شنبه, ۱۱ اسفند, ۱۴۰۳ / 1 March, 2025
حیات علمی و آثار قلمی شهید آیت الله قاضی طباطبایی
● مراتب علمی
یکی دیگر از ابعاد شخصیتی آیت‌الله قاضی طباطبایی، بعد علمی ایشان است. ازویژگیهای قابل توجه وی، دارا بودن مقام برجسته در زمینهٔ علوم اسلامی توام باپیشقدمی در مبارزات نهضت اسلامی است. همه تلاشهای وی در حوزه‌های علمیه‌تبریز، قم و نجف آثار متعددی است که از ایشان در شاخه‌های مختلف اسلامی(رجال، کلام، فلسفه، تاریخ، تفسیر) بر جای مانده است. گذشته از این آثار که هر یک‌در جای خود قابل توجه و دقت است، ایشان در مجامع علمی اسلامی (داخل وخارج) نیز اعتبار و مقام ارجمندی داشت.
چاپ مقالات متعدد وی در مجلات معتبر عربی، چون العرفان و المواهب ورسالهٔ الاسلام، حکایت از سطح علمی بالای ایشان داشت. با توجه به این امر که‌وی آذربایجانی و زبان مادریش آذری بود و زبان عربی، زبان دوم وی به شمارمی‌رفت. در سفری که سردبیر و مدیر مسئول مجلهٔ العرفان به ایران داشت. در تبریز به‌دیدار آیت‌الله قاضی رفت. در سفری دیگر که دکتر محمدباقر صدری مهربانی‌در سال ۱۳۵۱ ه. ش به کشورهای اسلامی (از جمله به مصر) داشت، از جانب آیت‌اللهقاضی نامه‌ای به دانشگاه الازهر مصر برده بود. در جواب نامه، دانشگاه الازهر از وی‌برای تدریس در آن مرکز علمی دعوت به عمل آورده بود. در سال ۱۳۴۸ ه. ش‌هنگامی که وی در تبعید در بافت کرمان به سر می‌برد، از طرف دانشگاه مشهدکنگره‌ای به مناسبت هزاره شیخ طوسی (ره) تشکیل شد از وی هم برای شرکت و ایرادسخنرانی و ارایه مقاله دعوت به عمل آمد، امّا با ممانعت ساواک موفق به شرکت درآن کنگره نشد.
پیش از معرفی اجمالی آثار قلمی ایشان، لازم است چند ویژگی از خصوصیات‌علمی او را در اینجا ذکر کنیم تا دلیل راه پویندگان علوم اسلامی باشد:
الف) از اقدامات وی تصحیح کتب فراموش شده و نسخ خطی برخی از بزرگان‌شیعه امامیه است. ایشان در تصحیح این متون به کلیه منابعی که در دسترس بود یاامکان مراجعه داشت رجوع می‌کرد و با دقت و موشکافی خاصی به مقابله‌می‌پرداخت و سرانجام متنی قابل اعتماد و اعتنا در اختیار محققان قرار می‌داد. اغلب‌این نسخ خطی از کتابخانه اجدادی ایشان بود.
ب) ایشان در آثار تحقیقی خویش تأکید خاصی بر تهیه فهرست اعلام داشت. درآثار تحقیقی ـ تاریخی‌یی که از ایشان به چاپ رسیده است، با تلاش شخص ایشان(نه ناشر کتاب) فهرست اعلام (اماکن، اشخاص، قبایل و کتب) تهیه شده است. به‌جرأت می‌توان گفت که او یکی از معدود علمایی است که در تحقیقات خویش، به‌روال مذکور عمل کرده است. بر اهل تحقیق پوشیده نیست که فهرست اعلام چه‌ارزشی دارد.
