پیشگیری الکترونیکی

درباره پدافند غیر عامل

از نظر لغت شناسی واژه پدافند از دو جز پد و آفند تشکیل شده است.در فرهنگ و ادب فارسی پاد یا پد پیشوندی است که به معانی ضد،متضاد،پی،و دنبالبوده و هر گاه قبل از واژه ای قرار گیرد ، معنای آن واژه را معکوس می نماید و واژه آفند نیز به مفهوم جنگ ،جدال،پیکار و دشمنی است . وجه تمایزپدافند عامل و غیر عامل را باید عامل عامل انسان دانست. به این معنی که ، پدافند عامل را ابزاری می داند که نیاز به مدیریت مستقیم و کاربردی انسانی دارد و مشتمل بر ابزار و آلات جنگی ،سازماندهی ، آموزش و مدیریت نیرو ها ست که در شرایط عدم حضور انسان ، آن ابزار به خودی خود فاقد اعتبار است.در حالی که پدافند غیر عامل را امکانات معماری در زمینه مهندسی جنگ می داند به گونه ای که بدون ابزار و توانمندی ،نیروی رزمی و دفاعی را افزایش دهد. در ردیف (ب)، ماده (۱) از آیین نامه اجرایی بند (۱۱) ماده (۱۲۱) قانون برنامه چهارم توسعه تعریف پدافند غیر عامل بدین شرح ارائه شده است:

مجموعه اقدامات غیر مسلحانه ای که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی ،ساختمانها و تاسیسات ، تجهیزات و شریان های کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن و یا کاهش مخاطرات ناشی از سوانح غیر طبیعی می گردد، پدافند غیر عامل نامیده می شود . پدافند غیر عامل به معنای دفاع بدون بکارگیری تجهیزات نظامی است و در عرصه مدیریت بحران ناشی از جنگ ،در تسهیل مدیریت و پایداری زیر ساخت ها نقش اساسی دارد.

● آشنایی با اصول پدافند غیرعامل

انجام اقدامات دفاع غیرعامل، در جنگ های نامتقارن امروزی در جهت مقابله با تهاجمات خصمانه و تقلیل خسارت ناشی از حملات هوایی، زمینی و دریایی کشور مهاجم، موضوعی بنیادی است که وسعت و گستره آن تمامی زیرساخت ها و مراکز حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی، سیاسی، ارتباطی، مواصلاتی نظیر بنادر ، فرودگاه ها، و پل ها، مراکز فرماندهی و جمعیت مردمی کشور را در برمی گیرد.

جنگ یکی از عناصر پایدار تاریخ بشری است. به طوری که جامعه شناسان آن را به عنوان یک پدیده و واقعیت اجتماعی قلمداد نموده اند. بشریت در طول ۵ هزار سال تاریخ تمدن خود ۱۴ هزار جنگ را دیده و در این جنگ ها بیش از ۴ میلیارد انسان جان باخته اند. گفتنی اینکه در طول چند هزار سال تمدن بشری صرفا ۲۶۸ سال بدون جنگ و مناقشه بوده است، در طی ۴۵ سال (از سال ۱۹۴۵ تا ۱۹۹۰) در کره زمین فقط ۳ هفته بدون جنگ بوده و اکثر این جنگ ها در کشورهای جهان سوم به وقوع پیوسته است.

در قرن بیستم بیش از ۲۲۰ جنگ به وقوع پیوسته و بیش از ۲۰۰ میلیون تلفات انسانی داشته است. میهن اسلامی مان طی سالیان گذشته شاهد چهار جنگ مهم (جنگ تحمیلی، جنگ اول خلیج فارس، جنگ افغانستان و جنگ آخر آمریکا و انگلیس علیه عراق) بوده است و وقوع مناقشات و جنگ های دیگری با اهداف ژئوپلتیک، مهار، محاصره و مقابله با انقلاب اسلامی جزء اهداف راهبردی استکبار جهانی می باشد.

