تجارب ارتباطی پرستار سالمند در بخشهای بیمارستان

برقـراری ارتبـاط بـا سالمنـدان بستـری در بیمارستان جنبه اجتنـاب ناپذیری از تعامـل بین این افراد و پرسنـل مراقبتی, درمانـی است كه سهم عظیمـی از این ارتباط بین پرستار و بیمـار جریـان دارد

● مقدمه:

بهبود شرایط زندگی و افزایش طول عمر و امید به زندگی پدیده سالمندی را در جوامع به دنبال داشته است. در حال حـاضر ۲۵ درصـد جوامع پیشرفته را سالـمندان تشكیل مـیدهند و در كـشور ایران ۴ درصد جمـعیت (بیش از ۵/۲ میلیون نفر) بالای ۶۵ سال سن دارند كه با تعداد سالمنـدان بسیاری از كشورهای پیشرفته برابر است (۱).

در اغلب جوامع، سالـمندان با بیشترین خطر برای تضعیـف جسمـی و كاهـش تواناییهـای شناختی در نظر گرفته شده و با احتمال بیشتری جهت حفظ سلامت، عملكـرد و خود كفایی به حمایتهای خارجی رسمی یا غیر رسمی وابسته مـیگردند (۲). مـدت زمانـی كـه سالمنـدان در بیمارستان مـیمانند ۱۰ برابر بیشتر از گروههـای سنی جوانتر است (۳). در خلال بستری شدن از بین پرسنـل حرفه مراقبـت سلامتـی، پرستـاران بیشترین زمان را با بیمار سپری میكنند و بنابراین آنهـا در مـوقعیت كمك رسانـی بیشتری به آنان

قرار دارنـد (۴). برقـراری ارتبـاط بـا سالمنـدان بستـری در بیمارستان جنبه اجتنـاب ناپذیری از تعامـل بین این افراد و پرسنـل مراقبتی، درمانـی است كه سهم عظیمـی از این ارتباط بین پرستار و بیمـار جریـان دارد. مهمترین جنبه مراقبت انسان دوستانه، رابطـه یک انسان با انسانـی دیگر است که بیـن پرستـار و بیمار نمود پیدا مـیکند (۵).

مطالعـات نشان میدهند كه دنیای اجتماعـی فرد سالـمند در نتیجه رسیـدن به بازنشستگـی، اختـلال در سـلامت و فقدانهـای دیگـر رو به تنـزل مـیگذارد (۶) و از طرفـی نیز سالمنـدان پاسخهـای ویـژه و متفاوتـی به عوامـل مؤثـر و چالشهـای مربـوط به وضـعیت سلامتـی نشان مـیدهند (۷). بنابراین لزوم دقت و توجه بیشتـر در ارائه مراقبت مشهود است كه در سایه تعاملی ماهرانه و نزدیك با بیماران سالمند محقق میگردد. این مسئله اهمیت تفحص بیشتر در تجارب ارتباطی و نیز كسب تجربیات و مهارتهای بیشتر در این زمینه را متذكر میگردد. تا كنون مطالعات زیادی در مورد ارتباط پرستار و بیمار سالمند در سطح دنیا انجـام شده است و هر كدام به نوعـی نحوه ارتباط پرستاران با بیماران سالمند را در محیطهای مراقبتی متعدد به تصویر كشاندهاند.

میـورا (Miura) و دیگران مطالـعهای در این زمینه با هدف بررسی فاكتورهای جسمی، روانی و اجتماعـی مؤثر بر ارتباط كلامی بین سالمندان انجام دادند (۸)، فرانك (Frank) نیز در پژوهش خود تحـت عنوان «ارتباط، راهـی اساسی جهت مـدیریت شرایـط مزمن در سالمنـدان» به ایـن مسئلـه پرداخته است (۹) با این وجود هنوز به طور جدی در ایران بدین مسئله پرداخته نشده و مطالعات بارزی در این زمینه به چشم نمیخورد كه این امر لزوم توجه و مطالـعات بیشتر در این زمینه را مطرح میسازد. در سالهای اخیر مطالب بسیاری در مورد اهمیت ارتباط مؤثر بین پرستـار- بیمار سالمند نوشته شده اسـت، با این وجود مطالـعات نشان مـیدهند كه كیفـیت این تعامل ضعیف بوده و همچنان روند رو به ضعف دارد (۱۰). یكی از مفاهیـم برجسته در مطالعه كیفی «فقدان ارتباط» است كه در مطالعه مك كب به آن اشاره شده است (۱۱). شواهد نشان مـیدهد كه ساختـار عملكـرد پرستـاری قبل از پرداختـن به یك مراقبت همه جانبـه و كامل، به برآوردن نیازهای جسمی بیمار تأكید دارد (۱۲).

