معلم مهربان حال مرا درک کن

توصیه هایی به معلمان برای رفتار با دانش آموزان بیش فعال

«نمی‌تواند یک جا بند شود مدام حرف می‌زند، توی حیاط سرک می‌کشد، حواس دیگران را هم پرت می‌کند حتی توی کلاس راه می‌رود. اگر همین‌طور پیش برود مجبوریم به شما بگوییم مدرسه‌اش را عوض کنید. نمراتش هم که... خودتان بهتر می‌دانید.» مادر نگران می‌شود و چشم‌هایش پر از اشک می‌شود. به خانه که می‌رسد دست پسر را محکم فشار می‌دهد و به سمت کیفش می‌برد. کتاب‌ها را بیرون می‌ریزد و تهدیدش می‌کند که اگر درس نخواند خبری از همه آن چیزهایی که قرار بود باشد نیست. پسرک می‌ترسد اما نمی‌تواند چشم از حیاط خانه، حیاط مدرسه، پاک‌کن بغل دستی، فیلم دیشب و میهمانی فردا بردارد؛ نمی‌تواند حواسش را جمع کند و مدام حواسش پرت می‌شود....

شاید شما هم یک کودک بیش‌فعال داشته باشید یا شاید معلمی باشید که چند کودک بیش فعال در کلاس دارد. اصلا می‌دانید بیش‌فعالی چه علایمی دارد و چگونه باید با یک دانش‌آموز بیش‌فعال رفتار کرد؟

در اختلال بیش‌فعالی، دانش‌آموز بی‌قرار و ناآرام است و در انجام بعضی از کارها مانند تکالیف و یادگیری در مدرسه ناتوان بوده و بی‌هدف در تلاش است و بدون نتیجه خود را خسته کرده موجب ناراحتی و اذیت دیگران می‌شود و نمی‌تواند زمان طولانی در یک محل آرامش داشته باشد. این عارضه از جمله تظاهرات اصلی اختلال در تمرکز و توجه است که آن را به عنوان نشانگان هایپرکینتیک می‌شناسند و علتش را مربوط به آسیب‌های جزیی در مغز می‌دانند.

هر چند اغلب سابقه آسیب مغزی در این دانش‌آموزان مشخص نبوده و یا وجود نداشته است. برخی از افراد معتقدند که این دانش‌آموزان باهوش‌اند، در مقابل برخی معتقدند که آنان از هوش کمتری برخوردارند. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که این دانش‌آموزان دارای هوش کمتری نیستند اما وجود برخی مشکل‌ها در عملکرد مربوط به توجه و تمرکز حواس موجب بروز مشکل در عملکرد هوشی این افراد می‌شود که در این میان پسرها سه برابر بیشتر از دخترها مبتلا می‌شوند. از عوامل تشدیدکننده این اختلال هم می‌تواند شکر و چاشنی‌های غذا را نام برد. برخی محققان معتقدند که حساسیت‌های غذایی، مسمومیت با فلزات سنگین و رژیم غذایی کم‌پروتئین از عوامل خطر ایجاد اختلال بیش‌فعالی هستند. کمبود منیزیم و اسیدهای چرب ضروری و کمبود ویتامین‌ها به خصوص ویتامین‌های گروه B می‌تواند علایم روانی زیادی از قبیل افسردگی، اضطراب، بی‌قراری و تحریک‌پذیری ایجاد کند.

● طرز برخورد معلم با دانش‌آموز بیش‌فعال

رفتار درست با دانش‌آموز بیش‌فعال چیست؟ آیا تنها دانستن اینکه او بیش‌فعال است می‌تواند توجیه‌کننده همه رفتارهای نادرست و حتی درس نخواندن‌هایش باشد؛ باید با او جدی بود یا سرسری از او گذشت یا حتی او را تهدید به اخراج از مدرسه کرد. طی پژوهش‌های انجام گرفته می‌توان با انجام راه‌کارهای زیر حداقل یک رفتار درست با دانش‌آموز بیش‌فعال را رعایت کرد تا او دچار مشکلات بیشتری نشود.