تجارب حاصله از جنگ های گذشته خصوصا هشت سال دفاع مقدس، جنگ ۴۳ روزه ۱۹۹۱ متحدین علیه عراق (جنگ اول خلیج فارس)، جنگ ۱۱ هفته ای سال ۱۹۹۹ ناتو علیه یوگسلاوی، جنگ اخیر امریکا و انگلیس علیه عراق موید این نظر است که کشور مهاجم جهت در هم شکستن اراده ملت و توان اقتصادی، نظامی و سیاسی کشور مورد تهاجم با اتخاذ استراتژی انهدام مراکز ثقل؛ توجه خود را صرف بمباران و انهدام مراکز حیاتی و حساس می نماید. انجام اقدامات دفاع غیرعامل، در جنگ های نامتقارن امروزی در جهت مقابله با تهاجمات خصمانه و تقلیل خسارت ناشی از حملات هوایی، زمینی و دریایی کشور مهاجم، موضوعی بنیادی است که وسعت و گستره آن تمامی زیرساخت ها و مراکز حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی، سیاسی، ارتباطی، مواصلاتی نظیر بنادر، فرودگاه ها، و پل ها، زیر ساخت های محصولات کلیدی نظیر پالایشگاه ها، نیروگاه ها، مجتمع های بزرگ صنعتی، مراکز هدایت و فرماندهی و جمعیت مردمی کشور را در برمی گیرد تا حدی که حفظ امنیت ملی و اقتصادی، شکست ناپذیری در جنگ، به نحو چشمگیری وابسته به برنامه ریزی و ساماندهی همه جانبه در موضوع حیاتی دفاع غیرعامل می باشد.

نگرشی تحقیقی به آمار و سوابق ثبت شده جنگ های گذشته موید این موضوع می باشد که به علل وجود شکاف فناوری بین تسلیحات مدرن آفندی هوایی دشمن و تسلیحات پدافند هوایی خودی، آسیب پذیری سامانه های پدافند هوایی در برابر جنگ الکترونیک، غافلگیر شدن این سامانه ها در برابر هواپیماهای تهاجمی و موشک های کروز و بالستیک، پرتاب موشک از ماورا برد جنگ افزارهای پدافند هوایی، فقدان سلاح های ضد موشک، اهداف حیاتی و حساس موجود را در صورت نبود و یا ضعف اقدامات دفاع غیرعامل به هدف های ساده و آسانی برای هدف گیری موفق و سریع هواپیماهای حمله ور و تسلیحات آفندی دشمن تبدیل خواهد نمود.

جنگ ها با پیشرفت فناوری و بکارگیری تسلیحات مدرن و هوشمند، ماهیت پیچیده تر و مخربتری به خود گرفته و هر روزه در گوشه ای از جهان شاهد کشتار انبوه مردم و تخریب و انهدام منابع و سرمایه ها و زیرساخت های ملی آنها در اثر بمباران و انبوه آتش ویرانگر دشمنان بوده و این روند متوقف نشده و ادامه خواهد یافت. در خلال جنگ جهانی دوم برای از بین بردن یک نیروگاه با احتمال انهدام ۹۶ درصد که ابعادی معادل ۴۰۰ در ۵۰۰ فوت مربع داشت تعداد ۶۵۰ بمب ۵۰۰ کیلوگرمی توسط ۱۱۰ بمب افکن B-۱۷ به کار می رفت اما در جنگ خلیج فارس، هر نیروگاه توسط دو بمب هدایت شونده به طور دقیق منهدم گردید یعنی هر هواپیمای بمب افکن در جنگ خلیج فارس معادل ۱۱۰ بمب افکن B-۱۷ کارایی داشت.

در جنگ سال ۱۹۹۱ (جنگ خلیج فارس) پالایشگاه ها و مخازن نفتی با ۱۲۰۰ تن بمب طی ۵۰۰ سورتی پرواز بر روی ۲۸ پالایشگاه عراق بمباران و تولید نفت عراق به طور کلی متوقف گردید.

