نشستن طولانی برای مطالعه ممنوع

انگار همین دیروز بود که دانش آموزان دست در دست مادر و پدرشان راهی مدرسه شدند

انگار همین دیروز بود که دانش‌آموزان دست در دست مادر و پدرشان راهی مدرسه شدند. پس از جشن ورود به سال جدید تحصیلی و شروع درس خواندن شور و شوق یک دوره تحصیلی و آشنایی با معلم دانش‌آموزان را لحظه به لحظه به خط پایان نزدیک‌تر می‌کند اما در این روزها هنوز قدری از اضطراب امتحان و نتیجه گرفتن از یک سال تلاش باقی مانده است.

این فرصت کم، این فاصله کوتاه تا امتحان پایان سال وقت دوره درس‌ها برای دانش‌آموزان است. با یک برنامه‌ریزی دقیق و دقت بیشتر، باید از این فرصت کم استفاده کرد. بعضی از دانش‌آموزان با نزدیک شدن به امتحانات کمتر استراحت کرده و بیشتر درس می‌خوانند بی‌آنکه اصول صحیح درس خواندن را فرا بگیرند.

● صحیح نشستن

اصولاً بهترین وضعیت برای مطالعه، نشستن پشت میز است منظور از تحرک این است که هنگام مطالعه هرچند دقیقه، یک بار حرکتی کوچک داشت تا گردش خون در مغز بهبود پیدا کند و به روند یادگیری کمک کند.

دکتر عوض ظفرمند، فوق تخصص ارتوپد در این رابطه می‌گوید: «شیوه صحیح قرارگرفتن وضعیت بدنی هنگام مطالعه، در اغلب دانش‌آموزان و دانشجویان رعایت نمی‌شود. بهترین روش مطالعه استفاده از میز و صندلی مناسب و تنظیم صحیح آن است. بطوری که صندلی نباید کوتاه و یا بلند باشد. دانش‌آموزان بهتر است موقع مطالعه صندلی را به میز نزدیک‌تر کرده و در حالتی قرار بگیرند که قوز نکنند و یا دست‌ها به حالت افتاده نباشد. بعد از یک ساعت مطالعه بدن را از سمت راست به چپ و بالعکس چرخش داده و همچنین مچ دست و یا پا به طرف بالا و یا پائین حرکت داده شود. این حرکات، هرچند حرکات کوتاهی هستند، اما به گردش خون در اندام‌هایی که در درازمدت بی‌تحرک مانده‌اند کمک کرده و از بی‌حسی و خستگی در آنها جلوگیری می‌کند.»

دکتر ظفرمند همچنین می‌افزاید: اگر چنانچه کودکان مقطع ابتدایی تمایلی به پشت میز نشستن برای مطالعه ندارند، بهتر است به صورت نشسته درحالی که یک بالش کوچک جلوی آنها گذاشته می‌شود به مطالعه بپردازند.

حتی در این گونه موارد هم باید دقت شود دانش‌آموز به صورت خوابیده و روی شکم قرار نگیرد. زیرا در این حالت فشار بیشتری به ستون فقرات و مهره‌های گردن وارد شده و کودک در موقع مطالعه و یا نوشتن مشق دچار مشکل می‌شود. باید به کودک یاد داد هرگز سرش را زیاد به طرف کتاب خم نکند. حد فاصل طبیعی صورت تا کتاب ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر است. برخی دانش‌آموزان عادت دارند نشسته و به حالت چهارزانو درس بخوانند اما این روش به صورت طولانی‌مدت جریان خون بخصوص در پاها را مختل کرده و مانع از گردش خون می‌شود.

در نتیجه یادگیری فرد را کمتر کرده و کودکان چاق در این شرایط دچار بی‌حسی در اندام‌های تحتانی می‌شوند.

● بررسی شرایط فیزیکی مناسب برای درس خواندن درفصل امتحانات

اغلب پدرها و مادرها همین که می‌بینند فرزندشان مشغول درس خواندن است خیالشان آسوده شده و بی‌اهمیت از کنار این قضیه می‌گذرند. همین بی‌توجهی در درازمدت عواقبی به صورت عادتی غلط در آنان خواهد گذاشت.

