حضرت مهدی موعود عج از نگاه صدر المتالهین

در شرح اصول كافی فصلی را به نام «ان الحجهٔ لاتقوم لله علی خلقه الا بامام » گشوده است منظور ایشان, این است كه خدای تعالی دستورها و فرمان های بسیاری را به وسیله ی قرآن كریم فرستاده است ولكن همه ی این دستورها و فرمان ها آن گاه الزام آور است و بر مردم عمل به آن ها حتم و لازم است كه در كنار قرآن كریم, عالم آگاه معصوم از طرف خدای متعال نصب شده باشد

مرحوم صدر المتالهین رضوان الله علیه، از اعلام بزرگ اسلام و از تواناترین مدافعان راستین سنت الهی و نبوی بوده‏اند .

ایشان، در شرح بر كافی، نكات دقیق و گره‏گشایی را در ذیل احادیث‏باب امامت، درباره‏ی حضرت مهدی (عج) دارند .

وی، «انسان معصوم‏» را علت پیدایش خلقت و عامل تداوم آن می‏داند و می‏گوید: جهان، به سبب وجود خاتم الاولیاء علیه السلام است كه برپا است و روی عدالت جهانی را خواهد دید .

نوشتار حاضر، بررسی و شرحی بر چند نكته از نكات گران سنگ ایشان درباره‏ی امامت است .

مرحوم قدوهٔ الموحدین و رئیس المحققین، صدرالدین محمد شیرازی، از اعلام بزرگ اسلام و از تواناترین مدافعان راستین سنت الهی و نبوی بوده‏اند . وی، جامع علوم شریعت اسلام و حاوی فنون معارف قرآنی است .

این رجل الهی، به هر نقطه‏ی سر بسته كه توجه كرده، گره گشا بوده و به هر سو كه قلم او رقم زده، ابتكار و اكتشاف حقائق معرفتی باریده است .

ایشان، در زمینه‏ی اثبات امامت، در جای جای كتب عمیق و دقیق‏اش، درخششی منحصر به فرد دارد .

در شرح اصول كافی فصلی را به نام «ان الحجهٔ لاتقوم لله علی خلقه الا بامام‏» گشوده است . منظور ایشان، این است كه خدای تعالی دستورها و فرمان‏های بسیاری را به وسیله‏ی قرآن كریم فرستاده است ولكن همه‏ی این دستورها و فرمان‏ها آن‏گاه الزام آور است و بر مردم عمل به آن‏ها حتم و لازم است كه در كنار قرآن كریم، عالم آگاه معصوم از طرف خدای متعال نصب شده باشد; زیرا، كسی می‏تواند حجت‏بر مردم باشد و قول و فعل او، اسوه‏ی آنان و اتباع و پیروی از او، ضروری و حتمی باشد، كه اولا احتمال پیدایش خطا و اشتباه و غلبه‏ی هواهای نفسانی بر او محال باشد . و ثانیا، عالم و آگاه به عوالم مختلف هستی، عالم مثال و برزخ و قیامت و ... باشد و نیز دارای كرامت‏های خارق العاده باشد، و راه‏های نجات از عذاب قیامت و خلاصی از مكاید شیطان را بداند و بر اسرار قرآن و متشابهات و محكمات قرآن، عالم، و ناسخ و منسوخ آیات را بداند و رابطه‏ی متصل بین زمین و آسمان را حفظ كند، و با منطق وحی و فرشتگان، آشنا باشد و به رموز باطن و ظاهر عالم، آگاهی مطلق داشته باشد، و طریق بندگی و عبادت صحیح و خداپسند را بشناسد و تناسب عبادت را با روح انسان و با عوالم پس از این جهان بداند و با مقام قرب به حضرت اله عالم، به خوبی، آشنا باشد .

چنین رهبر معصومی، همانند مدعیان بی خبر از راه و رسم هدایت‏بشری نیست كه:

«یعلمون ظاهرا من الحیاهٔ الدنیا و هم عن الآخرهٔ هم غافلون .»

پس اگر چنین رهبر معصومی در كنار قرآن نباشد، قرآن، به تنهایی حجت‏بر بندگان خدا نیست; زیرا جز معصومان، آگاهی به اسرار و رموز قرآنی، نداشتند و ندارند .

پس قرآن، حتما، قرین و عدل خود را كه امام معصوم علیه السلام است، باید در كنار داشته باشد . به همین جهت است كه شیعه و سنی، از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نقل كرده‏اند كه آن حضرت فرمود:

انی تارك فیكم الثقلین: كتاب الله و عترتی و لن یفترقا حتی یردا علی الحوض ...