امروزه کشورهایی که طعم خرابی و خسارت ناشی از جنگ را چشیده اند جهت حفظ سرمایه های ملی و منابع حیاتی خود توجه خاص و ویژه ای به دفاع غیرعامل نموده و در راهبرد دفاعی خود جایگاه والایی برای آن قایل شده اند ونمونه بارز آن کشور کره شمالی می باشد که با اتخاذ سیاست و استراتژی تمرکز زدایی در این راستا اقدامات بنیادی و اساسی جالب توجهی اتخاذ نموده است و جوهره و ثقل اصلی آن، اقدامات دفاع غیرعامل و ملاحظات جدی دفاعی، امنیتی و اقتصادی در ساخت و احداث مراکز حیاتی از قبیل متروی پیونگ یانگ با عمق ۹۵ الی ۱۰۵ متر مقاوم در برابر سلاح های متعارف و غیرمتعارف، احتراز از ساخت و احداث مجتمع های بزرگ و زیرساخت های حجیم کلیدی و توجه به ساخت و احداث مراکز حیاتی و حساس به صورت کوچک و پراکنده نمودن آنها در اقصی نقاط کشور ، احداث تونل های عظیم زیرزمینی، ایجاد صدها بندر کوچک با ظرفیت بارگیری یک تا دو کشتی در طول سواحل کشور، احداث جاده کمربندی با تونل های زیرزمینی در مرزها برای تسهیل نقل و انتقالات نظامی، احداث سد بزرگ نامپو در نزدیکی مصب رودخانه ددونگ کنگ در حاشیه سواحل غربی کره شمالی با استفاده دو منظوره اقتصادی و دفاعی سلاح آب بوده است.

نوام چامسکی قبل از وقوع جنگ اخیر عراق در مقایسه میان عراق و کره شمالی می گوید «به نظر می رسد به واسطه بی دفاع بودن عراق، تهاجم به این کشور باموفقیت انجام می شود» اگر کره شمالی و عراق را با هم مقایسه کنیم ، عراق بی دفاع ترین و ضعیف ترین رژیم منطقه است در حالی که یکی از مخوف ترین دیکتاتورها در آنجا حکومت می کند در مقابل، کره شمالی یک تهدید به حساب می آید و به یک دلیل ساده به آن حمله نمی شود زیرا کره شمالی از یک عامل بازدارنده قوی برخوردار است یعنی توپخانه عظیمی که سئول را هدف گرفته است در صورتی که امریکا به این کشور حمله کند کره شمالی می تواند قسمت زیادی از کره جنوبی را نابود کند، به عبارت دیگر امریکا به کشورهای دنیا می گوید:

«اگر بی دفاع هستید ما هر زمان که دلمان بخواهد به شما حمله می کنیم و اگر سدی دارید ما عقب نشینی می کنیم».

اجتناب ناپذیر بودن وقوع جنگ ها در طول تاریخ بشری ، وقوع حداقل ۴ جنگ مهم در حریم مرزهای سرزمین میهن اسلامی در چند ساله اخیر و اهداف راهبردی امریکا در محاصره، مهار، تضعیف و براندازی جمهوری اسلامی، وجود طیف گسترده تهدیدات بالقوه و بالفعل کانون های بحران در پیرامون کشور، این پیام را به ما می دهد،«همچنان که نباید مرعوب تهدیدهای دشمن گردید، از سوی دیگر می بایست با اقدامات و تدابیر موثر دفاعی، خود را آماده مقابله با تهدیدات بالقوه و بالفعل دشمن نمود» و بخش بسیار مهم و حیاتی از این آمادگی در شرایط تهدیدات نامتقارن ، اتخاذ راهبردهای دفاعی غیرعامل در جهت خنثی سازی و تقلیل و کاهش خسارات حملات احتمالی هوایی دشمن به مراکز ثقل میهن اسلامی و بالا بردن آستانه مقاومت ملی می باشد. شایسته است این رهنمود و سخن حکیمانه امام راحل، را فرا روی خود قرار دهیم که: در هر شرایطی باید بنیه دفاعی کشور در بهترین وضعیت باشد، مردم در طول سال های جنگ و مبارزه، ابعاد کینه و قساوت و عداوت دشمنان خدا و خود را لمس کرده اند، باید خطر تهاجم جهانخواران در شیوه ها و شکل های مختلف احتمال تجاوز را مجددا از سوی ابرقدرت ها و نوکرانشان بایدجدی بگیریم.