ج) دیگر از ویژگیهایی علمی ایشان، احترام و تجلیل اهل علم بود. آیت‌الله قاضی‌احترام بی‌اندازه‌ای برای علما و دانشمندان و دانش‌پژوهان قایل بود. با اغلب محققان‌نامی اسلامی (چه آذربایجانی و چه غیر آن) سابقه دوستی و محبت و مودّت داشت.با اینکه از بسیاری از علما، اجازات متعددی داشت، امّا چندان مورد اعتماد مراجع‌دیگر بود که تدوین برخی آثار مهم خویش را به وی محول می‌کردند.
از جمله محققان و دانشمندانی که آیت‌الله قاضی از آنها در خلال آثارش به بزرگی‌یاد کرده است، می‌توان از این بزرگان نام برد: آیت‌الله کاشف الغطاء مرحوم آیت‌الله آقابزرگ طهرانی، مرحوم سیدجلال‌الدین محدث ارموی، مرحوم میرزا جعفر سلطان‌القرایی، مرحوم آقا میرزا محمدعلی مدرس تبریزی، مرحوم آیت‌الله حاج میرزاعباسقلی واعظ چرندابی، مرحوم آیت‌الله شهید امام موسی صدر، مرحوم آیت‌الله شهید سیدعبدالحسین دستغیب، مرحوم آیت‌الله شهید سیدمحمدباقر صدر، مرحوم‌آیت‌الله علامه عبدالحسین امینی، مرحوم علامه سیدمحمدحسین طهرانی، مرحوم‌استاد حسن قاضی طباطبایی، مرحوم عبدالعلی کارنگ و... آیت‌الله شهید مرتضی‌مطهری هرگاه به تبریز سفر می‌کرد، در منزل وی میهمان می‌شد.
د) اگر از آثار ایشان نقدی به عمل می‌آمد نه تنها ناراحت نمی‌شد، بلکه ناقد را به‌بزرگی و احترام می‌ستود و اگر در مقابل نقد جوابی داشت، با ادب و احترام جواب آن‌ایراد را می‌داد و در پایان برای موفقیت روزافزون وی دعا می‌کرد.
نمونه‌ای از این‌اخلاق علمی وی را در پاسخ به نقد دکتر ابوالقاسم گرجی، در مورد غلطهای چاپی‌تفسیر «الجوامع الجامع» ایشان می‌توان مشاهده کرد. ایشان در جواب محترمانه‌اش،ضمن تجلیل از خدمت علمی و فرهنگی وی، محترمانه دلیل می‌آورد که بیماری،بستری بودن در بیمارستان مهر، تحت نظر بودن و تبعید به عراق باعث این خطاهابوده است. در پایان نیز با صفای خاصی آرزوی چاپ جلد دوم تفسیر تصحیحی‌ایشان را از خداوند می‌خواهد.
ه) ایشان علاقه خاصی به کتاب و کتابخوانی داشتند به‌گونه‌ای که هر کتاب‌جدیدی را که به دست می‌گرفت در جایش نمی‌گذاشت مگر آنکه کاملاً مطالعه کرده‌باشد. بعد ازتهیه کتاب آن را صفحه شماری می‌کرد و سپس در صورت امکان تمام‌نوشته‌های کتاب را بدقّت می‌خواند و تک تک موضوعات را مورد بررسی و تحقیق‌قرار می‌داد. هر کجا احتیاج به رد یا توضیح داشت، علامت می‌گذاشت و در حاشیه‌همان صفحه نظرات اصلاحی و توضیحی خود را می‌نوشت.
و) ایشان در مطالعه کمتر خسته می‌شدند به طوریکه گاه تا هفت یا هشت ساعت‌در روز مطالعه می‌کردند و یا می‌نوشتند و دراین مورد حوصله بسیاری داشت.
ز) او برای نگهداری کتاب اهمیت زیادی قایل بود و هر کتابی را که تهیه می‌کرد به‌شکل مطلوب و زیبایی جلد می‌گرفت ودر قفسه‌هایی موضوع‌بندی شده قرار می‌داد.
ح) ویژگی برجسته دیگر ایشان، عفت قلم و پاک‌نویسی وی بود. در هیچ یک ازآثار ایشان، حتی در گفتار، اهانت و دشنام به کسی یافت نمی‌شود.
