سنگ نگاره ها, زبان گویای تاریخ

پیشنهاد می شود یک مرکز مطالعات و توسعه گردشگری سنگ نگاره ها درسازمان میراث فرهنگی تاسیس شود

سنگ نگاره‌ها، کهن‌ترین آثار تاریخی و هنری به جا مانده از بشرند که در آنها رمز و رازهای فراوانی نهفته است. پنجره‌هایی رو به گذشته‌های دور که از طریق آنها می‌توان از منظرهای گوناگون، زندگی انسان‌های اعصار کهن را رصد کرد.

به تعبیری بستر اولیه شکل‌گیری حروف رمزی، خط، تبادل پیام، زبان، تاریخ، اسطوره‌ها و در نهایت هنر و فرهنگ از سنگ‌نگاره‌هاست و آنها یکی از بهترین ابزارهای رمزگشایی ماقبل تاریخ هستند.

هنرهای صخره‌ای (RockArts) اسناد دست اولی هستند که پژوهشگران را با «ترجمان» فرهنگ‌ها در اقلیم‌ها و زمان‌های مختلف آشنا می‌‌کنند. سخن گفتن آنها با کمک تصاویر و نشانه‌هایی است که اغلب در همه زمان‌ها و مکان‌ها برای همه ملل جهان یکسان بوده است.

محوطه‌های سنگ‌نگاره‌ها کتاب‌هایی سنگی هستند که نویسندگان و هنرمندان آنها در دوره‌های مختلف، زمانی که انسان هنوز زبان مشخصی برای گویش و خطی برای نوشتن نداشت (دوران غارنشینی)، به واسطه آنها سخن گفته و زندگی خود و دیگران و حتی محیط اقلیمی خود را تصویر کرده است. تعداد آنها فقط در یک منطقه محدود در ایران به بیش از ۲۱‌هزار مورد می‌رسد که عمر بعضی از آنها چهل هزار سال است و بشر تاکنون موفق به کشف هیچ پدیده تاریخی و هنری به این قدمت نشده است.

سنگ‌نگاره‌ها قدمتی بس کهن دارند که قلمرو بعضی از آنها به ورای مرز اسطوره‌ها می‌رسد و پیشانی تاریخ و هنر بشری محسوب می‌شوند.

● سنگ‌نگاره‌ها، موزه‌های بدون سقف

سنگ‌نگاره‌ها از منظر گردشگری جهانی، به اکوموزه‌ها (Eco Museum) یا موزه‌ها و نگارخانه‌های کهن بدون سقف معروفند که آنها را متعلق به همه بشریت می‌دانند.

کشورهایی که این آثار کهن را دارند، از طریق دفاتر هنرهای صخره‌ای که در اغلب کشورهای جهان دایر کرده‌اند سالانه میلیاردها دلار درآمدزایی دارند. یکی از این کشورها قزاقستان است، تعداد سنگ‌نگاره‌های آن دیار حدود هزار مورد است. در صورتی که فقط در تیمره (کوه‌های اطراف خمین) تا کنون بیش از ۲۱ هزار مورد کشف شده که قدمت بعضی از آنها به ۴۰ هزار سال هم می‌رسد و متاسفانه تاکنون سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ایران، کوچک‌ترین گامی در راستای بهره‌برداری اقتصادی از آنها یا حفظ و نگهداری این سنگ‌نگاره‌ها برنداشته است.

● پیشنهاد تاسیس مرکز مطالعات توسعه گردشگری سنگ‌نگاره‌ها

پیشنهاد می‌شود یک مرکز مطالعات و توسعه گردشگری سنگ‌نگاره‌های ایران در سازمان میراث فرهنگی ایران تاسیس شود تا با گردهمایی دلسوزان تاریخ و هنر و گردشگری ایران هرچه سریع‌تر از نابودی نقاشی‌های کهن درون غارهای ایران جلوگیری شود. به ویژه در لرستان و دیگر سنگ نگاره‌هایی که تاکنون توسط پژوهشگران آزاد در ۲۴ استان ایران کشف شده و تعداد آنها به حدود ۵۰ هزار مورد می‌رسد.

با به خدمت گرفتن متخصصان در این مرکز می‌توانیم برنامه‌ریزی‌های دقیق و علمی داشته باشیم، تا ضمن درآمدزایی و استفاده از پتانسیل‌های این موزه‌های روباز، به در‌خواست‌های مکرر دوستداران میراث فرهنگی و پژوهشگران داخلی و خارجی، جواب مثبت داده و برای کار روی این سنگ نگاره‌ها و حفاظت علمی و دقیق آن از کمک‌هایشان بهره ببریم.

دکتر محمد ناصری فرد

باستان شناس هنر