● تعاریف و اصطلاحات

یکی از کارهای اساسی و بنیادین مورد توجه معاونت پدافند غیرعامل، ایجاد یکنواختی و استاندارد سازی در تعاریف و واژگان کلیدی پدافند غیرعامل می باشد تاانشا ءا... مفهومی مشترک برای مخاطبین ایجاد گردد، زیرا تا هنگامی که اشخاص و سازمان ها در درک معانی واژه ها اختلاف دارند، درک مشترک را با مشکل مواجه خواهد ساخت.

● پدافند غیرعامل Passive Defense

به مجموعه اقداماتی اطلاق می گردد که مستلزم به کارگیری جنگ افزار نبوده و با اجرای آن می توان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد. اقدامات پدافند غیرعامل شامل استتار، اختفاء، پوشش، فریب، تفرقه و پراکندگی، استحکامات و سازه های امن و اعلام خبر می باشد.

▪ ملاحظات

۱) در تعاریف ارایه شده در منابع خارجی عامل تهدید دشمن در پدافند غیرعامل به صورت عام با واژه عملیات خصمانه Hostile Attack و در پدافند هوایی غیرعامل حملات هوایی و موشکی دشمن عنوان شده است.

۲) علیرغم اینکه اصل مکان یابی جزء مصادیق پدافند غیرعامل منظور نشده است ولی در آیین نامه استتار آنرا جزء ۳ اصل عمده و اولیه پدافند غیرعامل مشروحه ذیل،محسوب نموده است و اهمیت آن به حدی است که مکان یابی صحیح و غیرصحیح، سایر اقدامات پدافند غیرعامل را تحت تاثیر جدی قرار می دهد.

۳) مکان یابی siting or Location

۴) انضباط استتار Camouflage Discipline

۵) ایجاد استتار Camouflage Construction

۶) توضیح اینکه سه موضوع عمده که می بایست درمکان یابی به آن توجه خاص مبذول گردد به شرح ذیل است:

۷) ۱) ماموریت Mission : امکان اجرای ماموریت در مکان تعیین شده موجود باشد.

۸) ۲) پراکندگی Dispersion : وسعت مکان انتخابی به صورتی باشد که امکان پراکندگی مناسب تاسیسات و تجهیزات را فراهم نمایند.

۹) ۳) شکل عوارض و محیط Terrain Pattern : احداث تاسیسات و استقرار تجهیزات به گونه ای باشد که همرنگی و هماهنگی با عوارض محیطی (روستایی، کویری، کوهستانی، جنگلی و شهری) را داشته باشد.

▪ دفاع غیرنظامی (Civil Defense )

دفاع غیرنظامی، تقلیل خسارت مالی و صدمات جانی وارده بر غیرنظامیان در جنگ یا در اثر حوادث طبیعی نظیر سیل، زلزله، طوفان، آتشفشان، آتش سوزی و خشکسالی می باشد. در منابع خارجی، وظایف دفاع غیرنظامی شامل چهار عنوان ذیل می باشد:

۱ ) اقدامات پیشگیرانه و کاهش دهنده Mitigation

۲ )آماده سازی و امداد رسانی Preparation

۳ )هشدار و اخطار Response

۴ )بازسازی مجدد Recovery

▪ ملاحظات

ارائه تعریف دفاع غیرنظمی در این نوشتار که در حوزه پدافند غیرعامل نمی باشد بیشتر در جهت آگاهی مخاطبین در تمیز بین پدافند غیرعامل و دفاع غیرنظامی می باشد زیرا به دلیل عدم شناخت جامع در بسیاری از کتب، مقالات و یا نوشتارهای داخلی مشاهده گردیده است که دو مفهوم یاد شده با همدیگر اشتباه گرفته می شود.