ط) صداقت و راستگویی و حقیقت‌نویسی ویژگی دیگر آثار وی است.
ی) احترام وی به دیگران در بعد علمی نیز مشوق طلاب و محصلان جوان بود. اگرطلبه‌ای جوان روی منبر بود و او وارد مجلس می‌شد در این حال چنان با دقت وآرامش به سخنان وی گوش می‌داد که گویی برای اولین مرتبه است که چنین مطلبی رامی‌شنود؛ در حالی که از نظر خود طلاب آن موضوع بسیار پیش‌پاافتاده بود. با این‌حال این برخورد برای طلاب جوان تشویق بزرگی بود.
ک) ایشان علاقه بسیار زیادی به خریداری نسخ خطی و چاپی داشت.
● کتابخانه آیت‌الله قاضی طباطبایی
میراث علمی و فرهنگی این خاندان کهنسال، کتابخانه‌ای مهم بود که از اجداد اهل علمش به آیت‌الله قاضی منتقل شده بود. متأسفانه سالها قبل بر اثر سیل تبریز، قسمتی‌از کتابخانه (حدود ۳۰۰۰ جلد کتاب) از بین رفت. باقیمانده کتابهای خطی بالغ برهزار جلد می‌شود که هر یک در جای خود نسخه‌ای قدیمی و گاه منحصر بفرد از آن‌کتابهاست.
خود ایشان سالها قبل فهرست قسمتی از این کتابخانه را تهیه و به نزد مرحوم‌آیت‌الله آقا بزرگ طهرانی مؤلف «الذریعه» ارسال داشت.
علاوه بر نسخ خطی، تعداد قابل توجهی از فرامین، اسناد حقوقی، قبالجات ونامه‌های دوستانه و مکاتبات رجال سیاسی ـ مذهبی آذربایجان از دوران کریم‌خان‌زند تا دوران حیات آیت‌الله قاضی وجود دارد که در نوع خود منحصر بفرد و قابل‌توجه است. به جرأت می‌توان گفت قسمت مهمی از تاریخ مبهم آذربایجان درلابه‌لای این اسناد نهفته است.
وی بنا بر علاقه فراوانی که به کتاب داشت، کتابخانه اجدادی را توسعه داد. درزمان شهادت آیت‌الله قاضی طباطبایی، حدود بیست هزار جلد کتاب چاپی (چه به‌صورت سنگی و چه به‌صورت سربی و حروفی) که اغلب آنها چاپ نخستین این‌کتابها در شهرهایی چون نجف، قاهره، بیروت و حیدرآباد دکن است گردآورده بود. باتوجه به علاقه ایشان به شاخه‌های علوم اسلامی، کتابهای این کتابخانه حول محورعلوم اسلامی بود. بزرگانی چون، میرزا جعفر سلطان القرایی، عبدالعلی کارنگ، دکترسیدحسن قاضی طباطبایی و... به آنها مراجعه کرده‌اند. مرحوم عبدالعزیز طباطبایی(۱۳۰۸ ـ ۱۳۷۴ ش) فهرستی از نسخ خطی این کتابخانه تهیه کرده است، لیکن‌فهرست کامل این کتابخانه نیست.
اگر خواسته باشیم آثار بر جای مانده وی را طبقه‌بندی کنیم، چنین می‌توان تقسیم‌کرد:
۱) تألیفات: ثمره پژوهش و مطالعه و تحقیق وی است. آثاری همچون «تحقیق‌درباره اول اربعین سیدالشهدا (ع)» و یا کتاب «خاندان آل امیر عبدالوهاب»
۲) تصیحات: آثاری که به تصحیح و تعلیق و تلاش ایشان از بزرگان شیعه، چون‌ابن‌الثلج بغدادی، جمال مقداد، و شیخ طوسی، یا سید جزایری به چاپ رسیده است.
۳) تعلیقات و مقدماتی که ایشان به برخی از آثار استادان خود چون آیت‌اللهکاشف الغطاء (ره) و یا دوستانش نگاشته است.