در روایت چهارم همین فصل، آمده است كه:

قال ابو عبدالله علیه السلام: الحجهٔ قبل الخلق و مع الخلق و بعد الخلق . . . ;

یعنی، ائمه علیهم السلام از طرف خدا، قبل از خلق خلایق، حجت‏بوده‏اند و همراه با آنان نیز حجت‏اند و پس از انقراض عالم نیز حجت هستند .

ایشان، در توضیح این روایت پر بار و سنگین می‏فرماید: خدای منان متعال، نظام هستی را برای پیدایش نفوس كامل و ذوات عالی و انوار شامخ آفرید و اراده‏ی اولیه از پیدایش جملگی نظام صنع، آن است كه در خط استكمال و تمامیت وجودی آن بزرگواران قرار گیرند .

البته، از آثار وجودی آن بزرگواران نیز هدایت‏بشری و راهنمایی نسل آدمی، بلكه ثقلین است و این، خود، نكته‏ایست كه از دقیق‏ترین مسایل كلام و فلسفه‏ی الهی شمرده می‏شود; زیرا، عقل قطعی، حاكم است كه هرگز، پر ارزش‏ترین و گران‏بهاترین موجود در عالم، نباید خرج موجودات كم ارزش گردد . به دیگر بیان، عالی‏ترین، نباید خرج سافل و پست گردد; زیرا، چنین روشی، قطعا غلط است .

اگر آنان، مامور به هدایت‏خلق و مكلف به تكالیف بسیار مشكل نبوت می‏گردند، قبل از آن كه مردم از رنج و زحمت آنان استفاده كنند و به سوی هدف و صراط مستقیم هدایت‏شوند، خود آنان، به وسیله‏ی همان تكالیف، تا عالی‏ترین درجات قرب الهی صعود می‏كنند .

آن چه را كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و اولاد معصوم او، از تكالیف و دستورهای بسیار مشكل نبوت و امامت استفاده كرده‏اند، نسبت‏به آن چه نصیب امت آنان شده، همانند نسبت‏بی نهایت‏با متناهی است .

بر این اساس، ذات آن بزرگواران، قبل از خلق و بعد از خلق، همواره، غرض از خلقت عالمیان و حجت و دلیل بر اصل ایجاد بوده‏اند .

به دیگر بیان، آن بزرگواران، علت نهایی نظام صنع هستند كه بدون آنان، خدای متعال، دست‏به ایجاد هستی نمی‏زد . به همین دلیل است كه در زیارت جامعه‏ی كبیره آمده است: «بكم فتح الله و بكم یختم‏» ;

نیز مرحوم صدر المتالهین، در «باب حجت‏» شرح اصول كافی، فصل دیگری را منعقد فرموده به نام «باب ان الارض لاتخلو من حجهٔ‏»

در حدیث‏یكم این باب، ابن ابی عمیر، از حسین بن ابی علاء نقل می‏كند كه از امام صادق علیه السلام سؤال می‏كند:

«تكون الارض لیس فیها امام؟ قال: لا» ;

«آیا امكان دارد كه زمین، خالی از امام باشد؟ در جواب فرمودند: «ممكن نیست .»

در شرح این حدیث، مرحوم صدر المتالهین فرموده است: اتفاق سلف و خلف، بر آن است كه پس از هر پیامبری، جانشینی لازم است و محال است كه پس از درگذشت پیامبر، برای او، جانشینی تعیین نگردد .

اگر چه در كیفیت نصب جانشین، اختلاف است كه آیا به دست مردم است‏یا خدای تعالی باید نصب فرماید .

ملاصدرا، به طور مفصل، وارد جریان تاریخ خلفا گردیده و شرح حال نسبتا مفصلی از فساد و تباهی‏های دستگاه بنی امیه را ارائه داده و می‏گوید، آیا اینان هستند كه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

«من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتهٔ جاهلیهٔ‏»

آیا نشناختن امثال معاویه و ولید خمار و یزید قمار باز و دائم الخمر و مروان حمار، موجب مرگ جاهلی است؟ این فكر، نه تنها غلط است‏بلكه اعتقاد به آن، شرم آور است .

نیز، در صفحه ۴۶۲ همان كتاب، روایت دیگری را نقل كرده است كه امام صادق علیه السلام فرمود:

«لو بقیت الارض بغیر امام لساخت‏»

زمین، بدون امام، قرار نخواهد گرفت .

