رژیم غذایی سنگ شکن

دکتر مجید علی عسگری می گوید نوشیدن آب کافی, پرهیز از نمک و محدود کردن مصرف گوشت کلید مبارزه با سنگ های ادراری است

درد ناشی از سنگ‌های ادراری بسیار شدید است. حتی بعضی از متخصصان، شدت آن را با درد زایمان برابر دانسته‌اند اما هدف از درمان سنگ‌های ادراری، ساکت شدن درد نیست. ...

دکتر عسگری می‌گوید: «حفظ کلیه و جلوگیری از نارسایی و از کار افتادن آن، هدف اصلی ما در درمان این سنگ‌ها است.» پس یادمان باشد اگر درد سنگ ادراری در یک بیمار با مسکن یا مراحل ابتدایی سنگ‌شکنی آرام شد، این به معنای پایان روند درمان نیست؛ چون تا وقتی که سنگ ادراری به‌طور کامل بهبود نیابد، تخریب کلیه ادامه خواهد یافت. گفتگوی ما با دکتر مجید علی‌عسگری، اورولوژیست و رییس بخش پیوند کلیه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی را در همین رابطه بخوانید.

▪ آقای دکتر! در فصل تابستان هستیم و گرمای هوا یکی از عواملی است که می‌تواند در تشکیل و افزایش شیوع سنگ‌های ادراری تاثیر داشته باشد. درست است؟

ـ بله؛ همان‌ط‌ور که می‌دانید سنگ ادراری چیزی نیست جز همان املاح به هم چسبیده. مثالی می‌زنم. ما برای درست کردن نبات می‌توانیم مقدار زیادی شکر را در آب حل کنیم و هم‌زمان با این کار، کمی به آب حرارت بدهیم. اینطوری میزان حل شدن شکر در آب افزایش پیدا می‌کند؛ تا جایی که به حد اشباع می‌رسد. از این به بعد، به مرحله‌ای می‌رسیم که شکر، دیگر حل نمی‌شود. در این حالت، اگر محلول را اندکی سرد کنیم، می‌توانیم ببینیم که بلورهای نبات روی نخی که در آب قرار داده‌ایم، آرام‌آرام تشکیل می‌شود.

▪ در بدن هم همین اتفاق می‌افتد؟

ـ نه، دقیقا همین فرآیند اتفاق نمی‌افتد. بدن انسان را نمی‌توان به کمک حرارت گرم یا سرد کرد. بلکه در بدن مکانیسم‌ها و فرآیندهایی وجود دارد که ممکن است انحلال‌پذیری املاح و نمک‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. به عنوان نمونه، در یک محیط اسیدی، بعضی از انواع سنگ‌ها و در یک محیط قلیایی بعضی از سایر انواع سنگ‌ها تشکیل می‌شوند.

▪ در مورد تابستان و گرماچطور؟

ـ تمام این مواردی که گفتم، در فصل تابستان هم روی می‌دهد. گرمای هوا باعث تبخیر آب بدن و در نتیجه غلیظ شدن ادرار می‌شود. غلیظ شدن ادرار مکانیسمی است که می‌تواند میزان انحلال‌پذیری املاح را در ادرار کاهش دهد. ما از نظر پزشکی می‌بینیم که با پایان فصل تابستان و آمدن فصل پاییز شیوع سنگ ادراری افزایش می‌یابد. این امر به دلیل گرمای هوا در تابستان و غلیظ شدن ادرار است.

▪ چه راه‌حلی پیشنهاد می‌کنید؟

ـ نوشیدن آب. هرچه آب بیشتری بنوشیم، مایع بیشتری از طریق ادرار دفع می‌شود. در نتیجه ادرار رقیق‌تر می‌شود و پدیده کریستالیزه شدن و رسوب املاح ادراری دیرتر اتفاق می‌افتد.

▪ آقای دکتر‍! از کجا بفهمیم میزان آبی که می‌نوشیم، کافی است؟

ـ در مطالعه‌های انجام‌شده، پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که به‌طورکلی، میزان مصرف آب بین مردم پایین است.

▪ پایین یعنی چقدر؟

ـ در اکثر کشورها این میزان ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ سی‌سی است. در ایران لازم است هر فرد روزانه حدود ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ سی‌سی آب بخورد. در هوای گرم، این میزان افزایش می‌یابد. البته می‌توان غلظت ادرار را به کمک رنگ ادرار ارزیابی کرد.

