سکوت دربرابر خشم زمین

اینها موضوعاتی هستند که این روزها با داغ شدن اخبار زلزله در برخی از شهرهای کشورمان از زبان کارشناسان و دست اندرکاران مطرح شده است, مساله ای که هراز چندی با بالا رفتن درجه تب زلزله در کشور نقل محافل می شود

«ایران در کمربند جهانی زلزله قرار دارد».

«گسلهای زلزله خیز در نواحی مختلف کشور همچنان فعال هستند».

«اکثر شهرهای ما در کنار یک گسل زلزله هستند».

اینها موضوعاتی هستند که این روزها با داغ شدن اخبار زلزله در برخی از شهرهای کشورمان از زبان کارشناسان و دست اندرکاران مطرح شده است، مساله ای که هراز چندی با بالا رفتن درجه تب زلزله در کشور نقل محافل می شود! براساس آمارهای بین المللی در ۲۷ سال گذشته ۳/۶ میلیون نفر بر اثر بلایای طبیعی جان باخته اند و بیش از سه میلیارد نفر آسیب دیده اند و بیش از ۲۴۰ میلیارد دلار خسارت مالی وارد شده است.

از این رومخاطرات زمین همواره بخشی از تاریخ حیات انسان بوده اند و کشور ما نیز به دلیل قرار گیری بر روی کمربند لرزه خیزی جهان، موقعیت اقلیمی و جغرافیایی مخاطرات بسیاری را شاهد بوده و از ۴۰ نوع بلای طبیعی ۳۱ مورد آن در ایران تجربه شده است.

همچنین بیش ا ز ۶۰۰ شهر کشور روی کمربند زلزله قرار گرفته است و تقریباً کمترا ز ۳ درصد از شهرهای کشور جزو مناطق کم خطر(ا ز نظرزلزله) محسوب شده و ۲۴ شهر بزرگ کشور در مناطق پرخطر قرار دارند.

شواهد تاریخی نیز نشان می دهد «زلزله» هر از چند گاهی دامنگیر کشورمان شده که هر کدام از آن افزون بر تخریب وسیع شهرها و روستاها، تعدادی از هموطنان را به سینه خاک سپرده است.

این در حالی است که در بحث مدیریت بحران ،امروزه بسیاری از کشورهای آسیایی و اروپایی، با توجه ویژه به پیشگیری از پیامدهای حوادث غیر مترقبه،با این پدیده طبیعی به راحتی کنار آمده و با اتخاذ تمهیدات مناسب، تلفات جانی و خسارتهای مالی زلزله را به حداقل رسانده اند.

از این رو شاهد هستیم که معمولاً زلزله های در حدود ۶ تا ۷ ریشتر در این کشورها با کمترین آسیب مواجه است.

بررسیهای انجام شده توسط کارشناسان بیانگر این موضوع است که مقاوم نبودن ابنیه، ساختمانها و مراکز عمومی و در مواردی ساختمانهای دولتی، عمده دلیل وجود خسارتهای سنگین مالی و جانی ناشی از زلزله بوده است.

این درحالی است که بر اساس یافته های مراکز تحقیقاتی ۶۰ درصد ساختمانهای موجود در برابر زلزله آسیب پذیر هستند که ۴۰ درصد آن مربوط به مسکنهای روستایی است. همین بررسیها نشان می دهد ساخت و ساز سنتی روستاها و نبود نظارت جدی بر روند ساخت واحدهای مسکونی که اغلب با مصالح نامرغوب و گاهی تنها با چوب، خاک و گچ انجام می گیرد، بزرگترین معضل این بخش است.

همین مساله باعث شده ایران به دلیل سازه های بی کیفیت و کم دوام ۸ درصد صدمات زلزله را در دنیا به خود اختصاص دهد.

از سوی دیگر این مساله تنها به روستاها ختم نمی شود، زیرا متأسفانه بسیاری از ساختمانهایی که در شهرهای مختلف کشورمان و حاشیه آن ساخته شده ،چندان در برابر زلزله مقاوم نیستند . بررسی میزان آسیبها و صدمات ناشی از زلزله در شهرها و بخصوص کلانشهرها بیانگر این موضوع است که علت عمده خسارات و تلفات ناشی از زلزله را می توان علاوه بر بی توجهی و سهل انگاری در رعایت استانداردهای ایمنی سازه ها، در نبود اصول، برنامه ها و طرحهای شهرسازی جستجو کرد؛ معضلی که اکثر ساکنان شهرهای بزرگ همواره با نوعی اضطراب در خانه های نا امن عمر خود را سپری می کنند.