به منظور بررسی مسائل پرستاری در مراقبت از سالمنـدان در بخش اورژانس مونز (Moons) و همـكاران طـی مطالعهای، ارتباط منـاسب بین پرسنل مراقبتـی و بیمـاران را به عنوان یكـی از مسائل بسیار ضروری مراقبت از سالمندان معرفی كردند (۱۳). نتایج پژوهش چیو (Chiu) نشان داد كه اعتماد، نائل شدن به اهداف بیماران و پرستـاران، مراقبت و تعامـل، عناصـر مهم در ارتبـاط بین پرستار- بیمـار در مراقبت تسكینـی

(Palliative Care) است (۱۴). پژوهشـی توسط پارك و سونگ (Park & Song) به منظور توصیف موانـع ارتباطـی درك شـده توسط پرستـاران و بیماران سالمند بستری در كره انجام شد. بر پایه این یافتهها پیشنهاد شد كه پرستاران مـیبایست درك بیماران سالمند را از موانع ارتباطی در نظر گرفته و مهارتهای ارتباطی بیشتر و نیز نگرشی بهتر كسب نمایند (۱۵). نظر به اهمیت زیادی كه برقراری ارتباط با بیماران سالمند در ارائه مراقبت جامع به آنها دارد و نیز مشكلات متعددی كه در این حیطه تجربه میشود پژوهشگران بر آن شدند تا چالش ارتباط بین پرستـاران و بیماران سالمند را از طریق جمع آوری تجارب عینی آنان و پاسخ به سئـوالات پژوهش مبنـی بـر «پرستـاران چـه تجاربی از ارتباط با سالـمندان بستری دارند؟ و سالـمندان بستـری چـه تجاربـی از ارتبـاط بـا پرستاران دارند؟» بررسی نمایند.

● مواد و روشها:

موضوع مورد مطالـعه این پژوهش، تجـارب ارتباطی پرستارـ سالمند در بخشهای بیمارستانی میباشد و نوع پژوهش نیز كیفی (پدیده شناسی) میباشد. جامعه پژوهش شامل همه پرستاران و نیـز سالـمندان بستـری در بیمارستـان الزهـرای اصفهان میباشند. پژوهش از تاریخ۱۰/۱۱/۱۳۸۳ آغـاز شد و زمـان پایان یافتن مصاحبههـا تاریخ ۲۵/۱/۱۳۸۴ بود، كه نمونهگیری با روش مبتنی بر هدف بوده و كسانی كه دارای تجربه كافی در این زمینه و نیز حاضر به شركت داوطلبانه در پژوهش بودند، به عنوان نمونه انتخاب شدند. در این پژوهش ۱۲ نفر (۸ نفر پرستار و ۴ نفر بیمار سالمند) شركت داشتند و محدوده سنی شركت كنندگان ۶۵ تا ۸۴ سال بود. شركت كنندگان از بخشهای ارتوپدی، جراحی، قلب، ارولوژی، اعصاب و پوست انتخاب شدند.

برای جمع آوری اطلاعـات شركت كنندگان از مصاحبه عمیق استفاده شد. پس از مراجعه به هر یك از افـراد مورد پژوهش سعی شد با ارائـه توضیحـات در زمینـه ماهیـت و اهـداف پژوهش و چگونگـی انجام آن و نقشـی كه هر كـدام از شركت كـنندگان در پژوهش خواهنـد داشت، رضایت كامـل آنها در زمینه همـكاری و شركـت در پژوهش جلب گردد. قبـل از شروع مصـاحبه از شركـت كننـدگان جهـت ضبـط مصاحبههـا اجـازه گرفته شـد و نیز در مـورد محرمـانه ماندن اطلاعـات به آنهـا اطمینـان داده شـد. مدت زمـان هر جلسـه مصـاحبه از ۲۰ تا حداكثر ۶۰ دقیقه به طول انجامید، سپس محتوای مصاحبهها لفظ به لفظ روی كاغذ پیاده شد و بار دیگر با اطلاعات ضبط شده مطابقت داده شد.

روایی و پایایی (اعتماد پذیری) مطالعه حاضر ریشه در چهـار محور (ارزش واقعـی، كاربردی بـودن، تداوم و مبتنـی بر واقعیت بودن) دارد كه توسـط گوبا (Goba) و همـكاران پیشنهـاد شده است (۱۶). ارزش واقعی بدین معناست که بیانیه حاصل از تجربه برای فردی که آن را به صورت واقعـی تجربه کرده، قابل قبـول باشد که در این پژوهش با مراجعه به شرکت کنندگان و به تأیید رساندن بیانیههای حاصله این امر محقق گشت.