دکتر علیرضا لشکری متخصص ارتوپد در این زمینه می‌گوید: بازهم باید تأکید کرد بهترین شرایط فیزیکی برای مطالعه استفاده از میز و یا صندلی مناسب است. زانوها باید در موقعیت ۹۰ درجه قرار بگیرد و ستون فقرات بر زانوها عمود باشد. همچنین ستون فقرات و سطح پشت باید کاملاً به صندلی بچسبد. میز و صندلی باید به نحوی تنظیم شود که آرنج‌ها روی میز قرار داشته باشند و در مواقعی که از میز و یا صندلی استفاده نمی‌شود، بدن را در موقعیت صاف قرار داده به طوری که مهره‌های گردن و ستون فقرات تحت فشار نباشند.

دکتر لشکری همچنین می‌افزاید: افرادی که از رایانه استفاده می‌کنند باید صفحه نمایش در مقابل صورت‌شان قرار گرفته و وضعیت بدن ۳۰ درجه و مسلط به رایانه باشد. بد نشستن موقع کار نیز به ستون فقرات آسیب می‌رساند.

دکتر سیدرضا صفی، متخصص ارتوپدی نیز در این باره می‌گوید: «هنگام استفاده از رایانه، سر باید موازی با چشم‌ها باشد نه فرد زیاد چشمش را بالا و نه زیاد پائین بگیرد و سر هنگام نگاه کردن به نمایشگر کامپیوتر نباید بچرخد چون در این حالت یک سری عضلات انقباض پیدا کرده و در طولانی‌مدت مبتلا به اسپاسم می‌شود و برخی عضلات نیز در اثر کشش احساس درد را در فرد به وجود می‌آورند. در هر صورت هنگام خواندن مطلب چه از روی مانیتور یا کتاب صفحه باید مقابل چشمان ما بوده بطوری که گردن زیاد خم نشود.

در گذشته برای خواندن کتاب از رحل استفاده می‌کردند. تا کتاب در زاویه ۴۵ درجه‌ای از زمین قرار گرفته و روبه‌روی چشمان بوده و گردن زیاد خم نشود. بنابراین توصیه بر این است که هنگام مطالعه کتاب را در زاویه ۴۵ درجه از میز قرار داده تا گردن در حالت ریلکس باشد. حتی وقتی کتاب بزرگ بود چرخش گردن زیاد جایز نیست.»

دکتر صفی، درباره وضعیت بدن هنگام مطالعه روی صندلی می‌گوید: «صندلی نباید خیلی سفت و یا خیلی نرم باشد باید صندلی طوری تنظیم شده که روبه‌روی میز قرار گرفته و ارتفاع آن نیز درحدی باشد که پاها روی زمین قرار گیرد و آویزان نباشد.» از این نظر دکتر صفی صندلی‌های چرخدار و متحرک را بهترین وسیله برای مطالعه دانسته و می‌گوید: «این صندلی‌ها چون قابلیت جابه‌جایی و تنظیم شدن دارد برای مطالعه مناسب است زیرا با این وسیله فرد نیازی به تغییر وضعیت بدنی نداشته و با چرخش صندلی می‌تواند وضعیت کتاب و مانیتور را تنظیم کند. اما در کل نشستن طولانی روی صندلی چندان برای فرد مناسب نیست زیرا انسان برای نشستن طولانی‌مدت آفریده نشده و باید به تحرک بپردازد بدن هیچ وضعیتی را به مدت طولانی نمی‌تواند تحمل کند.» در حالت خوابیده یا نشسته فرق نمی‌کند و بدن می‌بایست همواره تغییر وضعیت داده تا دچار خمودگی نشود. این تغییر وضعیت به عواملی چون بزرگی و کوچکی جثه، بلندی و کوتاهی قد و چاقی یا لاغری اندام‌ها بستگی دارد. افرادی که چاق هستند اگر مدت زمان طولانی‌تری سر را خم کنند گردن آنها تحمل کمتری برای وزن آن داشته و زود به زود نیاز به تغییر موقعیت دارند اما افرادی که لاغرتر هستند چندان نیازمند تغییر موقعیت سر نیستند.» این استاد دانشگاه همچنین در مورد زمان استراحت پس از مطالعه می‌گوید: «هر فرد پس از هر دوره نشستن بنابر وضعیت بدنی و احساس خستگی باید هر از چندگاهی از جای خود برخاسته و حرکات ورزشی انجام دهد. به همین دلیل است که مدارس دوره یک ساعت و ۳۰ دقیقه‌ای برای کلاس‌ها در نظر گرفته و ۱۵ دقیقه را به ساعات تفریح آنها اختصاص می‌دهند تا در این هنگام آنها مدتی از جای خود برخاسته و فعالیت بدنی داشته باشند بنابر این در هر دوره مطالعه دوران استراحت لازم است.»

