کشف بقایایی از سنگ نگارهها Petroglyphs در کوهستان های ساردو از استان کرمان

هنر صخره ای Rock Arts یکی از مهمترین حوزه ها در رشته هنرهای باستانی است که مدتی ست در اقصاء نقاط دنیا شناخته شده و در آفریقا زیمباوه, آفریقای جنوبی, نامیبیا, چاد و و استرالیا شاهد آثار بی نظیری از آن هستیم که به دوران کهن و پیش تاریخی مربوط می شوند و هر ساله توریست های بسیاری را نیز علاوه بر پژوهشگران و دانشجویان رشته های باستان شناسی, مردم شناسی و هنر به خود جلب می کنند

هنر صخره ای (Rock Arts)یکی از مهمترین حوزه ها در رشته هنرهای باستانی است که مدتی ست در اقصاء نقاط دنیا شناخته شده و در آفریقا (زیمباوه، آفریقای جنوبی، نامیبیا، چاد و...) و استرالیا شاهد آثار بی نظیری از آن هستیم که به دوران کهن و پیش تاریخی مربوط می شوند و هر ساله توریست های بسیاری را نیز علاوه بر پژوهشگران و دانشجویان رشته های باستان شناسی، مردم شناسی و هنر به خود جلب می کنند. البته امروزه هنرهای صخره ای در همه جای دنیا شناخته شده اند، اما سطح هنری این آثار یکسان نیست. در خاورمیانه و کشورمان نیز تعداد قابل ملاحظه ای از آثار هنر صخره ای در کوهستان ها و نقاط مختلف کشور یافته و ثبت شده اند.

در تحقیقی که نگارنده و مهندس رضا محمدی در حوزه کوهستان های کرمان داشتیم، موفق به کشف آثاری از هنر صخره ای در کوه های ساردو (Sardu) در جوار روستای فراش شدیم که شباهت و حتی سبک طراحی شان، عیناً شبیه نمونه های دیگری از این نوع کتب سنگی است که در تیمره، تنگه غرقاب، سرکوبه، سیاه جوادیه و سایر نقاط کشورمان یافت شده اند؛ به آن میزان که یک مشاهده گر عادی ممکن است تصور کند شاید آن ها را یک نفر کشیده باشد؛ هم از نظر سوژه های گزینش شده برای نقاشی و هم از نظر شکل طراحی و حتی کیفیت و فنی که برای حک نمودن شان به کار رفته است. اهمیت کشف و اعلام آن برای توجه به این آثار به جای مانده از دوران کهن برای ما حائز اهمیت است تا مورد حفاظت سازمان میراث فرهنگی قرار گیرند و مانع از نابودی شدن شان بر اثر فرسایش و به خصوص دستکاری های انسانی و تخریب شان توسط به اصطلاح خاطره نویسی های افراد بی اطلاع شویم.

با بررسی های اولیه ای که روی سنگ نگاره ها صورت گرفت، به موارد ذیل دست یافتیم که البته بررسی های بیشتر برای دستیابی به اطلاعات افزون تر ادامه دارد:

۱- کلیه طراحی ها از حیوانات به عنوان سوژه اصلی استفاده برده اند، با این همه در برخی از آن ها که کمتر قابل تشخیص اند، حیوانات کوهان دار به نظر می رسد، گرچه می توان احتمال داد که به جای کوهان زین حیوانی اهلی پنداشته شوند.

۲- در بین همه تصاویر، نقش بز کوهی همچون سایر هنرهای صخره ای کشف شده در ایران غالب است و پس از آن حیواناتی که مشخصاً از سگ سانان به حساب می آیند.

۳- در یک مورد، حکاکی سنگی نوعی گربه سان، به ویژه از آن نمونه هایی که در شیر سنگی های الیگودرز وجود دارد، به نظر می رسد، گرچه طراحی اثر آنقدر کلی است که می توان آن را خرس هم فرض کرد.

۴- سنگ ها چه از جهت جنس و چه از شکل و حتی محلی که در ان قرار گرفته اند، با خاک یا سنگ منطقه تشابهی ندارند و به نظر می رسد که بر اثر حوادثی طبیعی همچون سیل به منطقه آورده شده اند که آن، خود موضوعی جالب برای بررسی های بیشتر توسط گروه های دیگر تحقیقی، از جمله زمین شناسان و خاک شناسان است.

۵- تعداد قابل ملاحظه ای از صخره ها، از اشکالی حک شده که در نگاه نخست به چشم نمی آیند و بر اثر مرور زمان و فرسایش به راحتی قابل تشخیص نیستند، و تنها با بررسی های دقیق تر و به خصوص به کمک ذره بین کاملاً قابل تشخیص اند که از هر نظر شبیه نمونه حکاکی های دیگر اند و عمق نگاره ها بر سنگ ها حکایت از مدت زمانی می کند که آثار هنری بر روی سنگ ها نقش شده اند و سپس با گذشت اعصار متمادی بر روی لایه های درونی تر سنگ قابل تشخیص اند؛ با این همه هر نوع اظهارنظری درباره زمان شان تنها موکول به کسب نتایج حاصل از نمونه برداری از سنگ ها در آزمایشگاه است. با توجه به این که عشایر منطقه در همان حوالی پرسه می زنند و متأسفانه از اهمیت این موزه های سنگی (Rock Museums) بی اطلاع اند، ضروری است تا میراث فرهنگی جیرفت کوششی سریع برای حفاظت موثر از آن ها به عمل آورد.

دکتر کاوه احمدی علی آبادی و مهندس رضا محمدی

دکترای مردم شناسی از آمریکا

عضو هیئت علمی دانشگاه آبردین با رتبه پروفسوری