● هدف Target

موجودیتی مشخص، اعم از جاندار یا بی جان که در نظر است با توسل به عملیات نظامی، سیاسی، اقتصادی یا روانی به آن صدمه زده شود، منهدم گردد تسخیر شود، یا تحت کنترل در آید.

● پدافند عامل Active Defense

عبارتست از بکارگیری مستقیم جنگ افزار، به منظور خنثی نمودن و یا کاهش اثرات علمیات خصمانه هوایی زمینی، دریایی، نفوذی و خرابکارانه بر روی اهداف مورد نظر.

● مراکز حیاتی Vital Centers

مراکزی هستند که در صورت انهدام کل یا قسمتی از آنها موجب بروز بحران، آسیب و صدمات جدی و مخاطره آمیز در نظام سیاسی، هدایت، کنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی، دفاعی با سطح تاثیرگذار سراسری در کشور گردد.

● مراکز حساس Critical Centers

مراکزی هستند که در صورت انهدام کل یا قسمتی از آنها، موجب بروز بحران، آسیب و صدمات قابل توجه در نظام سیاسی، هدایت، کنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، دفاعی با سطح تاثیرگذاری منطقه ای در کشور گردد.

● مراکز مهم Important Centers

مراکزی هستند که در صورت انهدام کل یا قسمتی از آنها، موجب بروز آسیب و صدمات محدود در نظام سیاسی، هدایت، کنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی، دفاعی با سطح تاثیرگذاری محلی در کشور گردد.

● استتار و اختفا Camouflage & Concealment

فن و هنری است که با استفاده از وسائل طبیعی یا مصنوعی، امکان کشف و شناسایی نیروها، تجهیزات و تاسیسات را از دیده بانی، تجسس و عکسبرداری دشمن تقلیل داده و یا مخفی داشته و حفاظت نماید.مفهوم کلی استتار همرنگ و همشکل کردن تاسیسات، تجهیزات و نیروها با محیط اطراف می باشد. اختفاء ، حفاظت در برابر دید دشمن را تامین می نماید و استتار امکان کشف یا شناسایی نیروهای، تجهیزات و تاسیسات و فعالیت ها را تقلیل می دهد.

● پوشش Cover

پوشش، پنهان سازی و حفاظت تاسیسات تجهیزات تسلیحات، نیروی انسانی در برابر دید و تیر دشمن می باشد.

● پراکندگی Dispersion

گسترش، باز و پخش نمودن و تمرکز زدایی نیروها، تجهیزات، تاسیسات یا فعالیت های خودی به منظور تقلیل آسیب پذیری آنها در مقابل عملیات دشمن به طوری که مجموعه ای از آنها هدف واحدی را تشکیل ندهند.

● تفرقه و جابجایی Separation

جداسازی، گسترش افراد، تجهیزات و فعالیت های خودی از محل استقرار اصلی به محلی دیگر به منظور تقلیل آسیب پذیری، کاهش خسارات و تلفات می باشد، مانند انتقال هواپیماهای مسافربری به فرودگاه های دورتر از برد سلاح های دشمن و یا انتقال تجهیزات حساس قابل حمل از محل اصلی به محل موقت که بعلت عدم شناسایی و حساسیت مکانی، دارای امنیت و حفاظت بیشتری می باشد.

● فریب Deception

کلیه اقدامات طراحی شده حیله گرانه ی است که موجب گمراهی و غفلت دشمن در نیل به اطلاعات و محاسبه و برآورد صحیح از توان کمی و کیفی طرف مقابل گردیده و او را در تشخیص هدف و هدف گیری با شک و تردیدی مواجه نماید.فریب، انحراف ذهن دشمن از اهداف حقیقی و مهم به سمت اهداف کاذب و کم اهمیت می باشد.

