کما چیست؟

کما یک حالت عدم هوشیاری عمیق و طولانی است که در اثر اختلال عملکرد هر دو نیمکره مغز یا مراکز و سیستم‌های مسوول هوشیاری ایجاد می‌گردد. به غیر از کمای کامل حالات خفیف‌تر کاهش سطح …

کما یک حالت عدم هوشیاری عمیق و طولانی است که در اثر اختلال عملکرد هر دو نیمکره مغز یا مراکز و سیستم‌های مسوول هوشیاری ایجاد می‌گردد. به غیر از کمای کامل حالات خفیف‌تر کاهش سطح هوشیاری مانند حالت نیمه‌کما و خواب‌آلودگی شدید هم ممکن است اتفاق بیفتد. اختلال هوشیاری به همراه هذیان نیز توجه و شناخت را مختل می‌کنند اما معمولا قابل برگشتند.

عواملی که موجب کما می‌شوند:

۱) ضربه‌های مغزی یا آسیب دو طرفه نیمکره مغز و در موارد کمتر شایع آسیب یک طرفه

۲) مسمومیت‌ها اعم از دارویی، مواد مخدر، داروهای روانگردان و الکل

۳) افت یا افزایش شدید قند خون

۴) نرسیدن اکسیژن به مغز در اثر ایست قلبی، تنفسی یا موارد دیگر

۵) افزایش فشار داخل مغز به علت سکته‌های مغزی یا خونریزی مغزی

۶) بالا رفتن اوره خون

علائم و نشانه‌ها

۱) اختلالات حرکات چشم و تغییر قطر مردمک‌ها

۲) مشکل تنفسی به صورت بی‌نظمی یا قطع کامل تنفس

۳) اختلال حرکتی به صورت فلج اندام و پرش عضلانی یا تشنج دائم

معاینه حرکات مردمک چشم در این بیماران بسیار حائز اهمیت است. چشم‌ها ممکن است به سمت پایین، بالا یا طرفین منحرف گردد یا حرکات چرخشی دو طرفه مداوم پیدا کند. تنفس نیز می‌تواند دچار اختلال شدید شده و بیمار به دستگاه تنفس مصنوعی نیاز پیدا کند.

پیش‌آگهی کما بستگی به علت وقوع کما، مدت کما و میزان اختلال هوشیاری دارد اگر بیماری به هر دلیلی دچار ایست قلبی تنفسی گردد و احیای مجدد او بیش از ۳ تا ۵ دقیقه طول بکشد آسیب غیرقابل برگشت در مغز ایجاد می‌شود. (ذخیره اکسیژن در مغز فقط ۲۰ ثانیه است) در این حالت در واقع بیمار دچار کمای کامل و احتمالا مرگ مغزی می‌شود.

انسان به طور طبیعی دارای سطح هوشیاری ۱۵ است که بعد از ضربه‌های مغزی سطح هوشیاری کاهش یافته و به ۳ تا ۵ می‌رسد. اگر مردمک‌ها به نور واکنش نداده و پاسخ حرکتی نیز به تحریکات دردناک دیده نشود بیمار شانسی برای بهبودی ندارد. بعضی کما‌ها قابل برگشتند مانند کماهای ناشی از اختلالات متابولیک و بعضی از کماهای ناشی از سکته‌ها و ضربه‌های مغزی که میزان آسیب کمتری به بافت مغزی رسانده باشد.

درمان

باز کردن راه‌های تنفسی در صورت لزوم و برقراری سریع تنفس و گردش خون، بستری سریع در i.c.u و انجام کارهای محافظتی شامل کنترل فشار داخل مغز و بیوشیمی خون و...

مرگ مغزی

در یک بیمار دچار مرگ مغزی، هیچ گونه عملکردی از فعالیت مغزی دیده نمی‌شود. بیمار بدون دستگاه تنفس مصنوعی نمی‌تواند نفس بکشد و مردمک‌ها به نور پاسخ نمی‌دهند، ساقه مغز نیز به تحریکات جواب نمی‌دهد. از نظر آنژیوگرافی جریان خون مغز متوقف است و در نوار مغزی نیز هیچ پاسخی دیده نمی‌شود.

در مرگ مغزی تمام سلول‌های مغز دچار نکروز و آسیب شدید بوده که می‌تواند به علت نرسیدن اکسیژن به مغز برای مدتی بیش از ۲۰ دقیقه باشد. بیمار در این حالت ظرف ۴۸ ساعت تا یک هفته دچار وقفه قلبی هم می‌شود.

دکتربهروز نیکنام

متخصص مغزو اعصاب