▪ چگونه؟

ـ ادراری که به خوبی رقیق شده باشد، به رنگ آب در می‌آید اما هرچه ادرار غلیظ‌تر باشد رنگ آن زردتر است.

▪ رژیم غذایی بیمار مبتلا به سنگ ادراری باید چگونه باشد؟

ـ اصول درمان سنگ از نظر رژیم غذایی عبارت است از مصرف آب فراوان، پرهیز از مصرف نمک و مصرف کمتر گوشت قرمز. البته این روزها به دلیل گرانی گوشت قرمز، مصرف آن خود‌به‌خود پایین آمده است. اما در مورد نمک با توجه به ارزان بودن آن و عادت نادرست مردم، خطر همچنان وجود دارد.

▪ لبنیات و گوجه‌فرنگی نقشی در این زمینه ندارند؟

ـ ببینید؛ ۳ مورد آب، نمک و گوشت قرمز که عرض کردم ۳ اصل کلی هستند. غیر از اینها به عنوان یک دستور کلی (و نه در موارد و سنگ‌های خاص) دستور ویژه‌ای وجود ندارد و هرچه بوده مربوط به گذشته بوده. لبنیات هم منعی ندارد ولی اگر پرنمک باشد، مانند دوغ یا پنیر شور، خطرش به خاطر نمک آن خواهد بود.

▪ در برخی عطاری‌ها و حتی در برخی شبکه‌های ماهواره‌ای، داروهایی را تبلیغ می‌کنند که ادعا می شود سنگ کلیه را خرد می‌کنند. آیا چنین تبلیغاتی درست است؟

ـ اصلا اینکه می‌گویند فلان دارو خوب و تاثیرگذار است معنای علمی ندارد. همان‌طور که می‌دانیم، برای تولید یک دارو باید مراحل مختلف آزمایش روی گروه‌هایی از بیماران و مقایسه با گروه‌های شاهد یا کنترل صورت گیرد بنابراین خیلی از این تبلیغات، غیرعلمی است. باید صریح عرض کنم که ما هیچ دارویی نداریم که سنگ را خرد کند. فقط در بعضی از سنگ‌های اسیداوریکی می‌توان به کمک برخی داروها فرآیند تولید سنگ را متوقف و معکوس کرد.

▪ آقای دکتر! احتمالا خیلی از خوانندگان «سلامت» تمایل دارند درباره روش‌های جراحی درمان سنگ، بیشتر بدانند. در این باره توضیح می‌دهید؟

ـ بله؛ امروزه به درمان‌های کمتر تهاجمی توجه بیشتری می‌شود. از اصول درمان این است که پزشک ابتدا در روند درمان ضرری به بیمار نزند یا حتی‌الامکان ضرر کمتری بزند. درمان‌های تهاجمی هم بهتر است توسط کسی که تبحر بیشتری دارد، انجام شود. خیلی از سنگ‌ها ممکن است خودشان بیفتند؛ به خصوص اگر کمتر از ۶ میلی‌متر باشند. اگر نیفتند، اقدامات دیگری انجام می‌دهیم. اگر باز هم نشد، به ترتیب می‌توان از روش‌های سنگ‌شکنی، وسایل جدید آندوسکوپی و جراحی بر اساس ضرورت استفاده کرد.

▪ آیا فعالیت بدنی می‌تواند به افتادن سنگ کمک کند؟

ـ اجازه بدهید مثالی بزنم. نوشیدن آب می‌تواند ادرار را رقیق و در نتیجه فرآیند تولید سنگ را متوقف یا معکوس کند اما هنگامی که یک سنگ از جای خود حرکت کرده یا شروع به افتادن می‌کند، نوشیدن آب تاثیری در فرآیند افتادن سنگ ندارد. این موضوع از نظر پژوهشی ثابت شده اما جالب است بدانید که در یک مطالعه صورت گرفته، تمام اورولوژیست‌های آمریکایی به این امر نادرست اعتقاد داشتند. بعضی از باورها به غلط در فرهنگ پزشکی وارد شده وحتی پزشکان نیز به آن اعتقاد دارند. فعالیت بدنی هم از جمله چیزهایی است که به غلط وارد فرهنگ پزشکی شده. خیلی از پزشکان هم به این موضوع باور دارند اما باید گفت فعالیت بدنی اگرچه از نظر پزشکی فواید بسیاری دارد اما تاثیری در فرآیند افتادن سنگ ندارد.

دکتر فاطمه فراهانی