● مکان یابی Location

یکی از اقدامات اساسی و عمده پدافند غیرعامل، انتخاب محل مناسب می باشد و تا آنجا که ممکن است باید از ایجاد تاسیسات حیاتی و حساس در دشت های مسطح یا نسبتاً هموار اجتناب کرد. زیرا تاسیسات احداث شده در چنین محل هایی را نمی توان از دید دشمن مخفی نگاهداشت و آسیب پذیری آن در برابر تهدیدات افزایش می دهد. ایجاد تاسیسات حیاتی و حساس در کنار بزرگراه ها، جاده های اصلی، کنار سواحل دریا، رودخانه ها و نزدیکی مرزها موجب سهولت شناسایی و هدف یابی آسان آنها توسط دشمن می گردد.

● آمایش سرزمینی Spatial

تنظیم و برنامه ریزی کمی و کیفی یک موضع، مکان (واحدهای خرد و کلان) با در نظر داشتن شرایط و عوامل سیاسی نظامی، امنیتی، اقتصادی، اجتماعی، اقلیمی در سطح کلان و سیع می باشد. از مهمترین ویژگی های آن نگرش همه جانبه به مسائل، آینده نگری و دوراندیشی و نتیجه گیری های مکانی از محتویات استراتژی توسعه ملی می باشد. آمایش سرزمینی، بهترین، دقیق ترین و ظریف ترین طرز انتقال عاقبت اندیشی منطقی و ملی حکومت بر سرزمین یا فضای حیاتی (واحدهای خرد و کلان) در چارچوب عدالت است. در کشورهای اروپایی مفهوم آمایش سرزمینی ابتدا مفهوم دفاعی دارد و سپس مفهوم توسعه ای پیدا می کند، قبل از ساخت نیروگاه، بزرگراه، سد و زیر ساخت های کلیدی موضوع در کمیته های نظامی و دفاعی مطرح می گردد و پس از بررسی لازم و اعمال ملاحظات دفاعی و امنیتی نسبت به ساخت آنها اقدام می گردد.

● اعلام خبر Early Warning

آگاهی و هشدار به نیروهای خودی مبنی بر اینکه عملیات تعرضی قریب الوقوع دشمن، نزدیک می باشد، این هشدار که برای آماده شدن است چند دقیقه، چند ساعت، چند روز و یا زمان طولانی تر از آغاز مخاصمات اعلام می گردد. دستگاه های و وسائل اعلام خبر شامل رادار، دیده بانی بصری، آژیر، بلندگو، پیامها و آگهی های هشدار دهنده می باشد.

● قابلیت بقاء survivability

توانائی نیروهای مسلح و جوامع غیرنظامی یک کشور به نحوی که در مقابل حمله استقامت کند و ضمن تحمل آن قادر باشند به نحو موثری به وظایف محوله خود عمل نمایند، این توانایی عمدتاً در نتیجه دفاع عامل و غیرعامل به دست می آید.

● استحکامات Fortification

ایجاد هرگونه حفاظی که در مقابل اصابت مستقیم بمب، راکت، موشک، گلوله، توپخانه، خمپاره و یا ترکش آنها مقاومت نموده و مانع صدمه رسیدن به نفرات تجهیزات یا تاسیسات گردیده و اثرات ترکش و موج انفجار را بطور نسبی خنثی نماید.

● استتار، اختفاء، ماکت فریبنده CCD

استفاده و بهره برداری از اقلام، تجهیزات و روشهایی برای پنهان نمود،ن همگون سازی، تغییر شکل، شبیه سازی، ایجاد طعمه فریبنده و حذف شکل منظم هندسی اهداف در جهت ممانعت از کشف و شناسایی نیروها، تجهیزات، تاسیسات و فعالیت های خودی توسط سامانه های آشکار ساز و حساسه دشمن.

● اصول پدافند غیرعامل

مجموعه اقدامات بنیادی و زیر بنایی است که در صورت بکارگیری می توان به اهداف پدافند غیرعامل از قبیل تقلیل خسارات و صدمات، کاهش قابلیت و توانایی سامانه شناسایی، هدف یابی و دقت هدف گیری تسلیحات آفندی دشمن و تحمل هزینه بیشتر به وی نائل گردد. در اکثر منابع علمی و نظامی دنیا اصول و یا موضوعات پدافند غیرعامل شامل ۶ الی ۷ اقدام مشروحه ذیل می باشد که در طراحی و برنامه ریزی ها و اقدامات اجرایی دقیقاً می بایست مورد توجه قرار گیرد.

