تحقیق شب یلدا شب یلدا در ادبیات و فرهنگ ایران

تحقیق شب یلدا بلندترین شب سال است, اما نه فقط همین شب یلدا, در فرهنگ و ادبیات ایران نقشی بارز دارد در آثار بسیاری از شاعران و نویسندگان ردپای یلدا را می توان دید اگر می خواهید درباره شب یلدا تحقیق کنید, متن زیر که برگرفته از اظهارات دکتر حسن ذوالفقاری درباره یلداست, می تواند کمک خوبی برای شما باشد

در فرهنگ عامیانه مردم، شب یلدا و شب چله، شب دوستی است. در تاریخ ایران این شب برای کارهای خیر و در نزد شاهان زمانی بود که همه را می پذیرفتند. مردم ایران که اکثرا کشاورز یا دامدار بوده اند، آموخته اند تا سرمای زمستان را بهانه ای برای دورهم جمع شدن و جشن به پایان رساندن یک سال زراعی بدانند. لیکن در فرهنگ ادبی و رسمی کشورمان، یلدا استعاره ای است برای فراق جانکاه معشوق، تنهایی و انتظار وصال و گاه گیسوی سیاه و بلند یار و به عبارتی شب یلدا بلندترین شب سال، شب اول برج جدی و شب چله بزرگ زمستان است. فرهنگ معین «یلدا» را برگرفته از ریشه سریانی ( زبان مردم روزگار باستان سوریه «کلده و آشور») ذکر می کند که به معنای «میلاد» است. مهرپرستان آریایی، به دنیا آمدن خورشید را در آن شب که ابتدای انقلاب زمستانی است، جشن می گرفتند. این کلمه در زبان مردم اسکاندیناوی و شمال اروپا، با نام «یول» شهرت یافت و میلاد مسیح، مقارن آن قلمداد شد. مردم ایران زمین آن را یلدا نامیدند. یلدا در ادبیات و عرفان فارسی تعابیر گوناگونی دارد.

یلدا در ادبیات شفاهی و مکتوب

«در حوزه آداب و رسوم شفاهی و باورهای مردمی آداب و رسوم زیادی در سراسر ایران برگزار می شود. برخی از این آیین ها و باورها به صورت ادبیات مکتوب بوده و برخی نیز به صورت شفاهی به آداب و رسوم در هر شهری و دیاری تبدیل شده است.

برخی از داستان های مکتوب متاثر از شب یلداست. روایت هایی که شده اکثرا محلی هستند و این آداب با افسانه ها آمیخته شده اند. مهمترین اسطوره ای که درباره شب یلدا وجود دارد، دلدادگی «مهر و ماه» است؛ این دلدادگی ای است که باعث شد خورشید دیرتر طلوع کند و حالا آن را شب یلدا می نامیم.

در این سال ها و با رجوع به ادبیات کهن درمی یابیم که بسیاری از نویسندگان و شاعران بزرگ ما بر اساس اسطوره «مهر و ماه» داستان های زیادی نوشته اند و اشعار زیادی نیز سروده اند. در ادبیات کهن فارسی تقریبا ۹ منظومه به نام «مهر و ماه» وجود دارد که در آن داستان های مختلف و اشعار گوناگون آورده شده است.

اسطوره مهر و ماه در شب یلدا

یکی از این منظومه ها «مهر و ماه» حسینی شیرازی است. برخی از منظومه ها نیز در پاکستان و شبه قاره هند وجود دارند که از این اسطوره وام گرفته اند.

مهرانگیز یکدل از شعرای هند است که از این منظومه، اثری از وی به چاپ رسیده است. با مرور تمام این آثار متوجه می شویم که افسانه های ما آنقدر ریشه دار بوده که در فرهنگ ایران زمین و سایر کشورها ریشه افکنده است.

شب یلدا در ادبیات شفاهی

در شهرهای مختلف چون گیلان و کردستان و... نیز هنوز و با گذشت سال ها همچنان از این اسطوره استفاده و آداب و رسوم خاص برگزار می شود. در گیلان در این شب، دسته های معرکه گیری در کوچه و خیابان شروع به شعرخوانی می کنند و در طول مسیر مردم به آنها هدایای مختلف می دهند و این نمایشی است که هر ساله برگزار می شود. در کردستان نیز رسوم دیگری وجود دارد. خوشبختانه این آداب و رسوم نیز در کتابی جمع آوری شده است که نام آن «جشن ها و آداب معتقدات زمستان» است. این کتاب را «سید ابوالقاسم انجوی شیرازی» گردآوری کرده و منبع خوبی برای ایرانیان است.

افسانه های شب یلدا

شب یلدا تنها شب بلند سال نیست بلکه هر کدام از رسوم پشتوانه اساطیری دارد. انتخاب میوه هایی همچون انار و هندوانه در شب یلدا نیز از یک اسطوره بوده و حتی این میوه ها نیز پشتوانه تاریخی و اسطوره ای خود را دارند. اسطوره ها به زمان بازنمی گردند و همیشه همراه ما بوده و هستند.

عناصر اسطوره ای در همه دهه ها و نسل ها وجود دارد و از سوی افراد قابل پذیرش است. اسطوره ها جزو باورهای جمعی یک ملت هستند و البته یک نکته وجود دارد، که باید این اسطوره ها به زبان امروز تبدیل و به مخاطب امروز نیز عرضه شود. بازآفرینی و تولید این اسطوره ها مهم است؛ این که بتوان قصه های کهن را به صورت فیلم، انیمیشن و کتاب داستان به مخاطب امروز ارائه داد و بتوان کاری کرد که نسل امروز بتوانند ارتباط برقرار کنند. بسیار مهم است که این اسطوره ها که از سالیان دوره به ما رسیده را به آیندگان خود منتقل کنیم. یلدا تنها یک شب نیست که برگزار شود بلکه باید بدانیم پشتوانه دور و درازی دارد که همیشه باقی می ماند.

آداب و رسوم یلدا آنقدر برای ما ایرانیان اهمیت دارد که هرساله برنامه های متنوعی در این روز تدارک دیده می شود. این آیین باستانی از گذشته به ما رسیده و جزو تاریخ ایران زمین است. هیچ گاه از بین نخواهد رفت و هر سال مردم با شور و شوق بیشتری به آن اهمیت می دهند. یلدا که می آید یعنی زمستانی در پیش است. از پس زمستان نیز بهاری می آید که رستاخیز طبیعت است. با نگاهی کلی تر می توان گفت که یلدا نوید بخش بهار است.

این متن، از گفتگوی دکتر حسن ذوالفقاری استاد ادبیات فارسی با فهیمه پناه آذر خبرنگار روزناهم تهران امروز برگرفته شده است.