او، در شرح این حدیث، به نكته‏ی دقیقی اشاره فرموده كه در صفحات پیشین نیز یادآوری شد . می‏فرماید، غرض از خلقت و ایجاد صنع، برخاستن انسان‏های كامل است كه سلطان راستین دستگاه آفرینش و خلیفهٔ الله فی الارض باشند .

تمامی مقدمات وجود انسان، از حركات افلاك تا تلاش جمیع ملائكهٔ الله، جملگی، در سمت و سوی پیدایش آن بزرگ شخصیت‏های هستی حركت می‏كنند و آنان، علت غایی عالمیان هستند و معلوم است كه با فقد علت، معلول، قطعا، منتفی است;

یعنی، اگر ارواح طیبه‏ی امامان معصوم علیهم السلام، در عرصه‏ی وجود، ظاهر نگردند، هرگز در بنای هستی، خشتی بر خشت دیگر استوار نگردد .

پس هم اكنون، وجود امام معصوم، حتمی و قطعی است و خورشید تابان امام دوازدهم علیه السلام، نابودی و عدم را بر جهان و جهانیان، مهار فرموده و یكی از بركات وجودی آن حجت كبرای خدا، بقای نظام جهان است .

نیز ملاصدرا در شرح اصول كافی، ج ۱، ص ۵۵۶، از امام صادق علیه السلام روایتی دیگر نقل می‏كند . ابن ابی یعفور از امام صادق علیه السلام نقل می‏كند كه امام صادق علیه السلام فرمود:

«اذا قام قائمنا وضع الله یده علی رؤوس العباد فجمع بها عقولهم و كملت‏به احلامهم‏»

«یعنی، هرگاه امام مهدی قیام فرماید، خدای تعالی، دست‏خود را بر سر بندگان گذارد و عقول و فهم آنان را كامل گرداند .»

ایشان، در توضیح آن روایت می‏فرماید: امام عصر، حضرت مهدی، علیه السلام همین زمان، حاضر و موجود و حی است ولی از نظر ما غایب و پنهان است .

اگر لقب آن حضرت را «قائم‏» قرار داده‏اند، بدان جهت است كه او هرگز، به صورت پیر و كهنسال از كار افتاده نیست و مریض نمی‏شود و پیامدهای روزگار، او را تحلیل نمی‏برد و تغییرات جهانی در او تغییری به وجود نمی‏آورد و موت و هلاكت، عارض او نخواهد بود .

نیز باید دانست كه روح آن امام معصوم علیه السلام هرگز جدای از بدن او نیست و امام زمان علیه السلام دارای حیات جسمانی، همانند دیگر مردمان است . او غذا می‏خورد و می‏خوابد و مانند دیگران، سخن می‏گوید و دارای حركت و سكون و جلوس است و می‏نویسد و می‏خواند .

كمیل، از امام مؤمنان و امیر البیان علیه السلام نقل كرده كه فرمود:

«صحبوا الدنیا بابدان ارواحها معلقهٔ بالملا الاعلی اولئك خلفاء الله فی ارضه و الدعاهٔ الی دینه .»

آن، امامان معصوم، به دنیا آمده و در این دنیا، همانند دیگران، دارای حیات جسمانی هستند، ولی روح آنان، به عالم عالی و فوق این جهان مادی، مرتبط است . آنان، خلفای خدای و نگاهدارندگان دین در زمین هستند و مردم را بدان سوی می‏خوانند . مرحوم صدر المتالهین اضافه فرموده كه زندگی حضرت ولی عصر علیه السلام در این سیاره‏ی زمین، همانند بقای حضرت عیسی در آسمان است كه هرگز كسی نتواند در طول عمر آن بزرگوار، به خود شك راه دهد; زیرا، این توهم، از ضعف ایمان و نبود معرفت‏به چگونگی زندگی آن امام معصوم علیه السلام خواهد بود .

اما معنای روایت كه فرمود، «اذا قام قائمنا» به معنای خروج و ظهور آن بزرگوار است، و این امر، قطعی و حتمی است، به طوری كه اگر در دنیا، بیش از یك روز باقی نباشد، در آن روز، حتما، ولی عصر، عجل الله فرجه الشریف، ظهور خواهد فرمود . عدد روایات، در این مساله، از حد تواتر گذشته و از ضروریات مذهب حق، شیعه‏ی اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله است .

در كتب مخالف و موافق، به این حادثه‏ی عظیم جهانی، تصریح شده است . او، سپس، در دنباله‏ی این كلام، به نقل گفتار مفصلی از محی الدین عربی، كه شیخ بهایی آن را در اربعین خود آورده، پرداخته است .

آیهٔ الله حسن ممدوحی

---