۱ ) استتار Camouflage

۲ ) اختفاء Concealment

۳ ) پوشش Cover

۴ ) فریب Deception

۵) تفرقه و پراکندگی Separation & Dispersion

۶ ) مقاوم سازی و استحکامات Hardening

۷ ) اعلام خبر Early Warning

● استراتژی انهدام مراکز ثقل

صاحب نظران سیاسی و نظامی آمریکا، پس از تحمل شکست تاریخی خود در جنگ ویتنام ۱۹۷۳- ۱۹۶۴ مطالعات و تحقیقات قابل توجه و مستمری را در جهت بررسی شکست خود در جنگ یاد شده و دستیابی به استراتژی و شیوه های موثرتر جنگ های هوایی نمودند، در سال ۱۹۸۸ سرهنگ هوایی جان واردن کتابی با عنوان نبرد هوایی را تهیه و تدوین نمود و در دهم آگوست ۱۹۹۱ با سمت مشاور نظامی امنیت ملی آمریکا، نظریه، خود را که به تئوری پنج حلقه واردن مشهور می باشد به پنتاگون و فرماندهان وقت نظامی، ژنرال نورمن شوار تسکف و ژنرال کولین پاول ارائه نمود که مورد قبول واقع گردید. تئوری یاد شده بر این مبنا می باشد که مهمترین وظیفه در طرح ریزی یک جنگ، شناسایی مراکز ثقل کشور مورد تهاجم بوده و چنانچه این مراکز با دقت لازم شناسایی و مورد هدف قرار گیرند، کشور مورد تهاجم در اولین روزهای جنگ طعم شکست نظامی را چشیده و در کوتاهترین مدت به خواسته های کشور مهاجم (آمریکا) تن در داده و تسلیم خواهد شد.

تئوری یا مدار ۵ حلقه واردن دقیقا مورد استفاده فرماندهان عملیاتی آمریکا و متحدین در جنگ ۴۳ روزه ۱۹۹۱ (جنگ اول خلیج فارس)، مناقشه کوزوو (جنگ ۱۱ هفته ای سال ۱۹۹۹ ناتو علیه یوگسلاوی) و جنگ اخیر آمریکا و انگلیس علیه عراق (۲۰۰۳) قرار گرفته است.

در تئوری مذکور، مراکز ثقل یک کشور، به صورت سیستمی همانند اعضا یک بدن قلمداد گردیده و در صورت انهدام هر یک از مراکز ثقل، سیستم، پیکره و کالبد کشور مورد تهاجم فلج گردیده و قادر به ادامه فعالیت و حیات نخواهد بود.

مراکز حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی کشور، می بایست با برنامه ریزی های جامع، مستمر و اقدامات اجرائی پدافند غیرعامل ضمن سلب ابتکار و آزادی عمل از دشمن و تحمیل شرایط سخت و دشوار، اقدامات تهاجمی وی را خنثی نموده و آستانه مقاومت نیروهای خودی را ارتقا دهند.

▪ در پدافند غیر عامل از کلیه عوامل شامل تدابیر، نظامات ،مدیریت بحران ،طرح و دستور العمل و یا استفاده از عمق زمین یا تفکیک و تجزیه عملکرده ها و پراکندگی برای کاهش آسیب پذیری ها در برابر تهدید ، بهره بردار ی می گردد.

▪ پدافند غیرعامل در واقع تعمیم سیاست های دفاعی در حوزه های غیر نظامی با استفاده از راهکارهای غیر نظامی است ، معادل فارسی کلمه پدافند غیر عامل را دفاع بدون سلاح دانست و در تعریف آن گفت: مجموعه اقداماتی که موجب کاهش آسیب پذیری و افزایش پایداری در برابر تهدیدات خارجی می شود پدافند غیر عامل است.

