بررسی وضع مطلوب و موجود عملکرد یادگیری در نظام آموزش استثنایی ـ بخش ۴

تحول نظام آموزشی

● ارزیابی وضع موجود:

▪ نظام مدیریت و برنامه‌ریزی راهبردی:

الف) ضعفها و تهدیدها

۱) غفلت از فراگیری (تلفیق) آموزشی در اساسنامه سازمان آموزش و پرورش استثنایی

۲) حذف بخش اجرایی از اختیارات قانونی مصوب مجلس سازمان آموزش و پرورش استثنایی بعد از اجرای طرح تجمیع واحدهای مرتبط با آموزش در سازمان آموزش و پرورش استان‌ها

۳) کم توجهی به مفهوم وسیع‌تر تامین نیازهای ویژه آموزش و پرورش برای مشکلات شکست تحصیلی در ایران

۴) کمبود قانون بالادستی حمایت از معلولان و یا ناقص بودن آن‌ها؛ همانند نقص در قانون جامع معلولان

ب) قوتها و فرصتها

۱) وجود دستگاه مستقل برای سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی کلان و نظارت بر آموزش و پرورش ویژه

۲) توجه مؤثر بر ارتقای آموزش تلفیقی یا فراگیر با اجرای طرح تجمیع در سازمان آموزش و پرورش استان‌ها

۳) سرمایه‌گذاری قابلی در توسعه‌ی کمی آموزش و پرورش استثنایی در ایران با تمهیدات سرمایه‌ی زیربنایی و بیمه‌ی درمان و بیمه آتیه دانش‌آموزان استثنایی

۴) توجه مؤثر به آموزش و پرورش قبل از دبستان در گروه‌های مختلف استثنایی و اعطای نقش تدریجی مداخله به هنگام به آن

۵) وجود آمادگی تخصیصی و سرمایه زیربنایی در گسترش برنامه مداخله به هنگام در کشور؛ به گستره‌ای از تخصص‌های آموزشی و توان بخشی

▪ نظام منابع انسانی:

الف) ضعفها و تهدیدها

- تداوم نامناسب مرکز تربیت معلم استثنایی با سطح کاردانی

- وجود معلمان حق‌التدریس و سرباز معلم با دانش‌ و مهارت ناکافی؛

- کمبود نیروهای تخصصی حوزه توان‌بخشی در مدارس استثنایی

ب) قوتها و فرصتها

- افزایش آمار شاغلین با مدارک علمی لیسانس و بالاتر در مقایسه با آموزش و پرورش عادی

- وجود توان علمی و تخصصی در مدارس استثنایی برای آموزش معلمان مدارس عادی برای ارتقای دانش و مهارت معلمان در تامین نیازهای ویژه

▪ نظام منابع مالی:

الف) ضعفها و تهدیدها

- ناکافی بودن منابع تخصیصی دولتی و درآمدی برای تامین نیازهای ویژه مرتب معلولیت به نحوی که هزینه اضافی به خانواده تحمیل نشود.

- ناکافی بودن تنوع منابع درآمدی؛ علی‌رغم وجود تنوع منابع در اساسنامه سازمان

ب) قوتها و فرصتها

- وجود منبع مالی ویژه برای دانش‌آموزان استثنایی با برنامه‌های ویژه بیمه‌ی درمان، بیمه‌ی آتیه

- تنوع منابع پیش بینی شده در قانون تشکیل سازمان آموزش و پرورش استثنایی

▪ نظام برنامه‌ریزی درسی:

الف) ضعفها و تهدیدها

- کم توجهی به تفاوتهای فردی در برنامه‌ریزی درسی و عدم انعطاف در تامین نیازهای ویژه تحصیلی هر دانش‌آموز در ساختار آموزش و پرورش

- نبود جایگاه مناسب برای برنامه‌ریزی درسی فردی شده در نظام برنامه‌ریزی درسی در ایران برای تامین نیازهای ویژه دانش‌آموزان

- نداشتن استقلال مدارس در تامین برنامه درسی در مدارس استثنایی و عادی

ب) قوتها و فرصتها

- تجربه موفق در تالیف کتابهای درسی ویژه برای گروه‌های مختلف استثنایی، به ویژه در دوره قبل از دبستان

