دایره المعارف لوزه

لوزه ها توده هایی از بافت لنفاوی هستند که در دو طرف گلو قرار دارند معمولا وقتی از کلمه لوزه ها نام برده می شود , اشاره مان به «لوزه های کامی» است که در عقب گلو دیده می شوند

لوزه‌ها توده‌هایی از بافت لنفاوی هستند که در دو طرف گلو قرار دارند. معمولا وقتی از کلمه لوزه‌ها نام برده می‌شود‌، اشاره‌مان به «لوزه‌های کامی» است که در عقب گلو دیده می‌شوند. لوزه‌ها مانند سایر اندام‌های دستگاه لنفاوی به‌عنوان بخشی از دستگاه ایمنی عمل می‌کنند و به مقابله با عفونت‌ها (به‌ویژه عفونت‌های حلقی و عفونت‌های بخش فوقانی دستگاه تنفس) کمک می‌کنند....

● لوزه‌ها چه کار می‌کنند؟

لنفوسیت‌های نوع B در لوزه‌ها پس از بالغ‌شدن پنج نوع عمده ایمونوگلوبولین (پروتیین‌های ایمنی در خون) را تولید می‌کنند. به علاوه این لنفوسیت‌ها در محیط آزمایشگاهی می‌توانند پادتن‌ها (آنتی‌بادی‌ها) اختصاصی بر ضد سم دیفتری ویروس فلج اطفال، باکتری پنوموکوک عامل ذات‌الریه، باکتری هموفیلوس آنفلوآنزا، استافیلوکوک طلایی و لیپوپلی‌ساکاریدهای باکتری اشریشیا کولی را تولید می‌کنند. لوزه‌ها و آدنوییدها، علاوه بر دخالت در ایجاد ایمنی هومورال ناشی از لنفوسیت‌های B، به دنبال تحریک به‌وسیله آنتی‌ژن‌ها، از طریق سلول‌های T در ایجاد ایمنی سلولی هم نقش دارند.

عفونت طبیعی یا واکسن درون بینی با ویروس سرخک ضعیف‌شده خیلی بهتر از تزریق زیرپوستی واکسن با ایجاد لنفوسیت‌های فعال‌شده همراه است. برداشتن لوزه‌ها و آدنوییدها باعث می‌شود تولید موضعی ایمونوگلوبولینA (یکی از انواع پروتیین‌های دستگاه ایمنی که معمولا در دفاع موضعی دخالت دارد) در مقابل ویروس فلج اطفال در ترشحات قسمت فوقانی حلق کاهش ‌یابد. به هر حال روشن است که لوزه‌ها نقش مهمی در دفاع بدن در برابر عفونت‌های ویروسی و باکتریایی دارند و کارایی واکسن‌های داخل‌بینی از لحاظ ایجاد ایمنی مخاطی موضعی به وجود این بافت‌های فعال از لحاظ ایمنی در بخش بینی و دهانی حلق بستگی دارد.

بنابراین در مجموع شواهد حاکی از آن است که لوزه‌های کامی به طور مداوم در پاسخ‌های ایمنی موضعی در مقابل باکتری‌ها و ویروس‌ها دخیل هستند. اگر لنفوسیت‌های موجود در لوزه‌ها به طور مداوم در مقابل تحریک قرار گیرند، ممکن است نتوانند به عوامل آنتی‌ژنی دیگر پاسخ دهند. بنابراین به خصوص در موارد التهاب عودکننده لوزه، پاسخ ایمنی در لوزه ممکن است مختل شود. در این حال لوزه دیگر نه می‌تواند به درستی از لحاظ ایمنی موضعی عمل کند و نه به طور مناسبی تولید پادتن‌ها (آنتی‌بادی‌ها) در بخش فوقانی دستگاه تنفسی را تقویت کند.

● غارهای لوزه

لوزهای کامی دارای سیستم گسترده‌ای از کریپت‌ها یا غارها هستند که سطح درونی بزرگی را ایجاد می‌کنند و لوزه‌ها حاوی چهار بخش‌ لنفوییدی هستند که در کارکرد ایمنی نقش دارند و شامل اپی‌تلیوم شبکه‌ای غاری، منطقه خارج فولیکولی و مناطق غلاف فولیکول لنفاوی و مراکز زایای فولیکولی می‌شوند. در لوزهای کامی در انسان، اولین بخشی که در معرض محیط بیرون قرار می‌گیرد، اپی‌تلیوم لوزه‌ای است. لوزه‌های کامی با یک اپی‌تلیوم فلسی‌شکل چندلایه‌ای پوشیده می‌شود که به درون غارهای عمیق و شاخه‌دار لوزه گسترش پیدا می‌کند. این غارها سطح تماس عوامل محیطی و بافت لنفوییدی لوزه‌ها را افزایش می‌دهند. در فرد بزرگسال، میانگین مساحت اپی‌تلیوم لوزه‌ها ۲۹۵ سانتی متر مربع تخمین زده می‌شود، به علاوه ۴۵ سانتی‌متر مربع اپی‌تلیومی که سطح بخش دهانی حلق را می‌پوشاند.