کاربـردی بودن یا قابلـیت اجرا بدان اشـاره دارد که آیا نتـایج در مورد گروههـای دیگر قابل بکار بستن میباشد. در این مورد نیز پژوهشگران سعی كردند با توصیف مكان تحقیق و تعامـلات و فرآیندهای مشاهده شده و نیز انتخاب شركت كننـدگان از طیف نسبتـاً گسترده سنی و سـوابق فرهنگی اجتماعی گوناگون به این هـدف دست یابند. ثبات هنگامی کسب شد که شرکت کنندگان پاسخهای نامتناقص و همسانی به سؤالی مشابه که در قالبهای مختلف مطرح شده بود، میدادند. مبتنـی بر واقعیت بودن پژوهش نیز بدین طـریق حـاصل مـیشود که فرآینـد پژوهـش خالـی از هرگـونه تعصب باشـد. در خـلال این پژوهش، پژوهشگـران سعی بـر این داشتنـد که هرگـونه تعصـب در مورد پدیده مورد پژوهش را قبـل و پس از مصاحبهها از خود دور سازند.

برای تحلیل دادههـا از روش كلایزی استفاده شـد. ابتـدا برای هم احسـاس شـدن با شركـت كننـدگان همه مطالـب (حاصـل از پیـاده كـردن مصاحبهها روی فرمت) به دقت مطالعه و بازبینی شد و عبـارات مهم استخراج گردید. در مرحلـه بعد معنای هر عبارت مهم توضیح داده شد (معانی به صورت كد یاداشت شدند). در ادامه كار كدها به صـورت دستههایـی سازماندهـی شده و ایـن دستهها جهت اعتبار بخشی به پروتكلهای ابتدایی ارجاع داده شد. در مرحلـه بعد نتایج به صورت توصیف كاملـی از پدیـده تحت مطالـعه تركیب گشت و جهت دستیابی به مفاهیم واضح و بدون ابهام بازنگری شد و در پایان یافتهها جهت اعتبار بخشی به شركت كنندگان ارجاع داده شد.

● نتایج:

ارتبـاط مهمتـرین مفهومی است که طـی این پژوهش انواعی از روندهـای تجربه شده بین پرستاران و بیماران سالمند شرکت کننده در مطالعه در قالب آن تشریح شدهاند. در این پژوهش معنی ارتباط از سه مفهوم اصلی «ارتباط مبتنی بر وظیفه، ارتبـاط ناقص و ارتبـاط مطلوب» تشكیل یافتـه است: ارتباط مبتنی بر وظیفه: ارتباط با بیماران فقط در زمان انجام مراقبتهای روتین و پروسیجرها محقق مـیگردد كه در این پژوهش ارتباط مبتنی بر وظیفه نامیـده شد كه خود اجزایی را شـامل مـیگردد. «ارتباط حین انجام پروسیجر» یكی از نمودهای ارتباط مبتنی بر وظیفه است: «ارتباط ما با مریضهایی که یک سریشان هم سالمندند در حـد همـان کار، در چارچـوب همـان کار است بیشتر از آن نیست که ما حـالا ارتباط ادامه داری داشته باشیم...».

(شرکـت کننده شمـاره ۵ پرستـار) و شرکت کنندهای دیگر مـیگوید: «برخورد کاریه، عاطفی نیست» (شرکت کننده شماره ۱۲، پرستار) كه این یافته «كار محور بودن» ارتباط را میرساند.

یکـی از سالمنـدان شرکت کننـده مـیگوید: «فقط مـیآیند یک دستگاه مـیزنند، یک سـوزن عـوض مـیکنند و مـیروند...» (شرکـت کننـده شمـاره ۱۰، سالـمند). این یافته نیز بر «برخـورد خشك» به عنوان نمودی دیگر از ارتباط مبتنی بر وظیفه تأكید دارد. ارتباط ناقص: نوع دومی از ارتباط بین پرستار و بیمار سالمند پرستار و بیمار سالـمند ارتبـاط نافرجام است که در اینجا از آن به عنـوان ارتبـاط ناقص یاد شده است. «عجلـه پرستـار» یكی از نمودهـای این نـوع از ارتبـاط است: «چرا دوسـت دارم (با پرستـاران صحـبت کنم)، آخه وا نمیایستند؛ که بخواهم حرف بزنم..».