از این رو شاهدیم عده ای از بساز و بفروش ها بیش از آنکه به جنبه رعایت استانداردها و ضوابط ایمن سازی توجه کنند، به ساختمان به عنوان کالایی لوکس و ظاهر پسند با بازدهی سود نگریسته اند! نگاهی که در نهایت به ارزان سازی با هر حجمی و در هر نقطه ای منجر شد و اصل ایمن سازی جای خود را به زیبا سازی داد تا تنها نما و زرق و برق ساختمان مؤید قیمتهای غیر واقعی شود. همچنین شواهد نشان می دهد بخشی از ساخت و سازها با همه تلاشها و نظارتها از کیفیت مطلوبی برخوردار نبوده و بنا به گفته متخصصان، این ساختمانها در برابر کوچک ترین زلزله به راحتی آسیب پذیرند.

در این راستا دخالت و حضور به اصطلاح بساز و بفروشها و «غیر حرفه ای ها» بیشترین ضربه را به این بخش وارد ساخته است. با این حال جالب است بدانید تعداد قابل توجهی از سازندگان ساختمانها نسبت به استفاده از روشهای نوین مقاوم سازی بی توجهند و هیچ علاقه ای نیز به این موضوع نشان نمی دهند و به همین دلیل دولت باید باتوجه به اهمیت موضوع با اتخاذ سیاستهای لازم، سازندگان را به رعایت این اصول مهم وادار کند. دربحث ساخت و سازباید خاطر نشان کرد ؛ در حال حاضر قوانین و آیین نامه های مناسبی برای مقاوم سازی ساختمانها وجود دارد ، اما متاسفانه در اکثر موارد می بینیم که این قوانین و آیین نامه ها در مرحله اجرا نادیده گرفته می شود و به طور قطع همین ساختمانها در چند سال آینده به جمع ساختمانهای آسیب پذیر می پیوندند.

این در حالی است که هر ماه به طور متوسط حدود ۱۵ تا ۲۰ زلزله با قدرت چهار ریشتر، در نقاط مختلف کشور به وقوع پیوسته و زلزله های شدیدتر نیز هر لحظه ممکن است رخ دهد و به تبع آن تخریبهای جدی و تلفات انسانی زیادی را به بار آورد. در این راستا هرچند خیلی ها بر این باورند بلایای طبیعی اصولاً ماهیتی پیچیده دارند و در شرایط کنونی بسیاری از آنها خارج از کنترل انسان به نظر می رسند، اما به نظر می رسد میزان آسیب پذیری نتیجه عملکرد عوامل انسانی است . بر این اساس کارشناسان معتقدند پیش آگاهی و پیشگیری در تقابل با بلاهای طبیعی ،صدمات و خسارات جانی و اقتصادی ناشی از این گونه بلایا را به حداقل ممکن می رساند.

بنابراین یکی از راه های مهم مقابله با زلزله و کاهش تلفات آن استفاده از ساختمانهایی استاندارد از نظر مهندسی زلزله می باشد. از این رو به نظر می رسد، توجه بیشتر به بحث مقاوم سازی و قوانین مربوطه، تلاش مراکز تخصصی مانند سازمان نظام مهندسی ساختمان در بررسی عملکرد همکاران خود، نظارت دقیق و به قولی «بی رحمانه» مراکز ذی ربط بر روند ساخت و سازها، حذف غیر حرفه ای ها از بازار مسکن و ... می تواند ساختمانها و اماکن مختلف را در برابر حوادث طبیعی چون زلزله ایمن سازد. همچنین در برابر این موضوع ،مردم نیز وظایفی دارند که باید با آموزش همگانی و تشریح خطرات وپیامدهای ناشی از ساخت مسکن غیر مقاوم در برابر زلزله، آن را همواره در سرزمینی که در پهنه زلزله قرار دارد، گوشزد نمود.

امیر روحپرور