▪ تهدید یک عنصر پویا و جامع است به همین نسبت باید دفاع متناسب با آن طراحی شود، ضمنا ما باید این تهدیدات را که با استفاده از تکنولوژی برتر و در عرصه های مختلف نظیر اقتصادی، اجتماعی، پزشکی، بیولوژی و غیره است بشناسیم تا بتوانیم در برابر آن دفاع مؤثر داشته باشیم و یا آسیب پذیری را به حداقل برسانیم

▪ سیاست خارجی به عنوان یکی دیگر حوزه های پدافند غیر عامل است و ما می توانیم از طریق تولید منافع مشترک بین همسایگان، وابسته سازی کشورها به خطوط انرژی نظیر خط لوله صلح و... در کاهش آسیب پذیری اقدام کنیم.

مدیریت پروژه پدافند غیر عامل کشور با ید یک درصد از دارایی ها و تملکات را برای این منظور پیش بینی نماید، ضمنا باید بر اساس بخشنامه ها و تصویب نامه های بودجه در این خصوص فعال گردد.

اولین اقدام ما طبقه بندی مراکز و بخش ها سازمان به:

الف) حیاتی

ب) حساس

ج) مهم است.

پدافند غیرعامل زیر ساختهای حیاتی سازمان، مطالعه آسیب پذیری ها، مطالعه تهدیدات ، مطالعه هم افزایی آسیب پذیری و تهدیدات را از عناوین کلی برنامه های سال ۸۶ پدافند غیرعامل در سازمان می دانیم و این مطالعات بررسی و مدیریت ریسک را در زیر ساخت تنظیم می کند و می توان بر اساس آن پیشنهادهای اجرایی را در جهت کاهش آسیب پذیری ها ارائه نمود..

برای روشن شدن این مبحث می توان به مخازن فلزی نفت اشاره کرد که با به کار گیری روشهایی نظیر سازه های بتونی، سلولی ، ضد انفجار کردن مخازن و... از آسیب پذیری آن در مقابل تهدیدات می کاهد. تشکیل ستاد پدافند غیرعامل، موضوعی کاملا غیرنظامی است که در زمان بروز حوادث و سوانح می تواند در کنترل خسارات و مدیریت حادثه تاثیرگذار باشد.

تشکیل سازمان مدیریت بحران یا پدافند غیرعامل تنها با این توجیه است که سازمان وسعت زیادی دارد و حوادث طبیعی و غیرطبیعی بسیاری نیز در آن اتفاق می افتد که باید به شکل های مختلف میزان خسارات وارد شده به این شرکت از این ناحیه را کاهش دهیم.

پدافند غیر عامل شامل مجموعه اقدامهایی است که در آن از بروز خسارتهای شدید به مراکز حیاتی و حساس جامعه با شناخت و رعایت اصول پدافند غیر عامل می توان با صرف هزینه کم تا حد بسیار زیادی جلوگیری کرد. فازهای که در بحث پدافند غیر عامل سازمان مد نظر است:

۱) تشکیل ستاد و یا پروژه مدیریت بحران و یا پدافند غیر عامل به ریاست مدیرعامل در شرکت متبوع

۲) طراحی سیستم اعلام و اطفاء حریق ساختمان ستادی سازمان

۳) مطالعات و کاهش خطرات تاسیسات جنوب در سازمان بیرونی.

۴) برنامه ریزی مطالعات مقاوم سازی سازه های ساختمانی سازمان

۵) برنامه ریزی مطالعات مقاوم سازی و امنیتی مداربسته انبارها ،منازل مسکونی، و سایر موارد موجود در تهران و

۶) انجام مطالعات طرح جامع ایمن سازی پروژه پارس در مقابل سیل، زلزله، حریق و انفجار.

۷) انجام کلیه مطالعات و ارائه طرح های مقاوم سازی جهت کاهش ریسک ناشی از خطرات بالقوه

۸) طراحی سیستم های اعلام و اطفاء حریق تاسیسات جنوب کشور

نویسنده: حمید دوست محمدیان