(شرکت کننده شماره ۴، سالمند) «كم حوصلگی پرستـار» نیز مسئله دیگـری است كه در ارتبـاط ناقـص بدان اشاره شده است. «آنهـا دیگر دل و حوصله این كه بنشینند با ما صحبت كنند ندارند، وا نمـیایستنـد، مـیگیرند سـوزن را مـیزنند و مـیروند...» (شركت كننده شماره ۶، سالمند) و الـبته موضوع به اینجـا ختـم نمـیشود، ارتبـاط ناقـص خود را در جلوههـای دیگری نیز نشـان میدهد از جمله حضور و در دسترس بودن كم، عـدم برقـراری ارتبـاط آن طـوری كـه سالمنـد میطلبد، محتوای كم ارتباط كلامی، عدم برقراری ارتباط كلامی در هنگام انجام مراقبتهای روتین.....

ارتباط مطلوب: یکی از مفاهیم امیدوار کنندهای اسـت که تسلـی بخش خاطـر پژوهشگـران این مطالعه است. هرچند این تجربه شیرین در مطالعه حاضر نیز مطـابق نتایج اکثر پژوهشهـای انجام شـده در این زمینـه، بسیـار کم رنـگ مـیباشد، ولیکـن نویدی است بـرای تمـام پرستارانـی که بیماران سالمند را به عنوان مخاطبان اصلی خود میشناسند. در این پژوهش عناصر تشكیل دهنده ارتباط مطلوب بدینترتیب شناسایی شدند: خوش برخـوردی (رفتار منـاسب)، تواضـع با سالمنـد، خطـاب مؤدبانـه، خلـق گشـوده (خوشرویـی)، خوشزبانی.

بیمار سالمندی «خوش برخورد بودن» پرستار را بدیـن شكل عنوان مـیكند: «یکی از آنهـا بود که اخلاقـش خوب بود...» (شرکت کننده شماره ۴، سالمند) شركت كننده دیگری نیز متذکر است: «کلاً در مورد افراد سالـمند بر طبق طبع خاص خـودم، من فکر مـیکنم، راحت با آنها برخـورد مـیکنم، با جوانها فکر میکنم سختتر بتوانـی چون طبع سرکشی دارند، بیشتر به نظرم میشه با آنها ارتباط برقرار کرد...» (شرکت کننده شماره ۳، پرستـار). این یافته دلالت بر «تواضـع در مقابـل سالمند» به عنوان جزئی از ارتباط مطلوب دارد.

حیدرعلی عابدی٭

٭عضو هیأت علمی(دانشیار) گروه بهداشت دانشكده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشكی اصفهان

E- mail: [e-mail]

، موسی علوی، ناهید آسمانرفعت، محسن یزدانی

منابع:

۱. Mohtasham Amiri Z, Toloei M, Farazmand A. causes of parienrs’ hospitalization in Guilan university hospitals. Available at: http://www.gums.ac.ir/magazin/۴۲/ abstract۸۱Su _۵.htm.

۲. Kagagn SH. The advanced practice nurse in an aging society. Nurse practationer ۲۰۰۳; ۲۰ (۲): ۱۱۰-۱۱۵.

۳. Change E, Chenoweth L, Hancock K. Nursing needs of hospitalized older adults: consumer and nurse perceptions. Journal of gerontological nursing, Thorofare ۲۰۰۳; ۲۹ (۹): ۳۲.

۴. Chang E. The influence of demographic variables and ward type on elderly patients’ perception of needs and satisfaction during acute hospitalization. International journal of nursing practice ۲۰۰۳; ۲۹ (۳): ۱۹۱.

۵. Fagerberg I, Kihlgren M. Registered nurses۰۳۹; experiences of caring for the elderly in different health care areas. International journal of nursing practice ۲۰۰۱; ۷(۴): ۲۲۹.

۶. Barkay A, Tabak N. Elderly residents participation and autonomy within a geriatric ward in public institution. International journal of nursing practice. ۲۰۰۲; ۸(۴): ۱۹۸.

۷. Lueckenotte A G. Gerontological nursing. ۲nd ed. St. Louis, Mosby. ۲۰۰۰.

۸. Miura H. Physical, mental and social factors affecting self-rated verbal communication among elderly individuals. Geriatrics and gerontology international ۲۰۰۴; ۴ (۲): ۱۰۰.

۹. Frank D. Geriatrics: communication critical to management of chronic conditions in the elderly. Health & medicine week, Atlanta, ۲۰۰۲: ۲.

۱۰. Tuohy D. Student nurse-older person communication. Nurse education today ۲۰۰۳; ۲۳ (۱): ۱۹-۲۶.

۱۱. McCabe. Nurse-patient communication: an exploration of patients experiences. Journal of clinical nursing ۲۰۰۴; ۱۳ (۱): ۴۱-۴۹.

