مشخص نیست که دیابت نوع ۲ اثر مستقلی بر سطح تستوسترون دارد یا این اثر با واسطه چاقی بروز می‌کند. به هر حال بعضی بررسی‌ها پیشنهاد کرده‌اند که ارتباط میان سرطان پروستات و دیابت نوع ۲ از راه اثرات هیپرانسولینمی بر سطوح تستوسترون ایجاد می‌شود.

مطالعه روی مردان سالم نیز حاکی از ارتباط معکوس میان سطح کل تستوسترون و سطح انسولین است. با وجود آنکه در بیماران دیابتی خطر سرطان پروستات کاهش می‌یابد، این بیماران اگر به سرطان پروستات مبتلا شوند، نسبت به افراد غیردیابتی خطر مرگ‌و‌میر بیشتری در کمین آنهاست، زیرا سطح بالای انسولین،‌ رشد تومور را تحریک می‌کند و خود باعث افزایش مرگ و میر خواهد شد. البته بعضی مطالعات نیز از مرگ و میر کمتر این بیماران حکایت دارند، بنابراین ارتباط میان مرگ و میر ناشی از سرطان پروستات و دیابت نوع ۲ در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

● نتیجه‌گیری نهایی

در مجموع، می‌توان گفت ارتباط میان دیابت نوع ۲ و انواع مختلف سرطان انکارناپذیر است و هیپرانسولینمی در این میان نقش کلیدی خود را ایفا می‌کند. دیابت نوع ۲ ارتباط واضحی با سرطان پستان و کولورکتال دارد. همچنین ارتباط مثبتی میان دیابت نوع ۲ و سرطان پانکراس دیده شده، هر چند مشخص نیست که در این میان دیابت نوع ۲، علت است یا معلول سرطان پانکراس و در نهایت اینکه دیابت نوع ۲ با بروز سرطان پروستات رابطه معکوسی را پشت‌سر می‌گذارد.

منبع:Mount Sinai Journal of Medicine; ۲۰۱۰, ۷۷: ۱۴۷-۲۱۳.

دکتر شادی کلاهدوزان