کریپت‌ها در تمام ضخامت لوزه نفوذ می‌کند و تقریبا به کپسول میانی آن می‌رسند. کریپت‌ها صرفا فرورفتگی‌هایی در اپی‌تلیوم پوشاننده لوزه‌ها نیستند، بلکه شبکه‌ پیچیده‌ای از مجاری را با یک نوع خاص اپی‌تلیوم و به همراه ساختارهای مجاور مانند عروق خونی و لنفاوی و مراکز زایای لنفاوی ( که لنفوسیت‌های جدید در آن تولید می‌شود) به وجود می‌آورند. سلول‌های دستگاه ایمنی مانند ماکروفاژ‌ها و گلبول‌های سفید خون در این غارها در پاسخ به عوامل بیماری‌زای ذره‌بینی متمرکز می‌شوند. به این ترتیب، غارهای لوزه‌ها با ایجاد تماس اولیه دستگاه ایمنی به میکروب‌ها، که ممکن است از راه غذا یا سایر مواد بلعیده‌شده وارد بدن شده باشند، نقش مهمی در فعال شدن این دستگاه دارند. اما غارهای لوزه‌ها در عین حال محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها و ایجاد مجموعه‌های آنها هستند که ممکن است به صورت «پلاک‌ها» یا «سنگ‌هایی» درون این غارها رسوب می‌کنند.

به خصوص افرادی که دچار سینوزیت مزمن یا ترشح پشت حلق هستند، دچار رشد بیش از حد باکتری درون غارهای لوزه‌ها می‌شوند. این پلاک‌های سفید کوچک که به آن سنگ لوزه هم می‌گویند، ممکن است بوی بدی داشته باشند و در ایجاد بوی بد دهان دخیل باشند. به علاوه این پلاک‌ها جریان طبیعی چرک را از این غارها مسدود می‌کنند و ممکن است گلو را تحریک کنند (افراد مبتلا به سنگ‌های لوزه ممکن است از احساس اینکه چیزی به پشت گلوی‌شان چسبیده است، شکایت داشته باشند).

● التهاب لوزه یعنی چه؟

التهاب لوزه ممکن است به صورت حاد باشد که شایع ترین بیماری لوزه است و با گلودرد، تب و اشکال در بلع همراه است. لوزه‌ها ممکن است در اندازه طبیعی یا بزرگ‌تر باشند، اما معمولا ملتهب و قرمز رنگ هستند. گاهی ممکن است ترشحاتی روی آنها دیده شود. در یک بیمار ممکن است همه این علایم و نشانه‌ها وجود نداشته باشد. التهاب عودکننده لوزه در مواردی وجود دارد که التهاب حاد لوزه در چهار تا هفت دوره در یک سال، پنج دوره در ۲ سال متوالی یا ۳ دوره در ۳ سال متوالی رخ دهد.

موارد مزمن التهاب لوزه ممکن است به علت اضافه شدن عفونت باکتریایی به عفونت ویروسی، به علاوه تاثیر عوامل محیطی، عوامل مربوط به بدن فرد، استفاده گسترده از آنتی‌بیوتیک‌ها و رژیم غذایی به وجود آید. هیپرتروفی لوزه به بزرگی لوزه‌ها می‌گویند بدون اینکه سابقه‌ای از التهاب وجود داشته باشد. در حال حاضر بزرگی لوزه‌ها که باعث انسداد راه تنفسی می‌شود، شایع‌ترین علت برداشت لوزه‌ها با جراحی است. بیماران مبتلا با درجات مختلف اختلال خواب به علاوه خرخر کردن، احساس خفگی در شب، بیدار شدن‌های مکرر و خواب ناراحت، اختلال در بلع، خواب آلودگی روزانه و تغییرات رفتاری مراجعه می‌کنند.

● چرا لوزه‌ها را برمی‌دارند؟

در مواردی شواهد ثابت‌شده‌ای وجود دارد که برداشتن لوزه به بیمار کمک می‌کند. در بسیاری موارد، به خصوص در کودکانی که عفونت یا بزرگی لوزه‌ها مشکل ایجاد می‌کند، آدنوئیدها (لوزه‌ها) هم ممکن است درگیر شوند که در این صورت آدنوییدها را هم بر می‌دارند. ممکن است چند دلیل برای برداشتن لوزه‌ها وجود داشته باشد:

۱) انسداد گلو به علت بزرگی بیش از حد لوزه‌ها: این شایع‌ترین علت برداشتن لوزه‌هاست. لوزه‌های خیلی بزرگ ممکن است در تنفس،‌ بلع یا واضح صحبت کردن تداخل کنند. انسداد راه تنفس ممکن است از حد «تنفس دهانی» شروع شود تا خرخر شدید و قطع تنفس هنگام خواب ادامه یابد. البته همه لوزه‌هایی که بزرگ به نظر می‌‌رسند، واقعا باعث انسداد راه هوایی نمی‌شوند. معاینه به‌وسیله پزشک متخصص می‌تواند قضیه را روشن کند.