۴) مقالات متعددی که درزمینه‌های گوناگون به زبان عربی در مجلات لبنان،چون«العرفان» و «المواهب» به چاپ رسیده است.
۵) تقریرات دروس استادانی که در محضر درسشان تلمذ نموده است.
۶) رسایل و مقالات متعددی که در موضوعات مختلف و با توجه به شرایط ونیازهای جامعه نگاشته است.
پس از این طبقه‌بندی، نوشتار وی را می‌توان به دو قسمت عمدهٔ الف) چاپ شده‌ب) چاپ نشده، تقسیم کرد.
الف) آثار چاپ شده
۱) تعلیقات بر کتاب «الفردوس الاعلی» تألیف مرحوم آیت‌الله العظمی کاشف‌الغطاء. موضوع کتاب پیرامون نهضت امام حسین (ع) و تفسیر برخی از آیه‌های قرآن‌می‌باشد. چاپ اول آن در نجف و چاپ دوم آن در سال ۱۳۳۲ در تبریز انتشار یافته‌است.
۲) «جنهٔ المأوی» این اثر نیز از آثار گرانبهای آیت‌الله کاشف الغطاء می‌باشد که‌آیت‌الله قاضی طباطبایی به امر استادش به جمع‌آوری آن پرداخت. امّا تکمیل و انتشارآن بعد از وفات استاد صورت گرفت. یکی از مواردی که موجب افتخار آیت‌الله قاضی‌طباطبایی بود، انتشار این اثر از طرف ایشان می‌باشد.
۳) تعلیقات بر مجلدات «الانوار النعمانیه» اثر سید نعمت‌الله محدث جزایری که درچهار جلد در تبریز، به زبان عربی منتشر شده است.
۴) مقدمه مفصل مشتمل بر تحقیقات و تصحیحات بر متن با تعلیقات بر تفسیر«جوامع الجامع» اثر شیخ طبرسی (ره) صاحب تفسیر کبیر مجمع البیان، که این تفسیردر سال ۱۳۴۲ به خط مرحوم طاهر خوشنویس تبریزی و با هزینهٔ مرحوم حاج آقابالاکلاهی تبریزی چاپ شد. چون‌ایشان در هنگام نشر این کتاب، زندان قزل‌قلعه تهران زندانی بود و بعد در بیمارستان مهر تهران تحت نظر مأموران ساواک قرارگرفت و سپس به عراق تبعید شد، نتوانست بر تصحیح کامل آن نظارت داشته‌باشد.
۵) تعلیقات بر دوفصل از کتاب «اسلام صراط مستقیم» مورگان که در تبریز چاپ‌شده است.
۶) مقدمه و تعلیقات تحقیقی بر ترجمه کتاب «علم امام (ع)» اثر شیخ‌محمدحسین مظفر که در سال ۱۳۴۹ در تبریز چاپ شد.
۷) مقدمه و تعلیقات و تصحیحات همراه با اضافات بر کتاب «انیس الموحدین»اثر حاج ملامهدی نراقی (۱۱۲۸ ـ ۱۲۰۹ ه. ق) که در سال ۱۳۵۲ ه. ش در تبریز به‌چاپ رسید.
۸) کتاب «تاریخ الائمه(ع)» اثر شیخ ابن ابی الثلج بغدادی متوفی به سال ۳۲۵ ه.ق که با تعلیقات و مقدمه ایشان و با مساعدت مالی مرحوم ناصرالدین قمی، در سال۱۳۲۷ ش در قم به چاپ رسیده است. این کتاب از نظر قدمت اولین اثر چاپ شده وی‌است.
۹) «آثار تاریخی آیت‌الله طباطبایی حکیم (قدس سره)» که پس از رحلت آیت‌اللهحکیم و بنا به تقاضای برخی متدینین تبریزی نوشت و در سال ۱۳۴۸ ش منتشرشد.