- وجود دانش و مهارت حداقل قابل قبول در شاغلین مدارس ویژه برای تحول علمی و فناوری در نظام برنامه‌ریزی درسی

▪ نظام تحقیقات:

الف) ضعفها و تهدیدها

- ایجاد فاصله بین سازمان آموزش و پرورش استثنایی و پژوهشکده مربوطه از نظر هماهنگی کامل نیازهای ویژه پژوهش بعد از ادغام پژوهشکده استثنایی در پژوهشگاه

ب) قوتها و فرصتها

- وجود پژوهشکده استثنایی و شورای تحقیقات استان‌ها، با تجربه‌ای ۱۲ ساله از تحقیقات ویژه

- ادغام پژوهشکده‌ی استثنایی در پژوهشگاه و فراهم شدن فرصت مشارکت تحقیقاتی همه بخش‌های آموزش و پرورش در حوزه کودکان استثنایی و آموزش و پرورش فراگیر

● راهبردها:

۱) تشخیص کودک استثنایی و مداخله به هنگام باشد.

۲) برای پیشگیری، تشخیص، مداخله و آموزش کودک نیازمند آموزش ویژه بین دستگاه‌های مختلف، از جمله آموزش و پرورش استثنایی، وزارت بهداشت، بهزیستی و وزارت رفاه (بیمه ها)، هماهنگی کامل برقرار باشد.

۳) فاصله میان تشخیص و مداخله پیش از دبستان اهمیت زاید الوصفی درآموزش و توانبخشی کودک استثنایی دارد و لازم است به این دوره طلایی (که دوره مهد کودک وپیش دبستانی را در بر می‌گیرد) توجه شایسته‌ای شود.

۴) آموزش و پرورش استثنایی لازم است بر اساس فلسفه و رویکرد آموزش فراگیر باشد. این امرمستلزم زمینه‌سازی فرهنگی و اجتماعی به ویژه در آموزش و پرورش عادی است.

۵) سازمان آموزش و پرورش استثنایی در امر پیشگیری نیز مشارکت فعال داشته باشد.

۶) معلمانی با مهارت‌های کافی برای آموزش کودکان استثنایی در نظام آموزش فراگیر تربیت شوند و سطح دانش و مهارت‌های معلمان فعلی آموزش وپرورش عادی و استثنایی نیز افزایش یابد.

۷) بر آموزش زبان به عنوان مهارت اساسی تعلیم و تربیت در نظام آموزش و پرورش استثنایی تاکید شود.

۸) انعطاف‌پذیری آموزشی و مدرسه محوری در نظام استثنایی تقویت شود.

۹) برنامه آموزش انفرادی در آموزش و پرورش استثنایی رایج شود.

۱۰) ضریب پوشش آموزش و پرورش استثنایی به حداکثر افزایش یابد و همه طبقات کودکان استثنایی را در برگیرد.

۱۱) والدین در مراحل و فرایندهای مختلف تشخیص، جای‌دهی،آموزش و توانبخشی کودک استثنایی مشارکت فعال داشته باشند.

۱۲) برای تشخیص، مداخله، آموزش، توانبخشی و حرفه‌آموزی هیچ هزینه‌ای بر کودک استثنایی و خانواده وی تحمیل نشود.

۱۳) انگیزه‌ها و مشوق‌ها برای جذب معلمان ماهر و کارآزموده به آموزش استثنایی افزایش یابد.

۱۴) نظام ارتقای علمی و آموزشی مناسبی برای معلمان آموزش استثنایی تهیه و تدوین شود.

۱۵) اصل کمترین محدودیت درباره محیط فیزیکی و یادگیری کودکان استثنایی سرلوحه قرارگیرد.

۱۶) از فناوری‌های نوین در آموزش و پرورش استثنایی استفاده شود.

۱۷) به آموزش‌های حرفه‌ای کودکان استثنایی توجه ویژه شود.

۱۸) آموزش‌های فرهنگی و مذهبی در برنامه‌ی درسی همه کودکان استثنایی قرار گیرد.

۱۹) نظام پژوهشی مناسبی برای تحقیقات در حیطه آموزش و پرورش استثنایی و چگونگی به کارگیری آن‌ها تدوین شود.