۲) التهاب مزمن و عودکننده لوزه: لوزه‌ها حاوی حفره‌های بسیاری هستند که به آنها «کریپت» می‌گویند. در برخی از افراد این حفره‌ها با مواد بدبو پر می‌شد که متشکل از باکتری‌ها و سلول‌های مرده است. این وضعیت ممکن است باعث گلودردهای خفیف اما متناوب شود. آنتی‌بیوتیک‌ها تنها به‌طور گذرا این عارضه را رفع می‌کنند. برخی از افراد از وسائل مختلف مانند سواب‌ها برای پاک کردن لوزه‌ها استفاده می‌کنند. در صورتی که مشکل زیاد شدید نباشد، معمولا درمان لازم نیست، و در موارد شدید تنها راه علاج برداشتن لوزه‌ها است.

۳) ظاهر غیرمعمول لوزه‌ها: لوزه‌ها مانند هر بافت دیگری از بدن ممکن است محل تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم باشند. در این موارد ممکن است لوزه یک طرف به صورت غیرمعمول و شاخصی بزرگ‌تر از طرف دیگر به نظر رسد. شایع‌ترین تومور لوزه در کودکان لنفوم (سرطان بافت لنفاوی) است. در بزرگسالان سرطان‌های لنفوم و کارسینوم ممکن است رخ دهد.

● کی باید لوزه را برداشت؟

لوزه‌ها در حوالی بلوغ به بزرگ‌ترین اندازه‌‌شان می‌رسند و بعد به تدریج تحلیل می‌روند. اما لوزه‌ها در کودکان بزرگ‌ترین اندازه را نسبت به قطر گلو دارند و ممکن است بزرگ و ملتهب شوند و لازم شود که آنها را با جراحی خارج کرد. برداشتن لوزه‌ها در مواردی انجام می‌شود که آنها باعث انسداد راه هوایی شده باشند یا با بلع تداخل کرده باشند. در سنین بالاتر بزرگی یک‌طرفه لوزه ممکن است بیانگر عفونت ویروسی لوزه، و تومورهایی مانند لنفوم یا کارسینوم سلول فلسی باشد.

برخی از متخصصان گوش و حلق و بینی در مواردی که التهاب‌های مکرر و عودکننده لوزه رخ می‌دهد، یا هنگامی که بزرگی لوزه‌ها باعث انسداد علامت‌دار راه‌های هوایی فوقانی شده است یا در مواردی که لوزه به صورت یک‌طرفه بزرگ شده است، برداشتن آن را توصیه می‌کنند. بزرگ شدن لوزه‌ها ممکن است بر حرف زدن اثر بگذارد و باعث شود صدا تودماغی شود. سنگ‌های لوزه ماده ای است که روی لوزه جمع می‌شود. اندازه آن ممکن است به حد یک دانه پاپ‌‌کورن برسد و به رنگ سفید/کِرِم است.

ماده اصلی این به اصطلاح سنگ، کلاژن است، اما بوی ناخوشایند قوی دارد، که به خاطر سولفید هیدروژن و متیل مرکاپتان و سایر موارد است.لوزه‌های کامی به همراه آدنوییدها یا لوزه‌های بخش فوقانی حلق، دو لوزه لوله‌ای و لوزه‌های زبانی بخشی از «حلقه والدیر» را تشکیل می‌دهد. در کودکان لوزه‌های یک محل شایع برای عفونت‌ها هستند که ممکن است به التهاب حاد یا مزمن لوزه‌ها منتهی شود. اما در مورد اینکه عفونت مداوم است که باعث بزرگ‌شدن دایمی لوزه‌ها و مشکلات ناشی از آن می‌شود، اختلاف نظر وجود دارد. برداشتن لوزه‌ها یکی از شایع‌ترین عمل‌های جراحی است که روی کودکان انجام می‌شود. درباره این موضوع که در چه مواردی لوزه‌ها را باید برداشت، نیز اختلاف‌نظر وجود دارد؛ باید دید اینکه آیا منافع برداشتن یک بافت به طور مزمن عفونی بیشتر است یا زیان احتمالی ناشی از برداشتن بافتی که نقش مهمی در پاسخ ایمنی دارد.

دکتر علی ملائکه