۱۰) «تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهدا (ع)» از جمله تألیفات تحقیقی وبرجسته وی همین اثر است که درسال ۱۳۵۲ ش در ۶۸۱ صفحه به چاپ رسید. نظر به‌اهمیت زیاد این کتاب تا چندین نوبت به چاپ رسید. آیت‌الله قاضی طباطبایی دراین تحقیق به بیش از پانصد کتاب تاریخی و تحقیقی مراجعه و با دلایل محکم وقطعی استدلال میکند که اُسَرای واقعه کربلا در همان اربعین اول به زیات قبر امام‌حسین(ع) مشرف شدهاند. در این اثر مطالب بسیار جالبی پیرامون نهضت امام‌حسین (ع) و ابعاد مختلف آن مطرح شده است.
۱۱) «تحقیق در ارث زن از دارایی شوهر» که از بیانات وی تهیه و با مقدمه‌فرزندشان، حجت‌الاسلام سیدمحمدتقی قاضی طباطبایی، در ۱۴۲ صفحه برای باردوم در سال ۱۳۵۶ به چاپ رسید. لازم به توضیح است که این کتاب در جواب یکی ازوکلای تبریزی به نام زاخری نوشته شده است که مطالبی خلاف حقوق اسلامی درمورد ارث زن مطرح کرده بود.
۱۲) تصحیح و تعلیق بر کتاب «اللوامع الالهیّهٔ فی المباحث الکلامیه» تألیف‌جمال‌الدین مقداد (ره) متکلم توانای شیعه متوفی به سال ۸۲۶ ه. ق. این اثر به زبان‌عربی در سال ۱۳۵۶ و با هزینهٔ «حاج حمید آقا کیمیایی» از تجار خَیّر تبریز به چاپ‌رسید.
۱۳) مقدمه بر کتاب «صحائف الابرار» اثر آیت‌الله العظمی کاشف الغطاء(ره) این‌کتاب در سال ۱۳۸۷ ه . ق به خط مرحوم طاهر خوشنویس منتشر شده است.
۱۴) مقدمه بر کتاب «تنقیح الاصول» اثر حاج میرزا محمدرضا آقا طباطبایی (ره)متوفی به سال ۱۳۳۷ ش که در سال ۱۳۷۱ ه. ق/ ۱۳۳۰ ش در چاپخانهٔ حیدریه نجف‌چاپ شده است.
۱۵) مقدمه بر کتاب «مرآت الصلواهٔ» اثر مرحوم حاج میرزا حسن ناصرزاده، واعظ‌مشهور تبریز که به‌چاپ رسیده است.
۱۶) مقدمه کتاب «علم امام(ع)» اثر آیت‌الله سیدمحمد حسین طباطبایی (علامه)که در تبریز نشر شده است.
۱۷) مقدمه بر کتاب «العقاید الوثنیه فی الدیانته النصرانیه» اثر محمدطاهر التنیر.این اثر برای بار اول به سال ۱۳۳۰ ه. ش در بیروت چاپ شد. برای بار دوم در سال۱۳۹۱ ه. ق در ۱۶۷ صفحه در تهران چاپ شده است.
۱۸) مقدمه بر «کتاب معجزه و شرایط آن» که چاپ شده است.
۱۹) مقدمه بر پیام آیت‌الله العظمی محمدهادی میلانی (ره) به کنگره نمایندگان‌انجمنهای اسلامی دانشجویان مسلمان مقیم اروپا در شهر لندن. ژانویه ۱۹۶۵/ شعبان۱۳۸۳/ دی ماه ۱۳۴۲. این مقدمه موقعی که ایشان در تهران تحت نظر بودند نوشته وچاپ شده است.
۲۰) مقدمه بر کتاب «آداب النفس» اثر مرحوم علامه سیدمحمد عیناثی (ره) که درسال ۱۳۸۰ ه. ق/ ۱۳۳۹/ش در تهران چاپ شده است.