۱) هر چه‌قدر می‌توانید در مورد این اختلال بیاموزید. هر چه‌قدر بیشتر بدانید، می‌توانید به دانش‌آموزتان بیشتر کمک کنید. این کار باعث می‌شود آرامش خود شما هم در رفتار با او بیشتر و سنجیده‌تر شود.

۲) دانش‌آموز را وقتی کار صحیحی انجام می‌دهد، تشویق کنید. او بیش از دیگران به تشویق شما نیازمند است.

۳) با سایر مربیان و معلمانی که مشکل مشابه شما را دارند صحبت کنید. در این تماس‌ها می‌توانید از تجربه آنها بهره‌مند شوید. البته سعی کنید از تجربیاتی استفاده کنید که قابل اعتمادتر هستند و حتما با مشاور مدرسه درباره آنها صحبت کنید.

۴) به‌طور مرتب با والدین دانش‌آموز بیش‌فعال‌تان در تماس باشید و از رفتارش در منزل بپرسید. سعی کنید به آنها دلگرمی بدهید تا اینکه مدام از رفتار بد دانش‌آموز گله کنید.

۵) نیمکت یا صندلی او را کنار پنجره یا جایی که ممکن است موجب حواس‌پرتی او شود قرار ندهید. همچنین بهتر است موقع امتحان و یا درس جواب دادن برای او شرایط خاصی قائل شوید برای مثال او را در فضایی خلوت‌تر برده و از او امتحان بگیرید.

۶) او را در کارهای گروهی کلاس عضو کنید تا کارهایش را به صورت گروهی انجام دهد. دادن اعتماد به نفس به او کمک بیشتری می‌کند اصلا چرا او را برای مدت محدود نماینده کلاس نمی‌کنید؟

۷) او را زود به زود تشویق کنید. او به پاداش‌های پیاپی در زمان کوتاه نیاز دارد. در این رابطه از پدر و مادر کودک هم کمک بگیرید.

۸) تماس چشمی خود را با او به‌طور مستمر حفظ کنید و او را از روبه‌رو نگاه کنید. این کار حواس‌پرتی او را کم می‌کند.

۹) سعی کنید از رنگ‌ها به خصوص موارد دیداری (مانند نقاشی، مجسمه، عکس و فیلم) و موارد لمسی (مانند گچ، کاغذ، خمیر و مانند اینها) بیشتر استفاده کنید. نتیجه بررسی‌ها نشان داده است که این دانش‌آموزان در یادگیری از راه دیدن و لمس کردن وضعیت بهتری دارند تا صحبت کردن صرف.

۱۰) از حرکات دست و چهره و وسایل کمک آموزشی برای تدریس استفاده کنید.

۱۱) تا حد امکان درس را مفرح‌ تدریس کنید. علاقه‌مندی دانش‌آموز بیش‌فعال به درس مانع تشدید کم‌توجهی او خواهد شد.

۱۲) در برخورد با این دانش‌آموزان صبور و منعطف باشید. عصبانیت شما و نداشتن کنترل در برخورد با او می‌تواند او را به کل از درس و فضای مدرسه زده کند.

۱۳) شما معلم یک کلاس هستید و معلم باید صبور باشد و تحمل داشته باشد به خصوص در مقابل رفتار کودک بیش‌فعالی که ناخواسته دچار این رفتار است رفتاری که اول خود را آزار می‌دهد و بعد شما را. در این راه حتما از مدیر و ناظم و دیگر معلم‌ها هم کمک بگیرد.

۱۴) فراموش نکنید خیلی از پدر و مادرها از ابتلای کودکشان به این اختلال رایج بی‌خبر هستند. شما می‌توانید با آگاهی از علایم این بیماری به شناخت این دانش‌آموزان کمک کنید و به سرعت آنها را به مشاور ارجاع دهید. هوشیاری شما در این باره می‌تواند آینده کودک را دگرگون کند.

معصومه حاجی ‌ابوالحسنی