آزادی سیاسی

یکی از اساسی ترین پایه‌های ثبات و استواری هر نظام سیاسی، مشارکت مردم و حضور آنها در عرصه های مختلف اداره جامعه است. از منظر جامعه شناسی سیاسی مشارکت سیاسی از مشخصه‌های بارز …

یکی از اساسی ترین پایه‌های ثبات و استواری هر نظام سیاسی، مشارکت مردم و حضور آنها در عرصه های مختلف اداره جامعه است. از منظر جامعه شناسی سیاسی مشارکت سیاسی از مشخصه‌های بارز جوامع دموکراتیک به معنای واقعی کلمه به شمار می‌آید. همان‌گونه که در نوشتار قبل اشاره شد، جوهره دموکراسی و اصل اساسی آن "اصل حاکمیت مردم" است. علاوه بر این رکن مهم، اصول دیگری نیز در تحقق دموکراسی حقیقی دخالت دارند. یکی از این اصول، اصل "آزادی سیاسی" است.

آزادی سیاسی به این معناست که "فرد بتواند در زندگی سیاسی و اجتماعی کشور خود از راه انتخاب زمامداران و مقامات سیاسی شرکت جوید و یا به تصدی مشاغل عمومی و سیاسی و اجتماعی کشور خود نایل آید و یا در مجامع، آزادانه عقاید و افکار خود را به نحو مقتضی ابراز نماید". در تعریفی که کارل کوهن از آزادی سیاسی ارائه داده است می‌خوانیم: "منظور از آزادی سیاسی به طور ساده عبارت از آزادی انجام سیاسی به طور ساده عبارت از آزادی انجام دادن انواع کارهای مختلفی است که حکومت اقتضا می کند. این کارها، اصولاً شامل آزادی استفاده از ابزارهایی است که از طریق آنها شهروند بتواند صدای خود را به گوش دیگران برساند و در حکومت تأثیر عملی داشته باشد".‏

نقطه مشترک این دو تعریف بیان ارتباطی است که یک شهروند با دولت و به طور کلی با حاکمیت و قدرت سیاسی می‌تواند داشته باشد. در واقع آزادی سیاسی، بیان رابطه متقابل حاکمان و شهروندان است و اینکه مردم در تکوین و هدایت نظام سیاسی دارای نقش و اثر هستند و می‌توانند نظام سیاسی را به سوی مطلوب خود هدایت کنند. ساختار سیاسی هر نظامی در اعطای آزادی‌ها نقش مهم و تأثیرگذاری دارد. زیرا این نظام سیاسی است که دامنه آزادی‌ها و

بویژه آزادی سیاسی را تعیین، تحدید و تضمین می‌کند.

هر چه ساختار نظام سیاسی باز و دموکراتیک باشد، آزادی‌های سیاسی نیز در آن چشمگیرتر است و مردم از حقوق بیشتری در زندگی سیاسی و اجتماعی خود برخوردارند. در یک نظام سیاسی بسته و محدود، آزادی‌ها و بخصوص آزادی سیاسی رونقی نخواهد داشت و فشار سیاسی بر مردم نیز زیاد است. به عبارتی نظام استبدادی و دیکتاتوری حاکم است. آزادی‌های سیاسی به عنوان شاخصی از توسعه سیاسی زمینه مشارکت جدی و فراگیر مردم را در مسائل مختلف فراهم می‌آورد. مؤلفه‌هایی چون: افزایش حق رای و انتخاب آزاد با رای دهندگان زیاد، سیاسی شدن یا مشارکت بیشتر مردم در روندهای سیاسی، مشارکت مردم در هیئت‌های تصمیم گیری، آزادی مطبوعات و رشد رسانه‌های جمعی، مسئولیت حاکمان در برابر مردم، حاکمیت قانون و... همه در تحت آزادی سیاسی گنجانیده می‌شوند. با وجود آزادی سیاسی است که مردم رغبت می‌کنند در زمینه‌های گوناگون مشارکت جویند، بر امور حکومتی نظارت کنند و در صورت لزوم انتقاد و اعتراض کنند و به مخالفت برخیزند، با آزادی تمام انتخاب کنند و رای دهند و سرنوشت و زندگی سیاسی خویش و نظام سیاسی کشور خود را تعیین کنند. مشارکت در امور مسلمین و نیز اهتمام به امر آنان، از آموزه‌های پر برکت معصومین(ع) و پیشوانان دینی بوده است. رسول اکرم(ص) در سخنی گران قدر می فرمایند: "کسی که صبح کند و به امور مسلمانان اهتمام نداشته باشد، مسلمان نیست". به هر روی انسان نمی‌تواند نسبت به مسئله مهمی چون حکومت که با جان و دین و ایمان و مال و آبرو و ناموس وی در ارتباط است، بی‌تفاوت باشد.

آدمی به عنوان جانشین خداوند در زمین، پاسخگویی اعمالی است که انجام می‌دهد و در این باره نیز باید پاسخگو باشد. بنابراین می‌بایست با چشم و گوش باز و تیزبین مسائل مختلف را پیگیری نماید و در تمام مسائل مشارکت داشته باشد. از همین رو است که حضرت امام، جامعه آینده را جامعه‌ای منتقد و ارزیاب می‌بیند که در همه امور مشارکت دارند: "جامعه فردا، جامعه‌ای ارزیاب و منتقد خواهد بود که در آن تمامی مردم در رهبری امور خویش شرکت خواهند جست".‏

علی مهدوی