اوقات امتحانات فقط زمان خواندن کتب نیست در رشته‌های فنی و علوم زیستی برای حل مسائل ریاضی، فیزیک، شیمی و... دانش‌آموزان و دانشجویان نیازمند نوشتن و کار زیاد با خودکار هستند. از این رو دکتر صفی توصیه می‌کند: «دانش‌آموزان یا دانشجویان برای نوشتن از روان‌نویس یا خودکارهایی استفاده کنند که به عضلات و مفاصل دست آنها زیاد فشار وارد نکرده و آنها را با اسپاسم عضلات روبه‌رو نکند. از این رو بهتر است آنان هنگام نوشتن مطالب خودکار را زیاد روی کاغذ فشار ندهند.»

● استراحت دانش‌آموزان

خواب و استراحت کافی از جمله مواردی است که باید به آن توجه داشت. دکتر لشکری معتقد است: استراحت می‌تواند در کاهش استرس مؤثر باشد. وضعیت و چگونگی قرارگرفتن در حالت‌های استراحت به فرد کمک می‌کند تا از لحاظ فیزیکی خواب کامل‌تر و راحت‌تری داشته و در نتیجه در یادگیری مطالب موفق‌تر باشد.

از مهره‌های اصلی ستون فقرات که هنگام کار و مطالعه متحمل فشار زیاد می‌شود مهره سوم کمری است. فشار معمولی کافی است تا این مهره را دچار اختلال کند، اگر هنگام کار و یا مطالعه و یا حتی خوابیدن ستون مهره‌ها در شرایط نامناسب قرار گیرد این مهره زودتر از موعد فرسوده می‌شود.

پس از پایان یافتن زمان مطالعه گاهی فرد احساس خستگی کرده و تمایل دارد به حالت درازکش درآید در این حالت بهتر است از یک بالش کوتاه برای زیر گودی گردن استفاده شود. بعضی از افراد نیز به پهلو خوابیده در چنین حالتی، ارتفاع بالشی که استفاده می‌کنند می‌بایست به اندازه عرض شانه‌ها باشد بطوری که گردن در موازات سطح تخت و یا تشک قرار گیرد. درحالتی که زانوی پای بالایی روی پای دیگر و به حالت خم شده قرار گرفته است باید یک بالش کوچک زیر زانو قرار داده شود. یک خواب ۸-۶ ساعته معمولاً کافی است تا خستگی از اندام‌ها خارج شود و فرد دوباره به فعالیت و یا مطالعه بپردازد. همچنین خواب نیم تا یک ساعت (ظهرها بعد از ناهار) بسیار مناسب است.

البته دکتر صفی نیز انجام پیاده‌روی در محیط درس خواندن و شنا را از جمله فعالیت‌های مفیدی می‌داند که به نشستن طولانی‌مدت کمک می‌کند و برای زمان استراحت بسیار مفید است.

● تنفس صحیح

اکسـیژن بــه سلول‌های مغزی که خود ذخایر اکسیژن کمی دارند، کمک می‌کند تا فعالیت بیشتری داشته باشند. حافظــه کاملاً به اکسیژن نیاز دارد. به همین دلیل است که در هوای آلوده به دود سیگار و سایر گازهای سمی بازده یادگیری و حافظه بشدت کاهش پیدا می‌کند. از سوی دیگر تنفس صحیح و عمیق باعث می‌شود که سیستم ایمنی فعال‌تر شود. بنابراین حرکات عضلانی و تنفس عمیق، جریان لنفاوی را به راه انداخته و باعث می‌شود گردش خون بهتر انجام شده و لنف بهتر کار کند و در نتیجه سیستم ایمنی بدن تقویت شود.

دکتر لشکری در مورد فواید مطالعه در فضای باز می‌گوید: «معمولاً مطالعه در فضای باز و محیط‌های بدون آلودگی، بازده بیشتری برای یادگیری و به‌خاطر سپردن مطالب دارد. قرار گرفتن در محیط باز و زیر نور آفتاب سرشار از ویتامین دی است که برای استخوان‌ها مفید است. دم و بازدم در فضای باز و دریافت اکسیژن لازم در یادگیری و تمرکز اهمیت ویژه‌ای دارد.»