۲۱) مقدمه بر ترجمه کتاب «نمونه‌های اخلاقی دراسلام» اثر آیت‌الله شیخ محمدحسین کاشف الغطاء. چاپ اول آن در سال ۱۳۳۷ ش در تبریز و چاپ سوم آن درمهرماه سال ۱۳۵۸ می‌باشد.
۲۲) ترجمه «مسایل قندهاریه» از فارسی به عربی، به امر استادش آیت‌الله کاشف‌الغطاء که در کتاب «الفردوس الاعلی» چاپ شده است.
۲۳) «رساله‌ای در ترجمه احوال آخوند ملا عبدالرزاق لاهیجی». گرچه این رساله‌خطی است لیکن به دلیل استفادهٔ زیادی که از آن در مقدمه کتاب «گوهر مراد» (به‌کوشش زین‌العابدین قربانی) شده است در آثار چاپ شده نام برده شد.
۲۴) مقدمه بر کتاب «افاضهٔ الغدیر» اثر شیخ الشریعه الاصفهانی (ره) که چاپ شده است.
۲۵) مقدمه بر کتاب «فوائد الاصول» که تقریرات مرحوم نائینی (ره) می‌باشد و درسال ۱۳۶۸ ه. ق منتشر شد.
۲۶) نامه‌ای مانند مقدمه بر کتاب «الغدیر» علامه امینی (ره) که در سال ۱۳۷۲ه.ق چاپ شده.
۲۷) سئوالاتی توسط آیت‌الله سیدمحمدتقی آل هاشم، به نام «روضات الجنان» ازآیت‌الله قاضی طباطبایی که در سال ۱۳۹۰ ه. ق انتشار یافته است.
گذشته از این آثار، تعداد قابل توجهی مقاله درموضوعات مختلف، به زبان عربی‌از وی در مجلات عربی العرفان، المواهب و رساله الاسلام به چاپ رسیده است که‌امکان تهیه فهرست آنها میسر نشد. ان شاء الله در مجموعه مقالات وی، که در حال‌جمع‌آوری است، منتشر خواهد شد.
ب) آثار چاپ نشده
۱) «خاندان آل امیر عبدالوهاب»: یکی از تألیفات مهم آیت‌الله قاضی‌طباطبایی‌است که در تاریخ خاندان سادات عبدالوهابیه آذربایجان می‌باشد.
۲) «سفرنامه بافت»: هنگامی که وی در بافت تبعید بود، سفرنامه‌ای از خاطرات‌خود در مورد نهضت علما و مسایلی را که از سوی مخالفان نهضت (ساواک ومحافظه‌کاران) مطرح می‌شد، به قلم آورد. نظر به اینکه این مطالب به‌وسیله شخصی‌که رهبری نهضت آذربایجان را عهده‌دار بوده و در سال ۱۳۴۷ (اوج اتفاقات وجریانات) نوشته شده است، از منابع اولیه و مهم به‌شمار می‌رود. مأموران ساواک‌احتمال می‌دادند که وی مشغول تدوین کتابی است که در آن مطالبی را علیه حکومت‌و رژیم بیان میکند.
۳) «کتاب الفوائد و فیها الفوائد و النفائس»: این رساله نیز در ایام تبعید ایشان دربافت کرمان به رشته تحریر در آمده است، که شامل هفتاد فایده و به زبان عربی‌می‌باشد.
۴) «رساله فی اثبات وجود الامام (ع) فی کل زمان»: موضوع کتاب از اسم آن‌مشخص است. این رساله در ایام اقامت اجباری در بافت نگارش یافته است.
۵) «فصل الخطاب فی تحقیق اهل الکتاب»: به زبان عربی درخصوص اهل کتاب‌است.
۶) «کتاب السعادهٔ فی الاهتمام علی الزیاره»: به زبان عربی می‌باشد.
۷) رساله «هل یجوز زیارهٔ قبر الحسین(ع) مع تحمل المشقات اَوْلا۰۳۹; ؟»: آیا زیارت‌قبر امام حسین(ع) با وجود تحمل مشقات واجب است؟ که به زبان عربی است.