۱۲. Payne S. Interactions between nurses during hand overs in elderly care. Journal of advanced nursing. ۲۰۰۰; ۳۲ (۲): ۲۷۷.

۱۳. Moons P, Arnauts H, Delloz H. Nursing issues in care for the elderly in the emergency department: an overview of the literature. Accident and emergency nursing ۲۰۰۳; ۱۱ (۲): ۱۱۲-۱۲۰.

۱۴. Chiu P C. Issues and innovations in nursing practice: nurse-patient relationships in palliative care. Journal of advanced nursing ۲۰۰۴; ۴۸ (۵): ۴۷۵.

۱۵. Park E, Song M. Communication barriers perceived by older studies. International journal of nursing ۲۰۰۵; ۴۲ (۲): ۱۵۹-۱۶۶.

۱۶. Shin KR, Kim MY, Kim YH. Study on the lived experience of aging. Nursing &health science ۲۰۰۳; ۵ (۴): ۲۴۵.

۱۷. Henderson S. Issues in clinical nursing; power imbalance between nurses and patient: a potential inhibitor of partnership in care. Journal of clinical nursing ۲۰۰۳; ۱۲ (۴): ۵۰۱.

۱۸. McCabe. Nurse-patient communication: an exploration of patients experiences. Journal of clinical nursing ۲۰۰۴; ۱۳ (۱): ۴۱-۴۹.

۱۹. Melnechenko K. To make a difference: nursing presence. Nursing forum ۲۰۰۳; ۳۳ (۲): ۱۸.

۲۰. Lyytinen H. Older patients۰۳۹; first ۷۲ hours in hospital. International journal of nursing practice ۲۰۰۲; ۸ (۴): ۱۹۱.

۲۱. Turner J T. Measuring quality of care with an inpatient elderly population: the geriatric resource nurse model. Journal of gerontological nursing ۲۰۰۱; ۲۷ (۳): ۸-۱۹.

۲۲. Change E, Chenoweth L, Hancock K. Nursing needs of hospitalized older adults: consumer and nurse perceptions. Journal of gerontological nursing, Thorofare ۲۰۰۳; ۲۹ (۹): ۳۲.

۲۳. McCabe. Nurse-patient communication: an exploration of patients experiences, Journal of clinical nursing ۲۰۰۴; ۱۳ (۱): ۴۱-۴۹.

۲۴. McQueen A. Nurse–patient relationships and partnership in hospital care. Journal of clinical nursing ۲۰۰۰; ۹ (۵): ۷۲۳.

۲۵. Rollnick S, Kinnersley P, Butler C. Context–bound communication skills: development of a new method. Medical education ۲۰۰۲; ۳۶ (۴): ۳۷۷.

۲۶. Lyytinen H. Older patients۰۳۹; first ۷۲ hours in hospital. International journal of nursing practice ۲۰۰۲; ۸ (۴): ۱۹۱.

۲۷. Cagala DJ, Post D M, McClure L. The effects of patient communication skills training on the discourse of older patients during a primary care interview. Journal of the American geriatrics society ۲۰۰۱; ۴۹ (۱۱): ۱۵۰۵.

۲۸. McCabe. Nurse-patient communication: an exploration of patients experiences. Journal of clinical nursing ۲۰۰۴; ۱۳ (۱): ۴۱-۴۹.

Abstract

Title: Nurse–elderly patients relationship experiences in hospital wards- a qualitative study.

Authors: H. Abedi, M. Alavi, N. Aseman rafat, M. Yazdani.

Introduction: There is an increasing aging population in Iran. Most of nurses will be involved in caring for older people in the future. Over the past years, much has been written about the benefit of effective nurse patient relationship. The purpose of this study was to ascertain how nurses and older patient communicate together.

Methods: Using phenomenological approach, the researcher drew participants from alzahra hospital in Isfahan. A purposive sample of ۸ nurses and ۴ geriatric patients were interviewed in-depth. Colaizzi, s analysis method guided the essential activities of the researchers. The reliability and validity of the present study were grounded on the four items (factual value, applicability, consistency and neutrality) suggested by Guba and Lincoln.

Results: Three major themes were identified. These were: ۱) task-oriented communication, ۲) incomplete communication, ۳) appropriate communication.

Discussion: Despite emphases on nurse-elderly patient communication as a basic element of nursing care for older patients, findings show that this condition continues to be poor. We can improve the relationship between nurses and elder patients through communication skills training and also increasing awareness of the nurses about aging phenomena.

Keywords: Relationship, Nurse, Elderly Patients.

---