دریاچه‌های کارستیک

در مناطق آهکی چاله‌های فراوان به صور مختلف و در اندازه‌های متفاوت دیده می‌شود که همگی در اثر انحلال سنگ آهک بوجود آمده است. بعضی از این چاله‌ها در صورت وجود آب کافی و شرایط دیگر …

در مناطق آهکی چاله‌های فراوان به صور مختلف و در اندازه‌های متفاوت دیده می‌شود که همگی در اثر انحلال سنگ آهک بوجود آمده است. بعضی از این چاله‌ها در صورت وجود آب کافی و شرایط دیگر ، به دریاچه تبدیل می‌شوند. سطح آب در آنها تغییرات نامنظم دارد. نوسان سطح آب در دریاچه‌های کارستیک به سبب بسته شدن منافذ ورودی و یا خروجی آب (ponur) است و یا اینکه ایجاد یک منفذ خروجی یا ورودی جدید سطح آب را بالا و پایین می‌برد.

انحلال سنگهای آهکی

مهمترین اثر فرسایشی آب زیرزمینی ، قدرت انحلال آن است. می‌دانیم که آب معمولا قادر است مقدار زیادی نمکهای قابل حل را در خود حل کند. هر گاه مقداری دی‌اکسید کربن نیز به آب اضافه شود، قدرت انحلال آن را فوق‌العاده بالا می‌برد و باعث انحلال سنگهای آهکی می‌شود. این فعل و انفعال به صورت زیر انجام می‌گیرد:

تشکیل چاله

بدین ترتیب در تشکیل چاله‌های کارستیک ، فرآیند انحلال سنگهای آهکی مهمترین عامل است. تشکیل چاله‌های کارستیک یا در اثر انحلال مستقیم سنگهای سطحی زمین بوده و یا به سبب انحلال لایه‌های زیرین و نشست سنگهای بالایی می‌باشد. در بعضی موارد نیز آب ضمن بالا آمدن از سنگهای آهکی ، سنگهای مجاور خود را حل کرده، از این طریق حفره‌ای ایجاد می‌کند و با رسوب مواد محلول در حاشیه حفره ، آن را وسیع‌تر می‌سازد. دریاچه مشهور تخت سلیمان با چنین مکانیزمی بوجود آمده است. دریاچه تخت سلیمان در دره ساروق در آذربایجان غربی (در ۴۲ کیلومتری تکاب) روی تپه‌ای از تراورتن حفره بیضی شکلی است که قطرهای آن ۱۱۵ و ۸۰ متر است و حداکثر عمق دریاچه به ۱۱۲ متر می‌رسد.

انواع دریاچه‌های کارستیک

ساده‌ترین شکل دریاچه در مناطق آهکی ، دریاچه‌های گرد و چاه مانند است که از پر شدن یک دولین (Doline) از آب بوجود آمده است. دریاچه‌های اوالا (Uvala) در چاله‌هایی است که از به هم پیوستن دو یا چند دولین تشکیل می‌شود. دریاچه‌های وسیع در پولیه‌ها قرار دارند. پولیه (Polje) چاله خیلی بزرگی بوده و بطور عمده از انحلال سنگهای آهکی در حوضه‌های تکتونیکی شکل می‌گیرند. دریاچه‌های واقع در پولیه‌ها را دریاچه‌های تکتونو _ کارستیک می‌گویند.

غار علی صدر

کف بعضی از غارهای آهکی نیز با آب اشغال شده و به صورت دریاچه در می‌آید که این نوع دریاچه جز دریاچه‌های کارستیک به شمار می‌آید. شکل این گونه دریاچه‌ها تابع شکل غارها بوده و به صورتهای مختلف دیده می‌شوند. چون غارهای آهکی در واقع دره‌های زیرزمینی بوده و دارای شاخه‌های متعدد می‌باشند، این گونه دریاچه‌ها نیز به صورت رودهای پر پیچ و خم و دارای انشعابهای زیاد دیده می‌شوند. نمونه زیبایی از این نوع دریاچه در مسیر همدان _ بیجار در غار علی صدر وجود دارد. ویژگی عمومی دریاچه‌هایی که از مناطق کارستی در سطح زمین دیده می‌شوند، تغییرات نامنظم سطح آب آنهاست.