۸) کتاب «حدیقه الصالحین فی احوال جمیع من الماضین والحاضرین»
۹) رسالهٔ «دفع شبهات وارده از خرم دره راجع به علم امام (ع) و امام زمان (عج وارواحنا فدا).» به فارسی
۱۰) رساله «فی شرک اهل الکتاب و نجاستهم» به زبان عربی.
۱۱) رساله در «المباهله» به زبان عربی
۱۲) رسالهٔ «الاجتهاد و التقلید» به عربی.
۱۳) کتاب دینی ـ علمی «فی العقاید و الکلام مع التوضیح و البسط فی المقال» به‌عربی.
۱۴) رساله «اوقات الصلواهٔ فی القرآن الکریم» به عربی.
۱۵) رساله «دلالت آیهٔ تطهیر بر اهل بیت (ع)» به زبان فارسی.
۱۶) کتاب «صدقات اهل بیت(ع)» به زبان فارسی.
۱۷) کتاب «قضا در اسلام» به زبان فارسی.
۱۸) «رساله در نماز جمعه» به زبان عربی.
۱۹) «المباحث الاصولیه، تقریرات جمع من الاساتیده»، تقریر دروس استادانش به‌زبان عربی.
۲۰) «حواشی بر کفایهٔ» آخوند خراسانی (ره)، به زبان عربی.
۲۱) «حواشی بر مکاسب» شیخ مرتضی انصاری (ره) به زبان عربی.
۲۲) حواشی و تعلیقات بر کتاب «کنز العرفان» اثر جمال‌الدین مقداد (ره) به زبان‌عربی.
۲۳) حواشی بر «نسب و شجره‌نامه خاندان طباطبایی تبریز، با شرح حال‌مختصر»، اثر مرحوم علامه سیدمحمد حسین طباطبایی (ره). ایشان ضمن تهیه‌نسخه‌ای برای خود، بر آن حاشیه و تعلیق نوشته است.
۲۴) تقریرات درس اصول و فقه آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه‌کمری(ره): به زبان‌عربی.
۲۵) «رساله در مسئله ترتّب»
۲۶) رساله در شرح و تحقیق درباره حدیث شریف‌ق «من صام یوماً فی سبیل اللهتعالی کان کَعَمل‌ق سقنتهٔ صومقها»
۲۷) «رساله در جواب بعضی اعتراضاتی که از خراسان آمده است»، به زبان فارسی
۲۸) تحقیق و تعلیق بر کتاب «انوار الملکوت فی شرح الیاقوت»
۲۹) حواشی و فتاوی بر کتاب «منهاج الصالحین» که کتاب فقهی مرحوم آیت‌اللهالعظمی حکیم (ره) می‌باشد.
۳۰) مقالات فارسی در موضوعات مختلف
۳۱) آخرین تألیفی که از آیت‌الله قاضی طباطبایی بر جای مانده است، چکیدهٔ‌خطبه‌های نماز جمعهٔ ایشان پس از پیروزی انقلاب می‌باشد. در واقع آیت‌الله قاضی،با وجود مشغله فراوان، پس از هر نماز جمعه خلاصه‌ای از موضوعاتی را که به آن‌پرداخته بود، می‌نوشت. موضوع ولایت فقیه از جمله مسایل بحث شده توسط ایشان‌می‌باشد که دارای نکات جالب توجه است.
۳۲) تنظیم و تدوین مطالب منبرهای وی در چندین دفتر توسط خود ایشان وی‌اغلب از سخنرانیهای خود نوار تهیه می‌کرد ـ بوسیله ضبط صوت ریلی ـ در طول هفته‌یک مرتبه به سخنرانی قبلی کاملاً کوش می‌داد و با آگاهی از مطالب جلسه به‌سخنرانی می‌پرداخت.
۳۳) نوشته‌های منظم به صورت «کشکول»، در چند دفتر.
پژوهشگر: رحیم نیکبخت،صمد اسمعیل زاده
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست